ՄԱՄՈւԼԻ ՎԻՃԱԿՆ ԱՅՆՊԻՍԻՆ Է, ԻՆՉՊԻՍԻՆ ԵՐԿՐԻ ՎԻՃԱԿԸ

Հարցազրույց Ստեփանակերտի մամուլի ակումբի նախագահ և «Անալիտիկոն» ամսագրի խմբագիր Գեղամ Բաղդասարյանի հետ -Շատ հաճախ Լեռնային Ղարաբաղն անվանում են ժողովրդավարության կղզյակ ողջ Կովկասում: Իսկ ինչպիսի՞ն է այդ կղզյակի մամուլը: Ի՞նչ ազդեցություն է ունենում մամուլի վրա չճանաչված պետության կարգավիճակը: -Մամուլի վիճակն այնպիսին է, ինչպիսին երկրի վիճակը: Ինչպես առաջներում էին ասում, hնարավոր չէ կոմունիզմ առանձին վերցրած մի երկրում, հնարավոր չէ երկրում մի ոլորտում լինի կոմունիզմ, եթե մյուս ոլորտում ֆոեդալիզմ է: Մամուլի այսօրվա վիճակը ածանցյալ է քաղաքական դաշտի վիճակին: Քաղաքական դաշտում չկա այլընտրանք, չկա բազմաբևեռություն, մենք ունենք միաբևեռ քաղաքական դաշտ և միաբևեռ քաղաքական հանրություն: Հենց այդ հանրության վրա է խարսխված քաղաքական դաշտը: Արցախի բոլոր կուսակցությունները 2007թ. պաշտպանել են մի թեկնածուի` ներկա նախագահին: Համաշխարհային պատմության մեջ սա չտեսնված, չլսված երևույթ է, երբ քաղաքական բոլոր ուժերը պաշտպանում են մի թեկնածուի: Սա նշանակում է, որ ոչ միայն ինքը քաղաքական դաշտը դարձավ միաբևեռ, այլ նաև հանրային դաշտը, տեղեկատվական դաշտը: Եթե նախկին կուսակցական մամուլը կարելի էր դիտարկել որպես բազմազանություն, գոնե տպագիր լրատվամիջոցների հատվածում, ապա այսօր հնարավոր չէ, քանի որ այդ նույն կուսակցությունները պաշտպանում են այդ նույն իշխանությանը, բնականաբար այս կուսակցական մամուլը չի կարող այլընտրանք լինել: Դա մեկ, և հետո, երբ բոլորը հավաքված են մի տանիք տակ, իսկ այդ տանիքի տակ են նաև բոլոր ռեսուրսները, բնականաբար դրսում շատ քիչ հնարավորություն է մնում, և ուղղակի հնարավոր չէ, որ դրսում այդ տանիքից դուրս ստեղծվի անկախ մամուլի ինստիտուտը։ Իսկ տանիքի տակ չի կարող ստեղծվել անկախ մամուլի ինստիտուտ, որովհետև այնտեղ իշխանությունն է: Անկախ մամուլը պիտի իշխանությունից հեռու լինի: Այդ տանիքից դուրս ոչ մի ռեսուրս չկա. ե՛ւ տեղեկատվական դաշտի, ե՛ւ հանրային դաշտի զարգացման հիմնական պրոբլեմն այս վիճակն է երկու կրակի արանքում: Մեկը այն է, որ երկրում մի տանիք է, բոլոր ուժերը, բոլոր ռեսուրսները այդ տանիքի տակ են, այսինքն` այստեղ ոչ մի ռեսուրս չկա: Բնականաբար, ինչպես խորհրդային տարիներին էր, իշխանությունը պաշտպանում է այն կազմակերպություններին ու լրատվամիջոցներին, ովքեր իրեն են աջակցում. ես` քեզ, դու`ինձ: Այն կազմակերպությունները և լրատվամիջոցները, ովքեր չեն ցանկանում նման առաքելություն ունենալ, բնականաբար զրկվում են բոլոր ռեսուրսներից: Երկրորդ կրակն այն է, որ ԼՂՀ-ն ճանաչված չէ: Եվ միջազգային կազմակերպությունների մեծ մասը հրաժարվում է համագործակցել արցախյան կազմակերպությունների լրատվամիջոցների հետ: Պատճառը միանգամայն առորեական է. մենք հասկանում ենք ամեն ինչ մենք գնահատում ենք ձեր կատարած գործը, բայց քանի դեռ միջազգային ճանաչում չունի ձեր երկիրը, մենք չենք կարող ձեզ հետ աշխատել, առավելևս, որ Ադրբեջանը միշտ կոշտ դիրքորոշում ունի այդ հարցում և հիստերիաներ է սարքում: Եւ միջազգային կազմակրեպությունները սովորաբար փորձում են հեռու մնալ այդ գլխացավանքից: Սրանք են երկու կրակները: Ինչ խոսք, որոշ փշրանքներ հասնում են այդ տանիքից դուրս, ասենք արդեն մի քանի տարի է` պետական բյուջեով որոշակի գումար է հատկացվում ոչ պետական լրատվամիջոցներին ու հասարակական կազմակերպություններին, ասենք այս տարի ԼՂ «Անալիտիկոն»-ին հատկացրել է 800 հազար դրամ: Ահա այն, ինչ մեզ մոտ անկախ լրատվամիջոցին տալիս է հարազատ պետությունը: Այս վիճակը հատուկ է ամբողջ տեղեկատվական դաշտին: Բայց կա մի նրբություն: Եթե այնուամենայնիվ տպագիր լրատվամիջոցների ոլորտում կա որոշակի, գոնե ձևական բազմազանութուն, կա պետական մամուլ, կա կուսակցական մամուլ, ինչքան էլ որ նրանք մի պետական պլատֆորմի շուրջ են միավորված, բայց առօրյա կյանքում ունեն տարբեր հայացքներ, կուսակցական մամուլը ինչ-որ մի չափով կարելի է ընկալել որպես բազմազանություն: Որոշ ստեղծագործական միություններ ունեն թերթեր, գրողների միությունը, կա հեղինակային թերթ` Մուրադ Պետրոսյանի թերթը “ճՑՏ ՊպսՈՑՖ”, վերջին հինգ տարում լույս էր տեսնում «Դեմո» թերթը, որը բրիտանական ֆինանսավորում ուներ, 2008թ.-ին լույս տեսավ վերջին համարը, 2009 հունվարից լույս է տեսնում «Անալիտիկոն» թերթը, որը ոչ մեկի կողմից չի ֆինասնավորվում, 16 համար արդեն լույս է տեսել:Գնալով դժվարանում է ամսագիր տպելը մեզ համար, մի լավ հույս ունենք. Եվրամիությունը սկսել է աշխատել տարածաշրջանում հասարակական ոլորտում և իրենց ծրագրերի մրցույթում մեր ամսագիրն էլ կա, ասում են հուլիսին պիտի սկսի դրամաշնորհների հատկացումը, հույս ունենք, որ կստացվի: Ինքը երևույթն է լավ. Եվրամիությունը Ղարաբաղում: Սա ցանցային ծրագրեր են, որտեղ կա ե’ւ Ադրբեջան, ե’ւ Հայաստան, ե’ւ Ղարաբաղ, բայց կոնկրետ այս մի պրոյեկտը «Անալիտիկոնի» պրոյեկտը առանձին է, որ կապված չէ ո’չ Հայաստանի, ո’չ Ադրբեջանի հետ: Տպագիր լրատվամիջոցների որոշակի բազմազանություն եթե կա, ապա այն իսպառ բացակայում է էլեկտրոնային լրատվամիջոցների ոլորտում, որտեղ շատռ տխուր վիճակ է: Երկրում կա միայն մի հեռուստաընկերություն, դա Արցախի հանրային հեռուստատեսությունն է, որը արցախի նախկին պետական հեռուստատեսությունն է, հիմա կոչվում է հանրային, իրականում դա եղել է ցուցանակային փոփոխություն, և մենք Ստեփանակերտի մամուլի ակումբը , որ 2001թ. դեռևս հանդես էինք եկել այդ նախաձեռնությամբ, ԱԺ օրiնագիծ էինք ներկայացրել, հիմա շատ ենք փոշմանել, ավելի լավ էր` մնար որպես պետական հեռուստատեսություն, և ամեն ինչ պարզ ու միանշանակ լիներ, քան կոչվեր հանրային, բայց դարձյալ լիներ նույն պետականը: Քանի որ դա պետական չի. ո’չ Հայաստանբում, ո’չ Ղարաբաղում հեռուստատեսությունը պետական չի, այն իշխանական է: Ես այս մտքի հեղինակային իրավունք ունեմ: Սա հանրային չէ, պետական է, հետո հասկացա, որ պետական էլ չէ, իշխանական է, իսկ պետությունն ու իշխանությունը տարբեր բաներ են, հետո հասկացա, որ իշխանական էլ չէ, բարձրագույն իշխանական հեռուստատեսույթւն է: Ես չեմ կարծում, որ պետական ապարատի միջին օղակի չինովնիկները որոշակի ազդեցություն ունեն հանրային հեռուստատեսության վրա թե’ Հայաստանում, թե’ Ղարաբաղում, այսինքն` սա բարձրագույն իշխանական հեռուստատեսություն է: Ես սա ցավով եմ ասում, ոչ թե չարախնդում եմ, ինչպես երբեմն մեր գրածներին արձագանքում է իշխանույթյունը, ես էլ մի անգամ պատասխանեցի, որ այս պահին չարախնդությունը լռելն է, այս պահին խոսելն է ճիշտը: Չի կարող լինել մի հեռուստատեսությունը և այդքան տխուր վիճակում լինել, թեկուզ բնական է, որ տխուր վիճակում է, քանի որ մեկն է, չկա մրցակցություն: Հանրային ռադիոն նույն վիճակում է, փոքր-ինչ ազատ է ռուսական ռադիոն, որը հանրային ռադիոյի կառույցում է և ղեկավարի շնորհիվ մի քիչ ավելի ազատ է: Ուրիշ ռադիոներ կան մի քանի հատ, որոնք ժամանցային են, հասարակական-քաղաքական ուղղվածություն չունեն: Շատ քիչ կայքեր ունենք,որոնք որոշակի պատուհան են դեպի դուրս, չունենք ընդհանրապես լրատվական գործակալություն: Պատերազմող երկիրը չունենա լրատվական գործակալություն, սա ինքնին աբսուրդ է: Ես միշտ այդ օրինակն եմ բերում, թող ներվի ինձ համեմատությունը,ասենք եթե Ալ-Քաիդան ունի 5 հազար կայք, մենք 5 կարգին կայք էլ չունենք: Սրանք այն հարցերն են, որոնք լուրջ ուշադրության են արժանի: -Տեղեկատվական պատերազմները ի՞նչ հետևանք են ունենում, արցախյան մամուլը օժանդակություն ստանո՞ւմ է այս հարցում: -Իշխանությունները անընդհատ կարևորում են այս ոլորտը, բայց խոսքից այն կողմ չի անցնում: Ամեն անգամ որևէ առիթով ասենք երկրի նախագահը կամ պաշտոնյաները ասում են, որ մենք շատ կարևորում ենք տեղեկատվական քաղաքականության դերը, բայց այդ կարևորության պայմաններում այսօր էլ մենք գոնե մի լրատվական գործակալություն չունենք, ասենք երեք լեզվով`հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն, որ գոնե դու աշխարհին ինչ-որ բան ասես: Ի վերջո սա այն հարցն է, որտեղ առանց պետական միջամտության հնարավոր չէ: Իսկական տեղեկատվական պատերազմ վարում է Ադրբեջանը դասական ժանրի բոլոր կանոններով: Հասյաստանը դժկամությամբ, ալարկոտությամբ, ուզել-չուզելով օրը մեջ մասնակվցում է տեղեկատվական պատերազմին այն էլ հիմնականում անդրադարձային բնույթի: Ինչ վերաբերում է Ղարաբաղին, ապա Ղարաբաղը չկա ոչ մի տեղ, սովորաբար ասում են Ղարաբաղը դուրս է բանակցային գործընթացից, ինձ թվում է, միայն բանակցային գործընթացից չէ, որ Ղարաբաղը դուրս է: Ղարաբաղը սուբյեկտ չէ ոչ միայն բանակցային գործընթացում, Ղարաբաղը սուբյեկտ չէ նաև հայկական հարաբերություններում, հիմա Ղարաբաղը բացարձակապես չկա Հայաստանում: Մենք դադարեցինք լինել ռազմա-քաղաքական գործոն, իրավական գործոն, տեղեկատվական գործոն: Մեր լրատվամիջոցները երբեմն դարձյալ անդրադարձերի տեսքով անդրադառնում ենք ադրբեջանական այս կամ այն հրապարակմանը շատ ավելի ծուլորեն, բայց ի տարբերություն Հայստանի`գիտակցաբար չուզելով. եթե Հայաստանում հիմնականում ծուլությունն է պատճառը, ապա Ղարաբաղում գիտակցական ծուլությունը: Այստեղ սիրում են` կամ իսկական պատերազմ է կամ չէ, մնացածը ի՞նչ պատերազմ, տեղեկատվական պատերազմս ո՞րն է, թիթիզ բաներ են: Մերոնք կարծես թե լուրջ չեն ընդունում պարզապես այդ ամենը:Այս եռյակում Ադրբեջանը լուրջ տեղեկատվական պատերազմ է տանում: Ինչքան էլ որ իշխանությունները կարևորում են, բայց հոգու խորքում, ինձ թվում է,իրենք թերագնահատում են, մինչդեռ իրականում պետք չէ թերագնահատել: Շատ հաճախ տեղեկատվական պատերազմը կանխում է իրական պատերազմը: -Ինչպե՞ս կորակեք ԼՂՀ և ՀՀ մամուլի ներակայացուցիչների շփումները: -Կա մեծ, լուրջ խորթություն Հայստանի և Ղարաբաղի միջև ընդհանրապես: Մենք իրար չենք ճանաչում: Ղարաբաղյան հանրությունը շատ քիչ բան գիտի հայաստանյան հանրության մասին, հայստանյան հանրությունը գրեթե ոչինչ չգիտի ղարաբաղյան հանրության մասին: Սա շատ ավելի մեծ պրոբլեմ է, քան թե ասենք ղարաբաղյան հիմնախնդիրները, քան թե ասենք ցեղասպանության ճանաչումը, հավատացե’ք, սա երիցս կարևոր ու վտանգավոր միտում է: Երկու հայկական հանրությունները շարունակում են խորթ մնալ միմյանց հետ, շարունակում են անհաղորդ մնալ միմյանց ցավին և դա դրսևորվեց նաև մարտի մեկից հետո ես միակ ղարաբաղցին էի, որ հրապարակավ «Առավոտ» թերթում ներողություն խնդրեցի ասելով, որ չգիտեմ` ինչի համար եմ ներողություն խնդրում, անձամբ ես չգիտեմ` ինչում եմ մեղավոր, բայց ես ձեզնից ներողություն եմ խնդրում այս սառնասրտության, այս խորթության համար մեր կողմից: Երբ մերոնք ասում են միջազգային ճանաչված չենք, դրա համար չենք կարողանում կապեր հաստատել ես ասում եմ` դրանք հեքիաթներ են, ոչ պրոֆեսիոնալիզմի նշաններ են, որովհետև Հայաստանում ի՞նչ խնդիր կա, Հայաստանն էլ քաղաքական ճանաչում ունի, ո՞վ ձեզ գիտի Հայաստանում, ո՞վ է ձեզ խանգարում, մի՞թե դրա համար էլ է ինչ-որ բան պետք: Բացարձակապես ոչ մի խոչընդոտ չկա, միակ կապը, որ կա Ստեփանակերտի մամուլի ակումբի և Երևանի մամուլի ակումբի համագործակցությունն է, որը սկսվել է1999թ.-ից`Ստեփանակերտի մամուլի ակումբի ստեղծման հաջորդ տարվանից: Հենց մեր կազմակերպությունը ստեղծվեց, ես ճամպրուկս հավաքեցի գնացի Երևան, սկսեցի ծանոթանալ լրագրողական կազմակերպությունների հետ: Ընդամենը այսքան. այն, ինչ Ստեփանակերտի մամուլի ակումբի ուղեծրում է, ուրիշ տեղեր ես այդ համագործակցությունը չեմ տեսնում և ցավում եմ: Ընդ որում սա փոխադարձ սառնություն է, նույն հաշվով չկա այդ հետաքրքրությունը նաև Հայաստանի կողմից: Թեկուզ եթե համեմատական հարթության մեջ դնենք, Հայաստանում մի քիչ ավելի ակտիվ են այս հարցում, քան թե Ղարաբաղում, բայց իրական համագործակցություն չկա, նույն խորթությունն է տեղեկատվական դաշտում, ինչպես մյուս ոլորտներում: -Ի՞նչ նմանություններ և ի՞նչ տարբերություններ կնշեք: -Նմանություններն, անկեղծ ասած, գնալով շատ քիչ են, մենք մի ժողովուրդ ենք, բայց տարբեր պատմություն ենք ունեցել, խորհրդային ժամանակներում Ադրբեջանի կազմում ապրելը քիչ ժամանբակ չէ, մոտ մի դար է, որը որոշակի ավանդույթներ է ստեղծել, մտայնություններ, ավադույթներ, լավ, թե վատ: Չեմ ասում` ամեն ինչ վատ է, մենք շատ ենք տարբեր իրարից, անկեղծ եմ ասում: -Անդառնալի՞ շատ -Չէ’: Սրանք այն տարբերություններն են, այն վերքն է, որ ժամանակը կբուժի: Ինչքան մենք խելոք վարվենք այս ընթացքում, շատ քիչ ժամանակ կպահանջվի, մենք կարող ենք այնպես անել, որ հինգ տարում բուժվի, բայց ժամանակի վրա գցելով կարող է հիսուն տարում, բայց միևնույն է կլինի, այս հարցում ես լավատես եմ: Պարզապես կարող ենք արագացնել այդ գործընթացը: Այստեղ ի վերջո ուրիշ ավանդույթներ են, դրանց մի մասը լավ է, մի մասը` վատ: Կցանկանայի, որ որոշ ավանդույթներ լինեին Հայաստանում, որոշները` Ղարաբաղում: Ղարաբաղում ուժեղ է ստրկամտությունը կոպիտ ասած, այն, ինչ չկա Հայաստանում: Հայաստանում կարող է հոգեպես հաշտվում են իրավիճակին, ասենք լռում է, բայց ներքուստ չի հաշտվում, այդ ստրկահաճությունը, տիրահաճությունը չկա, ամեն դեպքում հոգում խորքում անթեղած է այդ ազատությունը, ազատության ձգտումը: Այստեղ շատ ավելի խորն է: Մի կողմից մենք ազատատենչ ենք, մյուս կողմից` ասենք այս տիրահաճությունը, որ կա մեր մեջ: Մենք շատ ավելի պահպանողական, ավանդապաշտ ենք, սրա լավն այն է, որ մեր հայեցիութույըն անաղարտ է պահել, վատն այն է, որ դժվար է ժամանակին համապաստախան լինել, ինչպես Լաչինում մեկն ինձ ասաց` մենք կարծես այս երկրագնդից դուրս ենք: Վատը Հայաստանում այն է, որ անցել ենք Ռուբիկոնը, կա մի սահման, որ չպիտի անցնել, նկատի ունեմ տեղեկատվական դաշտը: Սենսացիա չկա, եթե այսօր կարող են ցանկացած պաշտոնյայի մասին գրել, որ գեյ է, հինգ միլիարդ ունի, հարեմ ունի, կարելի է գրել մարդ է կերել, գրել ցանկացած բան, ինչ որ հնարավոր է, արդեն, ցավոք սրտի, ոչ ոքի չես զարմացնի: Սա այն սահմանն է, որ չպիտի անցնեինք: Այս դեպքում ես միշտ Վասիլ Բիկովի խոսքերն եմ բերում`չգիտեմ այն ժամանակ էր լավ, թե հիմա: Այն ժամանակ չկար խոսքի ազատություն, բայց խոսքը գնահատվում էր, հիմա կա խոսքի ազատություն, բայց խոսքը չի գնահատվում, սա ֆանտաստիկ պարադոքս է և շատ ցավալի: «Խորհրդային» այդ վիճակը Ղարաբաղում դեռ շարունակվում է: Երբ հայաստանցի մեր գործընկերները կարդում էին մեր հոդվածները, զարմանում էին, ասում էին` այս հոդվածի համար քրեական գո՞րծ է հարուցված: Ես հասկանում եմ, որ հայաստանյան տեղեկատվական դաշտի հոդվածների ֆոնին այս հոդվածները ուղղակի հրեշտակներ են: Այստեղ կա խոսքի նկատմամբ զգայունություն: Սա վատ է մի կողմից, մյուս կողմից շատ լավ է, որ խոսքի նկատմամբ դյուրագրգռություն կա: Այստեղից շատ ավելի հեշտ է հասնել խոսքի ազատությանը, քան թե ձեր վիճակից: Որքան էլ, որ տխուր է վիճակը, ու քննադատում ենք, միևնույն է շանս կա, այստեղ կա հարգանքը բառի նկատմամբ և չկա գրաքննություն: Շատ հանգիստ ապրում ենք, ինչ ուզում ենք, գրում ենք էթիկայի սահմաններում, ցավն այն է, որ չես կարող ազդել հանրային կյանքի վրա,իշխանությունների վրա: Քեզ չեն ծեծում, չեն բանտարկում, քեզ չեն սպանում: Այսօր նվազագույն այս մակարդակը կա, բայց Հայաստանի հետ համեմատենք. ծեծում են, բանտարկում են, դատում են և այլն: Կարելի է ենթադրել, որ մեր չինովնիկները ավելի խելոք ու կոռեկտ են, դաստիարակված են, չեմ բացառում միգուցե որոշակի դեր ունի այս հանգամանքը, բայց սա երկուստեք արժեք է, մենք էլ մեզ թույլ չենք տալիս կտրուկ քայլեր: Կա նաև երրորդ հանգամանքը սովորաբար կոշտ արձագանք լինում է այնտեղ, որտեղ կա իշխանությունը կորցնելու վտանգ: Ես ինձ հարց եմ տալիս` եթե ընտրելու լինեմ, որը կընտրեի, մի օր կընտրեի ղարաբաղյան վիճակը, մի օր հայաստանյան: Հայաստանյան վիճակը ընտրում եմ մի պատճառով միայն, որորվհետև կա շարժում: Բնության մեջ շարժում պիտի լինի, երբ չկա, ճահիճ է գոյանում, մեկ-մեկ տպավորություն է ստեղծվում, որ Ղարաբաղում շարժում չկա, քամի էլ չկա, տերևներն էլ չեն շարժվում: Մեկ-մեկ էլ տեսնելով այդ շարժման հետևանքը տեղեկատվական դաշտում, ասում եմ միգուցե ճիշտը սա է: Համենադեպս դեռ ճահիճ չէ, հնարավոր է չորացնել ու փրկել: Նախընտրելին երրորդն է` իրական ժողովրդավարությունը, որին հնարավոր է հասնենք: -Պատերա՞զմ, թե խաղաղություն. ինչի մասին են գրում Ղարաբաղի թերթերը: -Ղարաբաղյան թերթերը գրում են հիմնականում խաղաղության մասին, երբեմն ասում են` քիչ խոսեք խաղաղության մասին, ինչքան շատ եք խոսում խաղաղության մասին, այնքան թուլացնում եք ինքներդ ձեզ, մյուս կողմը խոսում է պատերազմի մասին: Վերջերս որոշակի միտում նկատվում է. ավելի շատ են խոսում պատերազմի մասին: Բավական լուրջ միտումներ կան պատերազմի վերսկսման, բայց ղարաբաղյան լրատվական դաշտը շարունակում է խաղաղ մնալ, ես խաղաղ բառի փոխարեն երբեմն օգտագործում եմ դինջ բառը: Խաղաղությունից պատերազմ անցումային փուլում են լրատվամիջոցները` հուգու խորքում վստահ լինելով, որ պատերազմ չի լինի, բայց պատերզմի միտում կա: Զրուցեց ԳԱՅԱՆԵ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆԸ Report. 14-5-2010-