Ամերիկա-իրանական դաշինք

Ամերիկա-իրանական դաշինքն ամենեւին երեւակայության պտուղ չէ, եւ ոչ էլ ապագայի վերաբերյալ հուշ, դա բավական շոշափելի իրականություն է, որն ազդում է գլոբալ քաղաքականության վրա: Տվյալ իրականությունն ունի բավական որոշարկումներ եւ գաղափարական տարատեսակումներ, նախեւառաջ աշխարհքաղաքական բնույթի: Գտնվելով արաբական եւ թյուրքական, առավելապես սուննի աշխարհների միջեւ, իրանական-շիա քաղաքակրթությունը կարեւորագույն կայունացնող գործոն է Մերձավոր Արեւելքի, Առաջավոր եւ Կենտրոնական Ասիայի հսկայածավալ տարածքում, ողջ Եվրասիայի եւ հարակից տարածաշրջանների վրա ազդեցությամբ: Առանց իրանական գործոնի ԱՄՆ աշխարհքաղաքականությունը եւ ռազմավարությունները զուր եւ պարզապես անհնար կլինեին, եւ Վաշինգտոնում դա լավ են հասկանում, ոչ միայն վարչակազմում, այլեւ ԱՄՆ ողջ իստեբլիշմենտը: Պատահական չէ, որ Իրանը երկար ժամանակ համարվում էր ԱՄՆ ռազմավարական գործընկերը, մասնակցելով առաջավորասիական պրոամերիկյան եւ պրոբրիտանական ռազմաքաղաքական դաշինքներին: ԱՄՆ երբեք եւ ոչ մի պարագայում թույլ չեն տվել Իրանի մասնատման որեւէ նախաձեռնություն, այդ թվում էթնիկ տեսակետից: Նման նախաձեռնություններն աղետալի կլինեին, նախեւառաջ հենց ԱՄՆ-ի համար: Տեսանելի հեռանկարում, Իրանի հանդեպ ԱՄՆ տվյալ շահերը արտահայտվելու եւ իրագործվելու են ավելի մեծ չափով, եւ այսպես թե այնպես ամերիկյան տվյալ ակնհայտ դիրքորոշումը կցուցադրվի: Իրանի մասնատման վերաբերյալ ԱՄՆ Կոնգրեսում հնչած հայտարարությունը բացարձակապես չի համապատասխանում այն տեղեկատվական-վերլուծական հոսքին, որը բավական համակարգված կերպով ձեւավորվում է ամերիկյան քաղաքականության մեջ եւ արտահայտում է ԱՄՆ քաղաքականությունը: Նման բան չկա եւ չի կարող լինել, ԱՄՆ վերլուծական հանրությունը ոչ մի կերպ չի արձագանքում այդ նախաձեռնությանը: Համենայնդեպս, այդպիսին է ներկայում քաղաքական իրողությունը: Այնուամենայնիվ, նման նախաձեռնությունները հենց այնպես չեն լինում: Իրանի հանդեպ քամահրանք եւ շանտաժ, նրա դեմ ճնշման լծակ՝ սա ակնհայտ խնդիր է; Սակայն կա նաեւ մեկ այլ խնդիր, առավել օպերատիվ նշանակության: Խոսքը Թուրքիային Իրանի հետ երկարատեւ դիմակայության մեջ ներքաշելու մասին է, ինչպես նաեւ Թուրքիային Մերձավոր Արեւելքից շեղելը, ինչը ներկայում եւ ապագայում պատկերանում է շատ ավելի կարեւոր խնդիր, քան Իրանի դեմ շանտաժը եւ ճնշումը: Բացի այդ, կարելի է ենթադրել, որ տվյալ նախագիծը լիովին համապատասխանում է առաջնահերթ խնդիրներից մեկին՝ Թուրքիային ուղղել դեպի Կենտրոնական Ասիա, ընդ որում՝ Հարավային Կովկասը շրջանցելով, որը ԱՄՆ ռեզերվացրել է իր ռազմավարության մեջ: Ամերիկացիները հասկանում են, որ Թուրքիայի քաղաքականությունը Կենտրոնական Ասիայում կտապալվի, հերթական անգամ, քանի որ այդ տարածաշրջանում արդեն գերիշխում են այլ, ավելի հզոր տերություններ: Սակայն Հարավային Կովկասում Թուրքիան կարող է անսպասելի քայլեր անել, եւ նրան պետք է շեղել այդտեղից, ինչպես նաեւ Մերձավոր Արեւելքից: Իրանի հյուսիս-արեւմտյան գավառները, ավելի քան այլ նախագիծ, կդառնան մեծ խաղի կարեւոր տարր, Թուրքիայի մասնակցությամբ, առավել որպես քաղաքականության օբյեկտ, քան սուբյեկտ: Իգոր Մուրադյան