ՄԻԱՅՆ ԱՅԴ ՏԵՍԱԿ ԲՈՒՆՏԸ ԿՕԳՆԻ

Հարցազրույց նկարիչ Սոնա Աբգարյանի հետ

- Մտավորականության քաղաքացիական դիրքորոշումն այսօր, ըստ Ձեզ, ինչպիսի՞ն է, և ի՞նչ է Ձեզ համար մտավորականությունը:

- Իմ կարծիքով, մտավորական կարող է լինել յուրաքանչյուր ոք: Ինչպես յուրաքանչյուր մարդ կարող է լինել արվեստագետ, այնպես էլ յուրաքանչյուրը կարող է լինել մտավորական: Սա նշանակում է, որ եթե մարդն ունի ինքնագիտակցություն, այսինքն` գիտակցում է որտեղ է ապրում, ինչպես է ապրում, ինչ միջավայրում և ինչ խնդիրներ կան իր շուրջը, դրանից կարելի է ենթադրել, որ նա մտածող է: Իսկ դա ամենակարևոր հատկանիշն է յուրաքանչյուր քաղաքացու համար: Իսկ առանձին մտավորական ես չեմ պատկերացնում: Պատկերացնում եմ մարդ, որը կարող է ստեղծագործել: Միշտ էլ եղել է մտավորականին հասարակությունից առանձնացնելու տենդենց, նրան դարձնելու ավելի բարձր. ինձ երբեք այդ պահը դուր չի եկել: Իսկ այսօր քաղաքացիական դիրքորոշում ունեն մարդիկ, ովքեր չեն գտնվում “մտավորականների” շարքում, որովհետև “մտավորականները” խուսափում են այդ դիրքորոշումից: Ինձ համար մի քիչ անհասականալի է, թե ինչու են իրենք թաքցնում իրենց դիրքորոշումը, կամ հետապնդում են ինչ-որ շահ, կամ եթե շահ են հետապնդում, ինչու բացեիբաց չեն ասում դրա մասին… ամաչո՞ւմ են, բայց ի՞նչ կա ամաչելու: Ես նրանց մոտ ավելի շատ տեսնում եմ վախկոտություն, որը նրանց նկատմամբ հակակրանք է առաջացնում: Փողոցի բոլոր ցուցապաստառները, որտեղ այսպես կոչված մտավորականերն ասում են` ես քեզ սիրում եմ, ինձ մոտ ակամայից պատասխան է առաջանում` ես քեզ ատում եմ: Իմ կարծիքով, մտավորականի համար մեկ առավելությունն էլ պիտի լինի համարձակությունը, նա չպետք է անընդհատ “ցրի” խոսակցությունը, խոսի ուրիշ բաներից ու դրանով գրավի մարդկանց, որովհետև ամենահասարակ մարդն էլ, որ չունի կրթություն, ինքը ինտուիտիվ զգում է՝ իր հետ անկեղծ են, թե ոչ: - Ձեզ համար հայ մտավորականության վախկոտությունը երբ պարզ դարձավ:

- Այս առումով մարտի մեկը շատ վառ օրինակ է: Շատ երկրներում, երբ միտինգներ են լինում, առաջին շարքում միշտ կանգնում է մտավորականությունը, այսինքն` առաջադեմ հասարակությունը: Մեր դեպքում տեղի ունեցավ ճիշտ հակառակը. այդ մարդկանց մեծ մասը կանգնեց իշխանության կողքին: Եվ բացահայտ ծախվածությունը ևս մեկ անգամ ապացուցեց, որ այդ մարդիկ հետաքրքիր չեն, նրանք իրենց կյանքում չեն անում այն, ինչ իրենք ուզում են, այդ մարդիկ միշտ կատարում են պատվեր: Խորհրդային Միության ժամանակներից մինչ հիմա նրանք զուրկ են ինքնուրույն գործունեությունից: Իսկ այն “մտավորականները”, ովքեր ասում են, որ իրենք ոչ իշխանամետ են, ոչ ընդդիմադիր, կարծում եմ`այն մարդը կարող է այդ միտքն արտահայտել, ով ապրում է շատ ցիվիլ հասարակությունում, առնվազն ապրում է Եվրոպայում, որտեղ շատ հարցեր լուծված են: Երբ մեզ մոտ են նման կարծիք արտահայտում, դա անհեթեթ է, որովհետև մենք ապրում ենք մի երկրում, որտեղ մարդու իրավունքները պաշտպանված չեն, որտեղ այդ ազատությունը չկա, և պետք է հստակ ունենալ դիրքորոշում: Պետք է իմանաս` ինչի համար ես պայքարում, ինչ ես ուզում և ինչ ես անում: Դա միջակություն է, իսկ միջակությունը, այսինքն` ոչ մի բան չասելը, դա դպրոցի երեք թվանշանն է, որ շատերը չեն սիրում ստանալ, բայց միշտ արտահայտում են երեքին համապատասխան մտքեր: Մեր երկրի համար այդ տեսակ մտքեր արտահայտելը, ես կասեի, նույնիսկ վտանգավոր է: Եթե մեզանից շատերը լինեին արտասահմանում, կտեսնեին, որ մարդիկ ամեն օր են պայքարում, իսկ մեզ մոտ պայքարում են լավագույն դեպքում ծխախոտի դեմ կամ հանուն կենդանիների պաշտպանության: Այն երկրում, որտեղ բանակում այդքան զինվոր է ինքնասպան լինում, այն երկրում, որտեղ թոշակառուն չնչին գումար է ստանում, որտեղ կանայք, երեխաները տանը ծեծի են ենթարկվում: Այսինքն` մեր երկրում չի կարելի լուրջ բաների համար պայքարել, որովհետև քեզ կտան կսպանեն, որովհետև այս երկրում բոլորը մախա են: Եվ այսքանից հետո երգում են` ի~նչ հրաշալի երկրում ենք մենք ապրում, ամեն ինչ շատ լավ է, ինչ է պատահել, բոլորն էլ ունեն խնդիրներ: Հասկանալի է, որ բոլորն էլ ունեն խնդիրներ, պարզապես մեր խնդիրներն այնքան շատ են, որ մենք ամեն վայրկյան պետք է զբաղվենք այդ խնդիրներով: Մյուս կողմից էլ հեռուստատեսությունն էլ պիտի նպաստի դրան: Իսկ հեռուստատեսությունն այդ շոուներից և երգիչների սիրո թեմայից ու այդ “ազգային” երգերից բացի ոչինչ չի ներկայացնում: Սակայն ուրախալի է, որ մենք այսօր ունեք ընդդիմություն, առողջ գաղափարներ: - Կարծում եք ունե՞նք այսօր ուժեղ ընդդիմություն:

- Իմ կարծիքով, հասարակությունն ավելի շատ ուզում է տեսնել, որ թուլացել է, քան իրականում է այդպես: Երբ խոսում եմ մարդկանց հետ, տեսնում եմ, որ իրենք այնպիսի վիճակում են, որ այսօր արդեն այլևս ոչինչ հնարավոր չէ անել: Այսինքն` մարդիկ դեպրեսիայի մեջ, էլ չեն հավատում ոչ մի լավ բանի. Կամ հեռանում են այստեղից, կամ շարունակում են պայքարել: Շատ կարևոր է, որ երիտասարդությունը ընդգրկված լինի այդ շարժման մեջ, որովհետև մեր այսօրվա երիտասարդությունը հիմնականում նացիոնալիստական գաղափարներով է առաջնորդվում. ծիծաղելի է: Նացիոնալիստական գաղափարներ ունեցող երկիր ենք, սրանից ավելի վատ բան չկա: Շատ եմ զարմանում, երբ մեր երիտասարդությունը փորձում է ժամանակակից հագնվել, բայց խոսում է իմ պրոպապի նման: Ինձ համար սա զարմանալի է, այսինքն` ինչքան են այդ խեղճ երեխեքի ուղեղները լվանում, որ իրենք դառնում են ինչ-որ կատարողներ: - Ովքե՞ր են ուղեղ լվացողները:

- Բնականաբար իշխանությունները: Բազեներ են կազմակերպում, խարույկ են վառում, ուրախանում են, ասում են` վա~յ, ինչ լավ է, մեր քաղաքը սիրուն է: Չես հասկանում այս քաղաքի ինչն է սիրուն, չես հասկանում ինչի վրա են ուրախանում այդ մարդիկ, չես հասկանում ինչի վրա են ծախսում իրենց ժամանակը, ինչից են հաճույք ստանում: Յուրաքանչյուր քաղաքում կա ձախ երիտասարդություն, որը միշտ կազմում է մեծ մասսա, ու երիտասարդ հենց նշանակում է ըմբոստ, նշանակում է ընդդիմադիր, որովհետև այդ անցումային տարիքը, կայացման շրջանը ենթադրում է, որ ինքն անընդհատ պետք է բունտ անի, իսկ մեզ մոտ այդքան հարմարված են այս իրավիճակին: Մենք չենք կարող ասել, որ ապրում ենք լավ երկրում: Չէ, մենք ապրում եք վատ երկրում, մենք ունենք վատ իշխանություն, ամեն ինչ վատ է: Ես չեմ ուզում ստել, ասել, որ լավ է լինելու, չէ, լավ չի լինելու, այստեղ ոչ մեկը չի մնալու: Բոլորը հոգու խորքում թքած ունեն իրենց պետության վրա: - Լավ, ինչպե՞ս եք պատկերացնում հասարակության արթնացումը:

- Օրինակ` “Հիմայի” շարքերում կան շատ ակտիվ երիտասարդներ, որ իրենց մեջ ունեն այն գիտակցությունը, որ մենք ունենք փոփոխությունների կարիք: Իրոք, մենք ունենք մեծ փոփոխությունների կարիք և ունենք գաղափարային փոփոխությունների կարիք, տարբեր խմբեր և ուժեր գիտակցում են դրա անհրաժեշտությունը: Սակայն իշխանությունը չի թողնում այդ ուժերը միավորվեն, բնականաբար դա ձեռնտու չէ իրեն, որովհետև բոլորը կհասկանան ինչ մեծ խաբեության մեջ են ապրում, բոլորը կհասկանան, որ մենք ստրուկ ենք մեր իսկ երկրում: - Հավատո՞ւմ եք ՀԱԿ-ի այն համոզմանը, որ մինչև մյուս նախագահական ընտրություններ մենք ունենալու ենք արտահերթ ընտրություններ:

- Ուզում եմ հավատալ, որ ունենալու ենք, որովհետև իմ կարծիքով մեր երկրի նախագահը չի ուզում լինել նախագահ: Ինքը պարտադրված է, խաղի մեջ է, ու կարծում եմ` կնախընտրեր հեռու լիենր այս ամենից: Շատ կուզենայի երկրիս նախագահը կին լիներ: Բայց մեր երկրի յուրահատկություններից մեկն էլ այն է, որ շատ պատրիարխալ է հասարակությունը, ու կինն էլ պիտի խաղա նույն խաղի կանոններով, ինչ թելադրում է տղամարդը, բայց հուսով եմ կամաց-կամաց այս պատկերը կփոխվի, և քաղաքականապես ավելի կակտիվանա, և որոշ ժամանակ հետո կունենաք ավելի շատ կին քաղաքական գործիչներ: - Շատերը մեզանում խոսում են հենց ժողովրդավարությանը դեմ, այնինչ կարծում եք` կամաց-կամաց փոփոխությունների ականատես կլինենք:

- Ինձ թվում է` այն մարդը, ով խոսում է ժողովրդավարությանը դեմ, նրան պետք է դատի տալ, մարդ, որը 21-րդ դարում կողմ է տոտալիտարիզմին, պետք է քրեական պատիժ կրի: Միանշանակ, որովհետև ինչ է նշանակում մի մարդ իր կարծիքը թելադրի բոլորին: Այսօր մենք պետք է ձգտենք բազմազանության: Ինչքան հասարակությունը լինի բազամազան, այնքան պետությունը կլինի հարուստ: -Մարտի մեկը Ձեր ստեղծագործություններում տեղ գտա՞վ:

- Բնականաբար, դա մի բան է, որ չէի կարող չանդրադառնալ իմ արվեստում: Մարտի մեկը երկու ձևով կարելի է դիտարկել. առաջին`ձևավորվել էր շարժում. մինչև մարտի մեկը մարդիկ մի տեսակ ավելի զիջող, ավելի կիրթ էին դարձել, ավելի բաց էին փորձում լինել, ազատություն կար այդտեղ, իսկ դա արգելելը նշանակեց, որ մենք ապրում ենք Թուրքմենստանի պես երկրում: Ամեն վայրկյան շահարկում ենք, որ հայերը եվրոպացի են, բայց չէ, մենք ասիական հետամնաց երկիր ենք, և դա շատ ձեռնտու է: Ինձ թվում է` միշտ այսպես է եղել, այդ գաղափարը մարդկանց չի միաձուլել, գաղափարը միավորեց և եղավ մարտի մեկ, այսինքն` միշտ լինում է այդ արգելքը, ու հնարավորություն չի տրվում, որ այդ գաղափարները զարգանան, մարդիկ լինեն մարդ, ոչ թե գործիք իշխանության ձեռքում: - Ժամանակակից արվեստ և հասարակություն կապն ինչպիսի՞ն է:

- Ժամանակակից արվեստը բոլոր երկրներում էլ ոչ մասսայական բնույթ է կրում, չնայած այն հիմք է հանդիսանում, որ տարբեր մեդիաներ ավելի մասսայական ձևով այդ գաղափարները մատուցեն հասարակությանը, այսինքն` իր ձևերը միշտ ավելի սպեցիֆիկ են, և գաղափարները միշտ ակտուալ են: Կոնկրետ իմ արվեստը պիտի լինի քաղաքականացված այնքան ժամանակ, մինչև ես զգամ, որ եկել է այն ժամանակը, երբ ես կարող եմ խոսել գույներից կամ կարող եմ փիլիսոփայել, իսկ այսօր դրա ժամանակը չէ: Դա վիրավորական է, երբ երկիրն այս վիճակում է, և մարդը ժպտա, ասի, որ իրեն դա չի հետաքրքրում: Չկա անձնական, անձնականը դա քաղաքականն է: - Համաձա՞յն եք այն կարծիքի հետ, որ չի կարելի անընդհատ խոսել արվեստի մասին և հիմքում չունենալ քաղաքականություն:

- Ինձ թվում է` այսօր բոլորս պետք է լինենք քաղաքականացված, հատկապես արվեստագետները, հատկապես ստեղծագործող մարդիկ: Այսօր մեր պետությունն այն վիճակում է, որ միայն այդ տեսակ ակտիվությունը, բունտը կօգնի: Մեզ համար պետք է սովորական դառնա, որ արվեստագետը, երգիչը խոսում է մարդու իրավունքներից, ժողովրդի խնդիրներից: Իսկ այսօր տարօրինակ բան է համարվում, երբ մարդը նստում է, խոսում է ինչ-որ խնդիրներից, միանգամից ասում են` հաստատ ընդդիմադիր է:

ԶՐՈՒՅՑԸ ՎԱՐԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ «Լրագիր» 10-8-2009