Թնդանոթները որպես վերջին փաստարկ

Որպես վերջին փաստարկ թնդանոթները հրապարակ բերող հանցավոր, ամեն առումով իրեն սպառած վարչախմբին այս ծայրահեղ միջոցը ևս չի փրկի։ Ինչպես հուշում են պատմությունն ու տրամաբանությունը, համազգային նպատակների շուրջ համախմբված ժողովրդի երթը ոչ մի կերպ հնարավոր չէ կասեցնել։ «Սարդարապատ» շարժման նախաձեռնող խմբի 2012 թ. փետրվարի 17-ի հայտարարությունից ՀՀ Ազգային ժողովի կայքէջում 09.02.2012 թ. «ՀՀ Ազգային ժողովն ավարտեց քառօրյա նիստերի աշխատանքը» վերտառությամբ հաղորդագրության մեջ մասնավորապես նշվում է հետևյալը. «Այնուհետեւ խորհրդարանը շարունակեց քննարկել «Արտակարգ դրության իրավական ռեժիմ սահմանելու մասին» օրենքի նախագիծը (նախագծի անվանումը սխալ է գրված, պետք է լինի «Արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծ»: Ընդգծումը մերն է): Եզրափակիչ ելույթում ՀՀ արդարադատության նախարար Հրայր Թովմասյանը, անդրադառնալով երկօրյա քննարկումների ընթացքում հնչած այն հարցադրմանը, թե ինչու՞ է օրինագիծը հիմա դրվել քննարկման, նշեց, որ բերվել է այսօր, որպեսզի բոլոր հարաբերությունները հստակ եւ որոշակի կարգավորված լինեն: Ըստ Հրայր Թովմասյանի` ցանկացած պետություն երաշխավորված չէ արտակարգ դրությունից եւ պարտավոր է քայլեր ձեռնարկել սահմանադրական կարգը պահպանելու համար: Խոսելով բանակի մասին` նա նշեց, որ կա հստակ երեք կարեւորագույն սկզբունք` ապաքաղաքականացված լինելը, քաղաքացիական վերահսկողության տակ լինելը եւ այն գործառույթները, որոնք դրված են բանակի վրա` անվտանգության ապահովում` թե ներքին, թե արտաքին: «Այս հարցադրումները քննարկվել են նաեւ Վենետիկի հանձնաժողովում եւ այստեղ կասկածներ չեն կարող լինել: Բացի դա, այդ ժամանակ բանակն իր վրա տարածելու է ներքին գործերի կանոնակարգ: Այն որպես բանակ հանդես չի գալու»,-ընդգծեց պարոն Թովմասյանը: Նա նշեց նաեւ, որ քննադատվում են օրինագծի այնպիսի ձեւակերպումներ, որոնք ամրագրված են Սահմանադրությամբ: Ավարտելով խոսքը` նախարարն ասաց, որ օրինագիծը զերծ չէ թերություններից, որոնք պատգամավորների առաջարկների հիման վրա կշտկվեն առաջինից երկրորդ ընթերցում»[1]: Օրինագծի վերաբերյալ Վենետիկի հանձնաժողովի կարծիքն ընդունվել է դրա 89-րդ լիագումար նիստում (Վիեննա, 2011 թվականի դեկտեմբերի 16-17)[2]: Դիտարկվող օրինագծի` արտակարգ դրության ժամանակ ՀՀ-ի ներքին անվտանգության ապահովման նպատակով Զինված ուժերի օգտագործման հնարավորություն նախատեսող դրույթները հակասում են ՀՀ Սահմանադրության 1-ին հոդվածի, 2-րդ հոդվածի երրորդ մասի, 3-րդ հոդվածի, 6-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 5-րդ մասերի, 8.2-րդ հոդվածի, 55-րդ հոդվածի 13-րդ և 14-րդ կետերի, 56-րդ հոդվածի պահանջներին: Այդ դրույթների իրավաչափ և Սահմանադրությանը համապատասխան լինելու վերաբերյալ ՀՀ արդարադատության նախարարի պաշտոնն զբաղեցնող Հրայր Թովմասյանի դիրքորոշումը միանգամայն անհիմն է ու սպեկուլյատիվ: Օրինագծի վերաբերյալ ներկայացված կարծիքում Վենետիկի հանձնաժողովն անտեսել է ՀՀ-ում արտակարգ դրության ժամանակ ՀՀ Զինված ուժերի օգտագործման պրոբլեմը և խուսափել այդ համատեքստում օրինագծի դրույթների սահմանադրականության քննարկումից, ինչի հետևանքով այդ կարծիքը դարձել է միակողմանի, կաղապարային, մակերեսային և ոչ ամբողջական` հիմնավոր կասկածներ առաջացնելով Վենետիկի հանձնաժողովի կողմից քաղաքական շահախնդրությունից բխող գործելաոճի դրսևորման և/կամ նրա ոչ պրոֆեսիոնալ լինելու վերաբերյալ: Վենետիկի հանձնաժողովի նմանօրինակ բացթողումը ուղղակիորեն նպաստում է ՀՀ-ում Սահմանադրության իմպերատիվ պահանջներին հակասող կերպով Զինված ուժերի օգտագործմամբ իշխանությունը յուրացնելու կեղծ իրավական հիմքերի ու նախադրյալների ստեղծմանը և բռնապետության հաստատմանը: Վերը նշվածը հիմնավորվում է հետևյալ փաստարկներով` հարկադրաբար մեկնաբանելով նաև Զինված ուժերի օգտագործման հստակ կարգ, պայմաններ ու սահմաններ նախատեսող ՀՀ Սահմանադրության մի շարք դրույթների, այդ թվում` 55-րդ հոդվածի 13-րդ կետի` ըստ էության հավելյալ մեկնաբանման ու պարզաբանման կարիք չունեցող նորմերը: Փաստարկ 1 ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` «Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք կարող են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով»: ՀՀ Սահմանադրության 6-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 5-րդ մասերի համաձայն` «Սահմանադրությունն ունի բարձրագույն իրավաբանական ուժ, և նրա նորմերը գործում են անմիջականորեն: Oրենքները պետք է համապատասխանեն Սահմանադրությանը: Այլ իրավական ակտերը պետք է համապատասխանեն Սահմանադրությանը և օրենքներին։ Նորմատիվ իրավական ակտերն ընդունվում են Սահմանադրության և օրենքների հիման վրա և դրանց իրականացումն ապահովելու նպատակով»: ՀՀ Սահմանադրության այս իմպերատիվ նորմերից ուղղակի և միանշանակ կերպով բխում է, որ որևէ պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի կողմից որևէ գործողություն կատարելու կոնկրետ դեպքեր/պայմաններ սահմանող Սահմանադրական նորմի առկայության պարագայում օրենքներով կամ այլ իրավական ակտերով չեն կարող սահմանվել նույն պետական մարմնի կամ պաշտոնատար անձի կողմից նույն գործողությունը կատարելու այլ դեպքեր/պայմաններ, եթե Սահմանադրությամբ այլ բան նախատեսված չէ: ՀՀ Սահմանադրության 8.2-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանվում են ՀՀ Զինված ուժերի կողմից գործողությունների կատարման հետևյալ դեպքերը/պայմանները. - ՀՀ անվտանգության ապահովման անհրաժեշտությունը, - ՀՀ պաշտպանության ապահովման անհրաժեշտությունը, - ՀՀ տարածքային ամբողջականության ապահովման անհրաժեշտությունը, - ՀՀ սահմանների անձեռնմխելիության ապահովման անհրաժեշտությունը: ՀՀ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 13-րդ կետով սահմանվում են Զինված ուժերն օգտագործելու գործողություն կատարելու և/կամ դրանց օգտագործման մասին ՀՀ Նախագահի կողմից որոշում կայացնելու գործողություն կատարելու հետևյալ դեպքերը/պայմանները. - Հանրապետության վրա զինված հարձակման դեպքը, - Հանրապետության վրա զինված հարձակման անմիջական վտանգի առկայության դեպքը, - պատերազմ հայտարարվելու դեպքը, - ինչպես նաև որպես այդպիսի գործողություն կատարելու հավելյալ պայման` ռազմական դրության հայտարարումը, որը պարտադիր է վերը նշված երեք դեպքերից/պայմաններից որևէ մեկի (երկուսի, երեքի) առկայության պարագայում: ՀՀ Սահմանադրության 8.2-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 55-րդ հոդվածի 13-րդ կետերի և մյուս և (այդ թվում արտակարգ դրությանը վերաբերող 55-րդ հոդվածի 14-րդ կետով) նորմերով սահմանված չէ որևէ այլ` այդ թվում արտակարգ դրությանը վերաբերող դեպք/պայման, որի առկայության պարագայում նախատեսված լինի ՀՀ Զինված ուժերի կողմից գործողություն կատարելու կամ Զինված ուժերն օգտագործելու գործողություն կատարելու և/կամ դրանց օգտագործման մասին որոշում կայացնելու գործողություն կատարելու լիազորություն: Միևնույն ժամանակ` ՀՀ Սահմանադրության 8.2-րդ հոդվածի 1-ին մասի, 55-րդ հոդվածի 13-րդ կետի և պրոբլեմին առնչվող մյուս դրույթների, «Ռազմական դրության իրավական ռեժիմի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասի, «Պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի, ՀՀ Զինված ուժերի կանոնագրքերի, ՀՀ ռազմական դոկտրինի, բազմաթիվ օտարերկրյա պետությունների սահմանադրությունների և օրենսդրությունների, ինչպես նաև միջազգային իրավունքի համապատասխան նորմերի ուսումնասիրությունից ակնհայտ է դառնում, որ Զինված ուժերի հիմնական գործառույթը պետության հիմնական բաղադրիչների` ինքնիշխանության, տարածքի և բնակչության պաշտպանությունն է արտաքին զինված հարձակումից կամ, այլ կերպ ասած` դրանց արտաքին անվտանգության ապահովումն է, իսկ Զինված ուժերը ներքին անվտանգության ապահովման նպատակով օգտագործելու հնարավորությունը և պայմանները, որպես կանոն, սահմանադրություններում նախատեսվում և հատուկ ընդգծվում են առանձին դրույթով: ՀՀ Զինված ուժերը միայն արտաքին զինված հարձակումից արտաքին անվտանգության ապահովման նպատակով օգտագործելու մասին են վկայում նաև «Ռազմական դրության իրավական ռեժիմի մասին» և «Պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքները, ՀՀ Զինված ուժերի կանոնագրքերը, ՀՀ ռազմական դոկտրինը: Եզրակացություն ՀՀ Սահմանադրությունը, բացի արտաքին զինված հարձակումից 8.2-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 55-րդ հոդվածի 13-րդ կետով նախատեսված դեպքերից/պայմաններից, չի նախատեսում Զինված ուժերի կողմից գործողութուն կատարելու կամ Զինված ուժերն օգտագործելու և/կամ դրանց օգտագործման մասին որոշում կայացնելու գործողություն կատարելու որևէ այլ դեպք/պայման, այդ թվում` արտակարգ դրության ժամանակ ներքին անվտանգության ապահովման նպատակով, ուստի օրինագծի համապատասխան դրույթները, ինչպես նաև դրանց իրավաչափ լինելու և Սահմանադրությանը համապատասխանելու վերաբերյալ ՀՀ արդարադատության նախարարի պաշտոնն զբաղեցնող Հրայր Թովմասյանի դիրքորոշումը զուրկ է որևէ հիմքից և հակասում է ՀՀ Սահմանադրությանը: Փաստարկ 2 Հանձնաժողովն իր կարծիքում բավականին մանրամասն կերպով անդրադարձել է ՀՀ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 13-րդ (Զինված ուժերի օգտագործման կարգի և ռազմական դրության իրավական ռեժիմի վերաբերյալ) և 14-րդ (արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի վերաբերյալ) կետերի մշակման և ընդունման նախապատմությանը` համեմատական վերլուծության հիման վրա փաստելով, որ ՀՀ Սահմանադրությունը միմյանցից հստակ տարբերակում է ռազմական դրությունն ու արտակարգ դրությունը: Ընդ որում` Հանձնաժողովը հատուկ շեշտել է, որ նման հստակ տարբերակումը Սահմանադրության նախագծի նշված դրույթների մշակման ընթացքում ՀՀ-ի կողմից ընդունվել է իր երաշխավորությունների հիման վրա: Հանձնաժողովը նման նախաբանից հետո` կարծիքի հետագա տեքստը շարադրելիս, շեղվել է իր առաքելությունից` պետությունների օրենքներն ու օրինագծերը (տվյալ դեպքում` դիտարկվող օրինագիծը) սահմանադրական իրավունքի պրոբլեմների առնչությամբ վերլուծելու աշխատանքը կատարելով միայն Եվրոպական պետությունների քաղաքական ու իրավական մշակույթի և գիտության, նրանց իրավական համակարգերի հիման վրա ձևավորված ստանդարտների տիրույթում` անտեսելով հայաստանյան առանձնահատկությունները: Հանձնաժողովը, ունենալով ՀՀ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 13-րդ (Զինված ուժերի օգտագործման կարգի և ռազմական դրության իրավական ռեժիմի վերաբերյալ) և 14-րդ (արտակարգ դրության իրավական ռեժիմի վերաբերյալ) կետերի դրույթների մշակման փորձը ու որոշակի իմաստով փաստացի լինելով այդ դրույթների առկա տեքստերի գեներացնողը, բավարար հետևողականություն հանդես չի բերել եվրոպական ստանդարտներին զուգահեռ օրինագիծը նաև այդ ստանդարտներից խիստ որոշակի հատկանիշներով էականորեն ու ակնհայտ կերպով տարբերվող հայաստանյան սահմանադրաիրավական համակարգի առանձնահատկությունների համատեքստում վերլուծելու համար: Ավելին` Հանձնաժողովը տարակուսելի կերպով մոռանալով ՀՀ Սահմանադրության նախագծի մշակման վերաբերյալ իր երաշխավորությունները և կարծիքի սկզբում այդ մասին արված հիշատակումը, պարզապես անտեսել է ՀՀ Սահմանադրությանը բնորոշ նշված առանձնահատկությունները` հետագա վերլուծությունը կատարելով միայն արտաքուստ (տերմինի առումով) եվրոպական ստանդարտներին համընկնող 14-րդ կետի համատեքստում, որը հասկանալի պատճառներով Զինված ուժերի օգտագործման վերաբերյալ որևէ հիշատակում չի պարունակում: Հանձնաժողովն օրինագծի վերաբերյալ կարծիքում, բացի ՀՀ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 13-րդ և 14-րդ կետերի դրույթներից, մանրամասն կերպով անդրադարձել է նաև ռազմական և արտակարգ դրությունները եվրոպական ստանդարտներից ակնհայտորեն տարբեր կերպով ընկալող ՀՀ Սահմանադրության մյուս` 44-րդ հոդվածին, 81-րդ հոդվածին, ինչպես նաև 117-րդ հոդվածին, սակայն առնվազն անհասկանալի ու տարօրինակ կերպով համառորեն շարունակել է օրինագիծը դիտարկել միայն եվրոպական ստանդարտների համատեքստում, որոնց համաձայն ռազմական/պատերազմական ու արտակարգ դրությունները վերաբերում են ոչ թե հարաբերությունների տարբեր ոլորտների, ինչպես Հայաստանի իրավական համակարգի պարագայում է, այլ ռազմական/պատերազմական դրությունը արտակարգ դրության տարբերակ է[3]: Այս` առնվազն կաղապարային, մակերեսային ու ոչ ամբողջական մոտեցումը Հանձնաժողովին զրկել է պրոբլեմի համապարփակ ընկալման հնարավորությունից: Ընդամենը ՀՀ Սահմանադրության 44-րդ հոդվածին*, 55-րդ հոդվածի 13-րդ և 14-րդ կետերին, 81-րդ հոդվածին և 117-րդ հոդվածի 6-րդ կետին փոքր ինչ ավելի հանգամանալից և համեմատական վերլուծությամբ անդրադառնալու ցանկության դեպքում առնվազն հնարավոր կլիներ ենթադրել, որ ՀՀ Սահմանադրության համաձայն 1) ռազմական դրության և արտակարգ դրության իրավական ռեժիմները վերաբերում են հարաբերությունների միանգամայն տարբեր ոլորտներին, 2) դրանցից յուրաքանչյուրի պարագայում հիշատակվում է առանձին օրենքով կարգավորման անհրաժեշտությունը, ուստի ամենայն հավանականությամբ ՀՀ-ում պետք է լինի նաև ռազմական դրության իրավական ռեժիմը կարգավորող օրենք: Եթե Հանձնաժողովը գոնե այսքան նախանձախնդիր լիներ իր պարտականությունները կատարելու հարցում, ապա ստուգելով կտեսներ, որ ՀՀ-ում իսկապես կա ռազմական դրության իրավական ռեժիմի մասին օրենք: Դրանից հետո նրան պարզ կդառնար, որ այս օրինագիծը առնվազն Զինված ուժերի օգտագործման մասով հակասում է ՀՀ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 13-րդ կետի պահանջներին: Իր հերթին, դա հնարավորություն կընձեռեր խուսափելու հայեցակարգային ու հիմնարար սխալից և չէր հանգեցնի դիլետանտական ու մակերեսային կարծիք տալուն և դրա հիման վրա դիտարկվող օրինագիծը փաստորեն ընդհանուր առմամբ ընդունելի համարելուն: Նույն մոտեցմամբ Հանձնաժողովն անտեսել է նաև այն հանգամանքը, որ ՀՀ-ի Զինված ուժերը չունեն համապատասխան թեթև, մոբիլ ու խնայողական մարտական տեխնիկա և սպառազինություն, ինչպես նաև համապատասխան կերպով վարժված ու հանդերձավորված անձնակազմ, որպեսզի արտակարգ դրության ժամանակ կարողանան հանդես գալ որպես ոստիկանություն: Նրան ընդհանրապես չի մտահոգել անգամ այն հանգամանքը, որ ՀՀ-ի Զինված ուժերի պարագայում դա պարզապես անհնար է, քանի որ այն պրոֆեսիոնալ բանակ չէ և հիմնականում համալրվում է զորակոչի միջոցով ու իր հիմնական մասով զբաղված է մարտական հերթապահության կատարմամբ, ուստի օբյեկտիվորեն չի կարող հարկ եղած դեպքում տրանսֆորմացվել ու կատարել ոստիկանական գործառույթներ: Հանձնաժողովը տարակուսելի կերպով մոռացել է այն հանգամանքը, որ գործ ունի Սահմանադրության պահանջների բացահայտ ոտնահարմամբ 2008 թվականի մարտի 1-ին բանակը ժողովրդի դեմ օգտագործած ու դրա շնորհիվ վերարտադրված, առնվազն կասկածելի լեգիտիմությամբ վարչախմբի հետ, որը ոչ միայն ամեն կերպ խուսափում է մարտի 1-ին սպանված 10 քաղաքացիների մահվան հարցում մեղավորներին բացահայտելուց, այլև պետական համակարգի ամբողջ ներուժի գործադրմամբ թաքցնում ու հովանավորում է նրանց: Հանձնաժողովը հաշվի չի առնում, որ Եվրոպական ժողովրդավարական ստանդարտներն ու իրավական մեխանիզմները չեն կարող վերաբերելի ու կիրառելի լինել ոչ ազատ կամ մասնակի ազատ պետության պայմաններում, որպիսին գնահատվում է Հայաստանը համապատասխան հեղինակավոր միջազգային կազմակերպությունների կողմից: Եզրակացություն Հանձնաժողովը օրինագիծը դիտարկելիս առնվազն շեղվել է իր պարտականություններից, դրանք պատշաճ կերպով չի կատարել, ինչի հետևանքով հաշվի չի առել եվրոպական ստանդարտներից ռազմական/պատերազմական ու արտակարգ դրությունների իրավական ընկալումների առումով էականորեն տարբերվող ՀՀ Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 13-րդ կետի իմպերատիվ նորմի պահանջները (որոնցով սահմանվում է Զինված ուժերի օգտագործման դեպքերի/պայմանների սպառիչ ցանկ) և իրեն օբյեկտիվորեն զրկել է օրինագծի սահմանադրականության ամենակարևոր` Զինված ուժերի օգտագործման իրավաչափության պրոբլեմի վերաբերյալ կարծիք տալու հնարավորությունից: Այս պատճառով Հանձնաժողովը իրեն զրկել է նաև ՀՀ Սահմանադրության 1-ին հոդվածի (ՀՀ-ի` իրավական և ժողովրդավարական պետություն լինելու մասով), 2-րդ հոդվածի 3-րդ մասի, 3-րդ հոդվածի, 6-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 5-րդ մասերի, 8.2-րդ հոդվածի, 55-րդ հոդվածի 14-րդ կետի և 56-րդ հոդվածի պահանջներին օրինագծի աղաղակող հակասությունների (Մեկ հոդվածի սահմաններում նշված բոլոր հակասությունների դիտարկումը հնարավոր չէ: Ընթերցողը ցանկության դեպքում իր հայեցողությամբ կարող է ուսումնասիրել ՀՀ Սահմանադրության հիշատակվող դրույթները և հեշտությամբ տեսնել այդ հակասությունները) դիտարկման հնարավորությունից: Այս ամենի հետևանքով Հանձնաժողովն ակամա վերածվել է 2008 թվականի մարտի 1-ին Սահմանադրության պահանջների կոպտագույն խախտմամբ Զինված ուժերը ժողովրդի դեմ բռնությունների նպատակով օգտագործած հայաստանյան վարչախմբին օժանդակողի` վերջինիս համար ստեղծելով այսուհետև Զինված ուժերը նույն նպատակի համար Սահմանադրությունը շրջանցելով օգտագործելու կեղծ իրավական հնարավորություններ: Փաստարկ 3 Ինչպես արդեն նշվեց, արտակարգ դրության պայմաններում Զինված ուժերի օգտագործման հարցը Հանձնաժողովի կարծիքում չի արծարծվել: Եզրակացություն ՀՀ արդարադատության նախարարի պաշտոնն զբաղեցնող Հրայր Թովմասյանի ելույթում հնչած կարծիքը, թե ներքին անվտանգության ապահովման նպատակով Զինված ուժերի օգտագործման վերաբերյալ հարցադրումները քննարկվել են նաև Վենետիկի հանձնաժողովում և այստեղ կասկածներ չեն կարող լինել, իրականությանը չեն համապատասխանում: Միևնույն ժամանակ պետք է նշել, որ Հանձնաժողովը լուրջ մտահոգություններ է հայտնել օրինագիծը ներկայացված տեսքով ընդունելու վերաբերյալ, մասնավորապես նշելով, որ պետք է հստակեցվեն դրա մի շարք դրույթներ, ապահովվեն խորհրդարանի վերահսկիչ դերը, սահմանադրական արդարադատության լիարժեք ու արդյունավետ իրականացումը քաղաքական կուսակցությունների իրավունքների սահմանափակման հարցում և առհասարակ` բավարար երաշխիքներ սահմանվեն արտակարգ դրության ժամանակ մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների ու ազատությունների ապահովման համար: Սա նշանակում է, որ օրինագծի 16 հոդվածներից 11-ի վերաբերյալ Հանձնաժողովի համապատասխան երաշխավորությունները չընդունելու պարագայում պետք է համարել, որ օրինագծի վերաբերյալ նրա դիրքորոշումը բացասական է լինելու: Արմեն Կարապետյան, Իրավաբան, «Սարդարապատ» շարժման համակիր [1] Տես http://www.parliament.am/news.php?cat_id=2&NewsID=4993&year=2012&month=02&day=09&lang=arm: [2] Տես http://www.venice.coe.int/docs/2011/CDL-AD(2011)049-e.pdf: [3] Տես ՄԻԵԿ-ի, մասնավորապես` դրա 15-րդ հոդվածի բովանդակությունը և դիտարկվող մասով ՄԻԵԴ-ի համապատասխան որոշումները: * ՀՀ Սահմանադրության 44-րդ հոդվածի մասով սույն հոդվածում ներկայացվող տեսակետը վերաբերում է միայն այդ հոդվածի այն դրույթին, որը Սահմանադրության 55-րդ հոդվածի 13-րդ և 14-րդ կետերին համահունչ իրարից հստակ տարբերակում է «ռազմական դրությունն» ու «արտակարգ դրությունը», քանի որ Սահմանադրության այդ հոդվածի մյուս դրույթը միևնույն ժամանակ Եվրոպական ստանդարտներին համընկնող կերպով օգտագործում է «ռազմական դրությունն» ու «արտակարգ դրությունը» մեկ ընդհանուր ընկալման մեջ ներառող «արտակարգ իրավիճակ» տերմինը: Սակայն ՀՀ Սահմանադրության անգլերեն տեքստում (http://www.parliament.am/parliament.php?id=constitution#2) նշված բոլոր դրույթներում կիրառվում է նույն` «emergency» բառը, ուստի Սահմանադրության անգլերեն տեքստի հիման վրա աշխատող Վենետիկյան հանձնաժողովն այս հանգամանքը չէր կարող նկատի առնել դիտարկվող օրինագծի վերաբերյալ կարծիք մշակելիս: Բացի այդ` Եվրոպական իրավունքում, ինչպես արդեն նշվեց, հստակ տարբերակման բացակայության պատճառով «emergency» և «emergency situation» տերմիններն ըստ էության նույնիմաստ են և կիրառվում են միմյանց փոխարեն: