ՀԱՅԵՐԻՆ ՓՈՐՁՈՒՄ ԵՆ ՆԵՐՇՆՉԵԼ

Հարցազրույց ԱԺ Բարգավաճ Հայաստան կուսակցության խմբակցության քարտուղար Արամ Սաֆարյանի հետ

- Ամռան ամիսներին ակտիվություն է նկատվում ԼՂ հիմնախնդրի կարգավորման գործընթացում: Ինչո՞վ է պայմանավորված այս ակտիվությունը: Եվ եթե հաշվի առնենք, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների նախագահներն են արդեն ԼՂ խնդրի վերաբերյալ համատեղ հայտարարություն անում, առաջիկայում ակնկալո՞ւմ եք համաձայնագրի ստորագրում:

- Հուլիս ամսին մեր երկրում երկու կարեւոր իրադարձություն տեղի ունեցավ: Առաջինը` ՀՅԴ-ի նախաձեռնությամբ ԼՂՀ մայրաքաղաքում տեղի ունեցան քաղաքական քննարկումներ` նվիրված համազգային հնչեղություն ունեցող խնդիրներին` հայ-թուրքական երկխոսության հեռանկարին եւ ԼՂ խնդրին: Սա կատալիզատոր էր` հայ իրականության մեջ քաղաքական քննարկումներ հրահրելու եւ դրանցում պատասխաններ փնտրելու ուղղությամբ: Երկրորդ իրադարձությունը, որ համարում եմ շատ կարեւոր` ՌԴ-ի, Ֆրանսիայի եւ ԱՄՆ-ի նախագահների համատեղ հայտարարությունն էր ԼՂ խնդրի կարգավորման գործընթացի վերաբերյալ: Այնտեղ նրանք ողջունեցին Սերժ Սարգսյանի եւ Իլհամ Ալիեւի միջեւ հանդիպումների առաջընթացը` հույս հայտնելով, որ մինչեւ տարեվերջ հնարավոր կլինի միջշրջանակային համաձայնագրի ստորագրումը: Սրանք երկու կարեւոր խթանիչ գործոններ էին: Եվ արձանագրում եմ, որ ԱՄՆ-ը, ՌԴ-ն ու Եվրոպան լրջորեն ձեռնամուխ են եղել ԼՂ հարցը կարգավորելու գործին: Բացի այդ, հարկ եմ համարում նշել, որ նախորդ տարի եւս ԼՂ խնդրի հետ կապված երկու կարեւոր իրադարձություն տեղի ունեցավ: ՌԴ մայրաքաղաքում Մեդվեդեւի մասնակցությամբ ստորագրվեց Մայնդորֆյան հռչակագիրը, որտեղ կողմերը ստանձնեցին ուժի կիրառման բացառման պայմաններում երկխոսությունը շարունակելու պատրաստակամություն` միջազգային իրավունքի նորմերի համաձայն: Եվ երկրորդ իրադարձությունը` 2008թ. դեկտեմբերին Հելսինկիում ԵԱՀԿ ԱԳ նախարարների համատեղ հայտարարությունն էր, որտեղ ԵԱՀԿ անդամ պետությունների ԱԳ նախարարները համաձայնվեցին, որ ԼՂ խնդրի կարգավորումը պետք է տեղի ունենա երեք` Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի 10 սկզբունքներից 3-ի հիման վրա, այսինքն` ինչպես տարածքային ամբողջականության պահպանման, այնպես էլ` ազգերի ինքնորոշման իրավունքի, ինչպես նաեւ` ուժի կիրառումը բացառելու սկզբունքների համաձայն: Եթե սրան գումարենք նաեւ եռանախագահող երկրների նախագահների հայտարարությունը, ապա տեսնում ենք, որ ԼՂ կարգավորման գործընթացում տարածաշրջանի վրա ազդեցություն ունեցող գերտերությունները ցանկանում են դուրս գալ ձեռք բերված համաձայնությամբ: Չեմ հավատում, որ սա վերջնական կարգավորման սպասում է, որովհետեւ նույնիսկ կողմերի բարի կամքի դրսեւորման դեպքում դեռ շատ հարցեր կան ճշտելու: Այնպես որ, կարծում եմ` խոսքը գնում է միջշրջանակային համաձայնագրի ստորագրման մասին, որը կկանխորոշի հետագա տարիների քայլերը եւ երկխոսությունը ՀՀ-ի ու Ադրբեջանի միջեւ:

- Ի՞նչ վերաբերմունք ունի ԼՂ խնդրում ծավալվող գործընթացներին Բարգավաճ Հայաստան կուսակցությունը:

- Մենք ուշադրությամբ հետեւում ենք ԼՂ կարգավորման գործընթացին, քանի որ այն համարում ենք մեր երկրի առջեւ ծառացած քաղաքական գերխնդիր, եւ դրանից են կախված մյուս մեծ ու փոքր հարցերը:

- Ինչպե՞ս եք վերաբերվում մադրիդյան սկզբունքներին: Ձեզ համար որքանո՞վ են դրանք ընդունելի:

- Այդ մադրիդյան սկզբունքներ կոչվածը հիմա արդեն դարձել են կրակովյան սկզբունքներ: Թեեւ կրակովյան սկզբունքներն էլ պարզ չեն, քանի որ դրանք էլ ենթակա են փոփոխման: Կան վեց հարցեր, որոնց ուղղությամբ, ըստ համանախագահ երկրների նախագահների, Սերժ Սարգսյանն ու Իլհամ Ալիեւը եկել են սկզբունքային համաձյանության: Իմ կարծիքով, այստեղ հայկական կողմն իր ուշադրությունը պետք է կենտրոնացնի հետեւյալ հարցի վրա: 17 տարվա մեջ առաջին անգամ միջնորդները եւ կողմերը հստակ պատրաստ են ընդունելու, որ կոնկրետ ԼՂ ժողովուրդն իրավունք ունի հանրաքվեի ճանապարհով հռչակելու իր ինքնիշխանությունը: Նրանք եկել են այդ փաստի արձանագրմանը եւ շատ զուսպ բառերով գրել են. “կամարտահայտության ձեւ` պարտադիր իրավական հետեւանքներով”: Երբ մենք սա կարդում ենք, հստակ հասկանում ենք այն հանրաքվեն, որ երկու անգամ Ղարաբաղի հայությունն արել է` մեկը 1991, մյուսը` 2008 թվականին: Սակայն հարց է ծագում` արժի՞ հանրաքվե անել երրորդ անգամ: Իմ կարծիքով, եթե միջազգային հանրությունը գտնում է, որ ինչ-որ իրավական վերահսկողության տակ պետք է հանրաքվե անել, որպեսզի դրանց իրավական հետեւանքները ձեւակերպվեն թղթի վրա, ապա այդտեղ այլեւս խնդիր չկա:

- Սակայն ընդդիմությունը պնդում է, որ “պարտադիր իրավական հետեւանքներով կամարտահայտություն” ձեւակերպումը շատ ավելի թույլ է, քան հանրաքվեի գաղափարի ամրագրումը:

- Այո: Ամբողջ խնդիրն այն է, թե ինչպես ես մեկնաբանում այս ձեւակերպումը: Երբ ասում ես միայն “պարտադիր իրավական կամարտահայտություն” եւ չես նշում` ի՞նչ նկատի ունես, ապա կարող ես ցանկացած մեկնաբանություն տալ, որ խոսքը կարող է գնալ նաեւ ԼՂԻՄ մարզային խորհրդի ինչ-որ որոշման մասին, քանի որ սա եւս կամարտահայտություն է: Կամ` խոսքը կարող է գնալ անգամ 1923թ. ԼՂ-ում անցկացված պլեբիսցիտի մասին, որի արդյունքում ԼՂԻՄ-ը Խորհրդային Ադրբեջանի մաս է կազմել: Այնպես որ, երկու երկրների դիվանագետները պետք է հստակեցնեն եւ ձեւակերպեն այդ միտքը, որ հայկական կողմը “իրավական կամարտահայտություն” ասելով հստակ հասկանում է հանրաքվեն, առնվազն այն հանրաքվեն, որ ԼՂՀ-ում երկու անգամ արդեն անցկացվել է: Բացի այդ, հայկական դիվանագիտությունը պետք է միջազգային հանրության ուշադրությունը բեւեռի 17 տարի շարունակ Ադրբեջանում ծավալված հակահայկական քարոզչությանը, հայերի հանդեպ թշնամանք սերմանելու փաստին:

- Վերադառնանք մադրիդյան սկզբունքներին. ձեր կարծիքով, որքանո՞վ են դրանք ընդունելի Հայաստանի համար:

- Ես չեմ ուզում խոսել մադրիդյան սկզբունքների մասին շատ պարզ պատճառով. միակողմանի զիջումներ պոկելը Հայաստանի Հանրապետությունից, հայ ժողովրդից` նախքան որեւէ համաձայնության գալը ԼՂ ինքնորոշման իրավունքի վերաբերյալ, համարում եմ կործանարար:

- Այսինքն` մադրիդյան սկզբունքները ենթադրում են միակողմանի զիջումնե՞ր:

- Այնտեղ կետեր են գրված, որ այս կամ այն հարցը այս կամ այն կերպ պետք է անել: Սակայն ես պնդում եմ, որ քանի դեռ հայ քաղաքականության համար մեկ սկզբունքային հարցում` ԼՂ ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի ճանաչման խնդրում Ադրեջանը զիջման չի գնացել, մենք ինչո՞ւ ենք քննարկում, թե ինչը որից հետո պետք է անենք:

- Իշխանության մյուս թեւը` ՀՀԿ-ն ողջունում է մադրիդյան սկզբունքները:

- Մադրիդյան սկզբունքների մեջ առաջադիմականը ողջունում եմ, որ առաջին անգամ ինքնորոշման իրավունքի մասին են խոսում: Սակայն մյուս կետերը ես ոչ ողջունում եմ, ոչ էլ` դատապարտում, քանի որ ընթանում է բանակցային գործընթաց: Ինչո՞ւ ալեկոծվի եւ փոթորկվի քաղաքական դաշտը, նախքան դիվանագետները դիվանագիտական ճանապարհով հարթեն խնդիրները: Այդ ալեկոծությունները միայն մեկ նպատակ է հետապնդում` իշխանության համար պայքարում ունենալ լավ ելակետեր: Սակայն ինձ համար անընդունելի է, որ ԼՂ խնդիրը դառնա ՀՀ-ի ներսում իշխանության համար պայքարի կարեւոր էլեմենտ: Այդ շահարկումն ինձ համար անընդունելի է:

- Սակայն 1998թ. այդպես եղավ:

- Ես կարծում եմ, որ որեւէ հայ մարդ այդպես չպետք է մտածի, եւ ԼՂ խնիրը չի կարելի օգտագործել իշխանության համար պայքարում: Այս հարցում հայ ժողովուրդը պետք է լինի միակամ:

- Դուք նշեցիք, որ Ադրբեջանը հակահայկական քարոզչություն է ծավալում, եւ կարծր դիրքորոշում ունի Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքի հետ կապված: Մյուս կողմից, Ադրբեջանն ունի նավթային ռեսուրսներ, չեք կարծում, որ Ադրբեջանի ինքնավստահությունը հենց դրանից է գալիս, եւ վերջին հաշվով, նա հույս ունի այս խնդիրը լուծել պատերազմի միջոցով:

- Վերջին երկու տարիների ընթացքում ինչ-որ միջազգային կազմակերպություններ, որոնք պարզ չէ` որտեղից են ֆինանսավորվում, ում շահերն են ներկայացնում, հետեւողականորեն առաջ են մղում տեսակետը, թե Ադրբեջանը Հայաստանից ուժեղանում է, եւ ՀՀ-ն պարզապես չի կարողանա Ադրբեջանի դեմն առնել: Ավելի պարզ, հայերին փորձում են ներշնչել, որ առանց մի կրակոցի Ադրբեջանը հետ է ստանալու իր տարածքները: Ես էլ ասում եմ, որ այդ հարցերից պետք չէ վախենալ, որ պետք չէ հոգեբանական այդ ճնշումներին ենթարկվել: Համազգային հարցերում պետք է մենք միաբան լինենք ՀՀ-ում, Ղարաբաղում եւ Սփյուռքում: - Իսկ Ադրբեջանի` պատերազմի սպառնալիքներին լուրջ չե՞ք վերաբերվում:

- Մոտակա տարիներին ես հնարավոր չեմ համարում պատերազմը, այն իսպառ բացառում եմ: Ադրբեջանի բանակի ռեսուրսն այնքան չէ, որ պատերազմ սկսի եւ կարճ ժամանակ անց շահի այն: Ասածս կարող են վկայել նաեւ ռազմական փորձագետները: Ադրբեջանն ունի լավ զինված բանակ, սակայն չունի այն ոգին, չունի այն կորովը: Հարձակվողը միշտ մեղավոր է, ավելի թույլ է, քան պաշտպանվողը, եւ եթե պաշտպանվողն ունի ուժեղ ոգի, ավելի շահեկան իրավիճակում է:

Հարցազրույցը վարեց ԱՐՄԱՆ ԳԱԼՈՅԱՆԸ Lragir- 19-8-2009