ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ ԱՐԺԵՔՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ

Հովհաննես Մարգարյան նկարիչ, 2008թ. Արտ- լաբորատորիա Հ/կ անդամ, մի շարք ցուցահանդեսների մասնակից է -Պարոն Մարգարյան, վերջերս եք վերադարձել ԱՄՆ-ից: Ինչ-որ բան այս ամիսների ընթացքում փոխվե՞լ է մեր երկրում, ի՞նչ վիճակ եք արձանագրում: -Այս ամիսների ընթացքում արտաքուստ կարծես փոփոխություն չի եղել: Այսինքն` գնացի, հետ եկա և դարձյալ նույն ժամանակի մեջ հայտնվեցի: Այդ իմաստով իհարկե մի քիչ տխուր է: Սա ես որպես մեղադրանք չեմ ասում, ուղղակի նկատելի է մի կողմից տնտեսական ծանր կացությունը, մյուս կողմից խիստ հսկողությունը. հսկողությունը հատկապես ֆինանսական ռեսուրսների վրա, որ ոչ մեկը հանկարծ հսկողությունից դուրս չլինի և տնտեսական առումով իրեն անկախ չզգա: Ինչպես միշտ, առկա են նաև զգուշավորության, վախի մթնոլորտը, անձնական նվիրվածության վրա հիմնված փոխհարաբերությունները և այլն: Իհարկե, պատմամշակութային անիմաստ ծանր բեռ կրող մեր հասարակությունը չես համեմատի ԱՄՆ-ի ազատ, դեմոկրատական հիմքերի վրա կառուցված հասարակության հետ: Մեզ մոտ կարծես ամեն ինչ, մտածելակերպի և գործունեության առումով, գլխիվայր է շուռ տված: Այն, ինչը մեր հասարակության համար ընդունելի է, այնտեղ ուղղակի զարմանք է հարուցում և ընդհակառակը: Նույնիսկ կենցաղային հարցերում. այնտեղ թանկանոց ավտոմեքենա կամ բջջային հեռախոս գնում են անհրաժեշտությունից ելնելով, այլ ոչ թե սնափառությունից: Այնտեղ իշխանությունը հասարակությանը ծառայելու համար է, մեզ մոտ այն օգտագործվում է հասարակությանն իրեն ծառայեցնելու և անձնական հարստություն դիզելու համար: Ցավոք, Հայաստանը ինչպես կար բռնատիրական, կամայական երկիր, այնպես մնացել է. ընտրությունները կեղծվում են, բանտերում դեռ մեծ թվով քաղբանտարկյալներ կան. ուրախալին էլ այն է, որ մի խումբ մարդիկ համառորեն շարունակում են պայքարը այդ ամենի դեմ, շարունակվում են քաղաքական զբոսանքները և պայքարի այլ ձևերը: -Այսօր ստեղծվում են բազմաթիվ քննարկումներ, նախաձեռնություններ: Ի ՞նչ եք կարծում, նոր ուժ ձեւավորելու անհրաժեշտություն կա՞: -Ուղղակի ընդդիմադիր դաշտում իշխանական բրգաձև կառուցվածքին հակադրում են ցանցային հորիզոնական կառուցվածքը: Ես կողմնակից եմ դրան. այդ նախաձեռնությունները, կարծում եմ, հասարակության ինքնակազմակերպման ձևերից մեկն են, որը հետագայում կարող է փոխարինել արդեն իրենց դարը վերապրած կուսակցություններին և նրանց սնափառ գաղափարախոսություններին: Դրանք` այդ նախաձեռնությունները, կարող են նպաստել նաև համակարգային փոփոխություններին: Ինչ վերաբերում է նոր ուժին, ապա ինձ համար անհասկանալի է, ինչ նկատի ունեք, կամ ինչ նոր ուժի մասին է խոսքը, կամ ինչի համար է այդ նոր ուժը: -Ի՞ նչ եք կարծում, այսօր նոր գաղարափների կարիք կա՞: -Իհարկե: Նոր գաղափարներ ասելով ես հասկանում եմ նախևառաջ նոր հայացք մեր պատմությանը, անցյալին և առհասարակ ինչպես Գրոյսն է ասում` առաջ հեղափոխություն էին անում, որպեսզի մարդկանց ազատեն իրենց պատմական անցյալից, որպեսզի նրանք կարողանան ստեղծել նոր ապագա, իսկ այժմ հեղափոխություն է արվում, որպեսզի մարդկանց տան ազատություն վերգրելու իրենց պատմությունը: Հիմնականում մտածելակերպի փոփոխության խնդիր ունենք: Որ ասեմ ինչ-որ գաղափարներ կան, որ այստեղ տեղյակ չեն, այնքան էլ այդպես չէ, ուղղակի դրանցից չպետք է վախենալ, կամ անընդհատ կասկածել: Ի վերջո, կարելի է նաև սխալվել, սակայն միշտ հնարավորություն ունենալ անհրաժեշտության դեպքում ամեն ինչ փոխելու, նաև գլխիվայր շուռ տալու: -Իսկ ինչպե՞ս հասնել մտածելակերպի փոփոխությանը: -Դա, իհարկե, երկարատև գործընթաց է: Մեր կղերական, հետադեմ, նեխած ինստիտուցիաների առկայությունը խիստ դժվարացնում է այդ գործընթացը: Համալսարանները ողջ (այս բառը ասելիս միշտ հիշում եմ մեր ԱԺ “պանծալի” պատգամավորներից մեկին. նա կարողացել է այս երեք տառանոց բառի մեջ կատարել չորս տառասխալ) աշխարհում հանդիսանում են ազատության, առաջադիմության կենտրոններ, իսկ մեզ մոտ դա հետադիմության բաստիոնն է: Դրան գումարեք նաև տոտալ ազգայնականությունը, և կունենանք այն, ինչ ունենք: Մեր պատմության ընթացքում քաղաքացիական արժեքների համար իրական պայքար (չեմ ուզում նսեմացնել մինչ այդ եղած շարժումները) սկսվել է միայն 2008-ից: Դա իհարկե նոր երևույթ է հայ իրականության մեջ, և այն կարող է նպաստել այդ կարծրատիպերի փոփոխությանը: Ցավոք, թե բարեբախտաբար, դիսկուրսը (ընդհանուր մտքի ուղղվածությունը) կամ նոր մտածելակերպը ձևավորվում է այնտեղ, այլ ոչ թե բուհերում: Այսօր առաջնայինը մշակութային հեղափոխությունն է: Մեզ մոտ միշտ մշակույթը երկրորդ պլան է մղված եղել, սակայն այս ամենը, քաղաքականությունը, գիտությունը, իրավական նորմերը, կեղծվող ընտրությունները, բանտախցերում և բանակում տիրող բարքերն այսօրվա մեր ունեցած մշակույթի արդյունքն են: -Մի՞շտ ենք ունեցել մշակույթի հետ կապված այս խնդիրները: Շատերն այսօր փաստում են, որ 2008-ին մեզանում հենց մշակութային հեղափոխություն տեղի ունեցավ: -Ցավոք սրտի, հայ ժողովուրդը միշտ էլ ունեցել է այս խնդիրները, որովհետև, իմ կարծիքով, պետականության բացակայության պայմաններում հայ ժողովրդի մոտ խզում է առաջացել մշակույթի, իրականության և պատկերացումների միջև: Հիշենք 19-րդ դարի վերջին, երբ Միքայել Նալբանդյանը կամ Րաֆֆին նարոդնիկական մտքեր էին արտահանում Արևմտյան Հայաստան: Ի վերջո, ինչով դա ավարտվեց և ինչպես հատուցեց հայ ժողովուրդն այդ անհաշվենկատ գործունեության համար: Իսկ 2008 թվականին մշակութային հեղափոխություն տեղի չունեցավ, տեղի ունեցավ իշխանության բռնազավթում, մշակութային հեղափոխությունը սկսեց ձևավորվել դրա դիմադրության արդյունքում: -Ըստ Ձեզ, այսօր հայ ժողովրդի կյանքում նո՞ ր փուլ է: -Կարծում եմ` այո: Մենք դաստիարակվել ենք Շիշկինով, ոչ թե Մալևիչով, մենք դաստիարակվել ենք, որ թուրքերը հավերժ մեր թշնամիներն են և մեր պատմական հողերը մենք պետք է հետ վերցնենք, ոչ թե ազատական մտքերով... այս կարգախոսներով մենք հազիվ թե կարողանանք կենսունակ լինել 21-րդ դարում: ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ