ՀԱՄԱՅՆՔԱՅԻՆ ՈՂՋ ՀԱԿԱՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՎ ՀԱՆԴԵՐՁ ՀՈՒՆԱՀԱՅ ԳԱՂՈՒԹՈՒՄ ԳԵՐՆՊԱՏԱԿԸ ՄԵԿՆ Էՙ ՀԱՅԱՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ

Հունահայ համայնքի ձեւավորումը Չնայած հայ-հունական դարերի պատմություն ունեցող մշակութային եւ քաղաքական կապերին, Հունաստանում հայկական առաջին համայնքի ձեւավորման մասին նշվում է միայն 19-րդ դարի վերջին: 1890 թվականին Աթենքում եւ Պիրեայում բնակվում էր շուրջ 150 հայ: Հայերի հոսքը Հունաստան մեծացավ Ցեղասպանությունից եւ հատկապես 1922 թվականին` Զմյուռնիայի ջարդերից հետո, երբ հարյուրհազարավոր հույների հետ Հունաստանում ապաստան են գտնում նաեւ, տարբեր հաշվարկներով, 80.000-100.000 հայ: Համայնքի պատմության երկրորդ նշանակալից իրադարձությունը 1946-1947 թվականներին էր, երբ հազարավոր հունահայեր ներգաղթեցին Խորհրդային Հայաստան: Հայերի նոր ներհոսք Հունաստան սկսվեց 1990-ականներին: Նորանկախ Հայաստանից Հունաստան ներգաղթեցին 30.000-40.000 հայ: Համայնքի պատմության այս երրորդ փուլը դեռեւս ավարտված չէ, քանի որ հայերի ներհոսքը, ոչ նախկին թափով, դեռ շարունակվում է: Հունաստանում հայերն այսօր հիմնականում կենտրոնացած են Աթենքում եւ Սալոնիկում: Վեջնական որեւէ տվյալ չկա, թե որքան հայ է այսօր բնակվում Հունաստանում: Հայկական եկեղեցիների ներկայացրած տվյալների համաձայն, հայության թիվը Հունաստանում 50.000-70.000 է, որից ավանդական սփյուռքը շուրջ 15.000 է: Հունաստանի ներքին գործերի նախարարության հաշվարկներովՙ հայության թիվը 80.000-100.000 է: Կարեասն Աթենքի հայաշատ երեք թաղամասերից մեկն է: Կանաչապատ եւ մաքուր այս թաղամասում կողք կողքի ապրում են տարբեր ազգերի ներկայացուցիչներ` հայեր, ռուսներ, ռումինացիներ: Այստեղ հաստատ ծանոթ արտահայտություններ ու բառեր կլսես, հույներն էլ են սովորել հայերեն մի քանի բառեր, որոնք անպայման ասում են, երբ լսում են, որ Հայաստանից ես: Կարեասում են հայկական ակումբներից մեկը եւ հայերեն ու հունարեն լեզուներով լույս տեսնող «Արմենիկա» ամսագրի խմբագրությունը: Հունահայ համայքն այսօր կազմակերպված ու ձեւավորված գաղութներից մեկն է: Գործում են դպրոց, եկեղեցի, ծերանոց, թերթ, ակումբներ: Հայալեզու «Ազատ օր» օրաթերթը համայնքն ու Հայաստանը կապող օղակներից է: Ավելի քան երկու հազար բաժանորդները թերթի միջոցով են տեղեկանում ոչ միայն Հայաստանում տեղի ունեցող վերջին նորություններին, այլեւ համայնքի կյանքին: 66 տարի լույս տեսնող թերթի խմբագիր Հռիփսիմե Հարությունյանի նախնիները Հունաստան են գաղթել 1922 թվականին: Հռիփսիմեն խոսում է փայլուն հայերենով, իր որդուն էլ ուղարկում է հայկական դպրոց: «Մենք տանը միայն հայերեն ենք խոսում: Իհարկե, դժվար է պահպանել հայությունը, երբ հունահայ համայնքի 3-4 սերունդն ես ներկայացնում, սակայն երբ հաճախում ես հայկական դպրոց, ապրում ես համայնքի կյանքով եւ ամուր կամք ունես հայ մնալու, չձուլվելու, հաջողության կարող ես հասնել», ասաց Հռիփսիմեն: Սարգիս Կարավանին 26 տարեկան է: Հայրը հույն է, մայրը` հայ: Սարգիսը, սակայն իրեն հայ է համարում: Ավարտել է հայկական դպրոցը, ընդգրկված է եղել պատանեկան միությունում, այժմ էլ ՀՅԴ երիտասարդական կենտրոնական վարչության ատենապետն է: Երեք տարի առաջ այցելել էր Հայաստան: «Հիանալի էր: Դպրոցումՙ պատերին Արարատի, Սարդարապատի, Ծիծեռնակաբերդի լուսանկարներն էին: Բայց իրականում այդ վայրերը տեսնելիս այլ զգացողություն է առաջանում: Հայաստանում զգում էի, ինչպես տանը», ասաց Սարգիսը: Պատմում է, որ հայ մնալն ու լեզուն պահպանելն ավելի է բարդանում, երբ երիտասարդ ես: «Դժվար է լեզուն պահպանելը: Երբ հայկական դպրոց ես գնում, ընտանիքում հայերեն են խոսում, ավելի դյուրին է: Հիմա, սակայն, երիտասարդներն այնքան էլ նպատակամղված չեն հայությունը պահպանելու: Իսկական միասնություն է լինում միայն ապրիլի 24-ին, երբ հավաքվում ենք Աթենքի կենտրոնական հրապարակում եւ ցույցեր ենք կազմակերպում», ասաց Սարգիսը: Դժվար է նաեւ խառն ամուսնություններից խուսափելը, հատկապես երիտասարդների համար: 62-ամյա Տիգրան Աբասյանը ծնվել է Հունաստանում: Ծնողները գաղթել են Ադանայից: Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության ատենապետն է, երկար տարիներ եղել է «Նոր աշխարհ» շաբաթաթերթի խմբագիրը: Ասում է, որ սփյուռքում կարեւորը հայ լինելու գիտակցության պահպանումն է, անգամ եթե մայրենիին չես տիրապետում: Երկու որդիներն էլ Հայաստանում եղել են, եւ այսօր Տիգրան Աբասյանի երազանքը մեկն է, որ որդիներն ամուսնանան հայուհու հետ: «Եթե նրանք հայուհու հետ չամուսնան, ի վերջո կհաշտվեմ, կընդունեմ, բայց դա ինձ համար աղետ կլինի», ասաց Տիգրան Աբասյանը: Հունաստանում խառն ամուսնությունների վտանգն ավելին է: Հայերին այստեղ լավ են վերաբերվում, երկու քրիստոնյա ազգերի միջեւ մշակութային տարբերությունները մեծ չեն: «Իսլամական երկրներում շեշտված է հայը հայի հետ ամուսնությունը, մինչդեռ քրիստոնյա երկրներում կացությունը մտահոգիչ է, անգամ ցավալի», նշեց Աթենքի հոգեւոր հովիվ Պարետ քահանա Խաչերյանը : Աթենքի կենտրոնական թաղամասերից մեկի բնակելի շենքի երկրորդ հարկում է «Հայաստան» ակումբը: Այստեղ հիմնականում հավաքվում են 1990-ականներին Հայաստանից գաղթածները, որոնց հունահայերն անվանում են հայաստանցիներ: «Հայաստան» ակումբում պատերին կախված են Հայաստանի նկարները, իսկ սեղաններից մեկին դրված են հուշանվերներն ու հայկական կոնյակները: Աշխատանքից հետո այստեղ են հավաքվում, հեռուստացույց դիտում, նորություններ փոխանակում, կարդում ակումբի հրատարակած «Հայաստան» թերթն ու քննարկում, թե ինչ միջոցառումներ կարող են կազմակերպել: Ավանդական սփյուռքի ներկայացուցիչներն այստեղ հազվադեպ են գալիս: Հունահայերն ունեն իրենց ակումբները: Ավանդական սփյուռքի ներկայացուցիչների ու Հայաստանից գաղթածների հարաբերություններն արտաքուստ հանդուրժողական են, իրականում` սառը խուսափողական: «Տասնամյակներ շարունակ մեր նպատակը մեկն է` հայապահպանությունը, մեր գոյապայքարը դրան է ուղղված: Մենք հույս ունեինք, որ հայաստանցիները կգային ու կմիանային մեր պայքարին: Բայց այդպես չեղավ: Նրանցից շատերը արվեստագետներ էին եւ եթե իրենց ունեցած շնորհքից մեզ էլ բաժին տային, գոհ կմնայինք: Բայց նրանցից շատերն ասում են, որ եկել են օտարանալու եւ հույն դառնալու համար: Անգամ իրենց անուն-ազգանուններն են փոխում», ասաց Պարետ քահանա Խաչերյանը: «Հայաստանը մեզ համար մեր երազների երկիրն է, եւ ուղղակի խենթանալ կարելի է, երբ հայաստանցիներն ասում են, որ ատում են Հայաստանը», նկատում է ֆոտոլրագրող Մայք Չիլինգարյանը : «Մենք պատրաստ չէինք այս մեծ ալիքին: Սկզբում դժվար էր հասկանալ, որ տնտեսական պատճառներով կարելի է լքել հայրենիքը», ասաց ուսուցչուհի Թագուհի Մինասյանը : Մինաս Սահակյանը , որն ընտանիքով Հունաստան է տեղափոխվել 13 տարի առաջ, ասում է, որ իրենք էլ օգնության ձեռք էին սպասում հունահայերից, որն այդպես էլ չառաջարկվեց: «Երբ նոր էի եկել, երեխաներիս տարա հայկական Սոֆյա Հակոբյան վարժարանը: Չընդունեցին` պատճառաբանեցին, որ հունարեն չգիտեին: Ստիպված եղա հունական դպրոց տանել, ուր ընդունեցին, թեպետ հունարեն չգիտեին: Հետո երբ գնում էինք ակումբները, մեզ հետ չէին շփվում, առանձնացած էին պահում իրենց», ասաց Մինաս Սահակյանը: «Հայաստան» թերթի խմբագիր, նախկին թեհրանահայ Դավիթ Այվազյանը , որ Աթենքում է ապրում արդեն 9 տարի, պատմում է, որ ակումբի կազմակերպած միջոցառումներին հրավիրում են նաեւ հունահայերին, սակայն նրանք հազվադեպ են հրավերն ընդունում: «Հայաստան» ակումբը բացվել է 2001 թվականին` իր շուրջը համախմբելով շուրջ 1500 հայի: Դավիթ Այվազյանը, որը նաեւ ակումբի հիմնադիրներից է, ցուցադրում է լուսանկարների այն մի քանի ալբոմները, ուր հավաքված են ակումբի պատմության լավագույն դրվագները: «Մայրենի լեզվի անվճար դասընթացներ ենք անցկացնում, հունարենի եւ անգլերենի ուսուցում, «կլոր սեղաններ» ու հանդիպումներ կազմակերպում», ասաց Դավիթ Այվազյանը: Տիգրան Աբասյանն ասում է, որ հունահայ գաղութում հուսախաբությունը մեծ էր, երբ Հայաստանի անկախությունից հետո այս անգամ Հունաստան ներգաղթեցին տնտեսական գաղթականները: «Եթե տարիներ առաջ միայն ընտանիքի հայրն էր գալիս աշխատելու, ապա այժմ ընտանիքներով են գալիս, ինչը նշանակում է, որ հետդարձի ճանապարհ այլեւս չի լինելու: Այստեղ նրանք դժվարությամբ են ապրում, բայց Հայաստան չեն ուզում վերադառնալ», ասաց Տիգրան Աբասյանը: Հունաստանը ներգաղթողների համար որեւէ արտոնություն չի սահմանում, չի տրվում նպաստ: Աշխատանք գտնելը բարդացել է հատկապես տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում: Եվ երբ այս ամենին գումարվում է փաստաթղթերի բացակայությունը, իրականում «դժվարությամբ ապրելը» չափազանցված չէ: Մինաս Սահակյանը 54 տարեկան է, Էլեկտրաեռակցող էր աշխատումՙ Երեւանի Ֆիզիկայի ինստիտուտում: Միության փլուզումից հետո աշխատանք չէր կարողանում գտնել եւ որոշեց տեղափոխվել Հունաստան: Այստեղ եկավ որպես զբոսաշրջիկ եւ ապրում է արդեն 14 տարի: Այսօր կինն աշխատում է հրուշակեղենի խանութում, դուստրը վարսավիր է, իսկ տղան վերադարձել է Հայաստան` ծառայելու բանակում, որից հետո ամուսնացել է ու մնացել հայրենիքում: Հայաստան վերադառնալու մասին Մինասը հաճախ է մտածում: «Հունաստանում աշխատանք կարողանում եմ գտնել: Իսկ Հայաստանում ինչո՞վ պետք է զբաղվեմ: Իմ աշխատանքի համար վճարում են 30.000 դրամ: Այդ գումարով ինչպե՞ս պետք է ապրեմ եւ դեռ տղայիս ընտանիքին էլ օգնեմ», ասաց Մինաս Սահակյանը: Հայաստանը կարոտում է, այստեղ է տունը, թոռնիկը, սակայն վերադառնալու որոշում դեռ չի կայացրել: «Եթե աշխատանք լինի, անօրինականությունները վերանան, Հայաստանից ոչ մեկն էլ չի հեռանա: Հունաստանում, միեւնույնն է, օտար ես», ասաց Մինաս Սահակյանը: 29-ամյա Արմեն Մուրադյանն աշխատանք չի կարողանում գտնել: Նույնն էր նաեւ Հայաստանում: Երկու տարի առաջ որոշեց տեղափոխվել Հունաստան, որովհետեւ մայրն ու եղբայրն այստեղ էին եկել իրենից առաջ: Արմենը Հունաստանում ապրելու եւ աշխատելու իրավունք չունի: Մասնագիտությամբ ոսկերիչ է, երբեմն կարողանում է պատվեր ստանալ: Հայաստան ուզում է վերադառնալ, սակայն մշտապես հայրենիքում մնալու մասին չի մտածում: «Հայաստանը շատ եմ կարոտում: Կգամ կարոտս կառնեմ ու նորից կվերադառնամ: Հայաստանում ես վաղվա օրվա համար վստահություն չունեմ, հեռանկար էլ ինձ համար չեմ տեսնում», ասաց Արմենը: Լիա Քոսակյանը Հայաստան վերադառնալու մասին այլեւս չի մտածում: Այստեղ է եկել, երբ 12 տարեկան էր: Ծնողները մի քանի տարի արդեն աշխատում էին Հունաստանում, որից հետո նաեւ երեխաներին որոշեցին տեղափոխել: Համալսարան է ընդունվել, աշխատում է Հունաստանում լույս տեսնող հայալեզու ՀՅԴ «Ազատ օր» օրաթերթում: «Այստեղ ես արդեն որոշակի հիմք ստեղծել եմ ինձ համար: Ի՞նչ պետք է անեմ Հայաստանում: Ճիշտ է, կարոտում եմ Հայաստանում ապրող հարազատներիս, բայց այստեղ արդեն երկար տարիներ եմ ապրում, ու դժվար է ինձ համար թողնել ու հեռանալ: Ծնողներս, հակառակը, ուզում են Հայաստան վերադառնալ, բայց ես ու եղբայրս` ոչ», ասաց Լիան: Աթենքում գործում է երեք հայկական դպրոց` Հայ կապույտ խաչի Լեւոն եւ Սոֆյա Հակոբյան , Սիմոն Զավարյան եւ Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության Գալփաքյան վարժարանները : Միեւնույն հարկի տակ գործում են մանկապարտեզը եւ նախակրթարանը, իսկ գրեթե երկու տասնամյակ առաջ Լեւոն եւ Սոֆյա Հակոբյան վարժարանում բացվել է նաեւ երկրորդական դպրոց: Մանկապարտեզում սովորելուց հետո երեխաները տեղափոխվում են նախակրթարան, այնուհետեւՙ երկրորդական դպրոց: Կոկիկ, մաքուր եւ լավ կահավորված կրթական հաստատությունները երեխաները սկսում են հաճախել երկու-երեք տարեկանից: Ընտանիքից հետո դպրոցն այն վայրն է, ուր երեխաներն սկսում են լսել հայկական խոսքը: Դպրոցները վճարովի են` ամսական հիսունից մինչեւ հարյուր հիսուն եվրո: Ընդ որում, ինչպես նշում են տնօրենները, գումարը հաճախ է զեղչվում եւ անգամ կարող է անվճար լինել, եթե ծնողներն ի վիճակի չեն վճարել: «Միայն թե երեխաները հայեցի մեծանան», բացատրում են նրանք: Հայ կապույտ խաչի Լեւոն եւ Սոֆյա Հակոբյան վարժարանի նախակրթարանի առաջին դասարանը 2009-ին ընդունվել է 40 աշակերտ: Թիվը տնօրեն Ռիկարդո Երկանյանի համար գոհացուցիչ է: Նախակրթարանի առաջինից վեցերորդ դասարաններում սովորում է 101 սան: «Աշակերտների թիվն ավելանում է, բայց մենք մանկապարտեզի հետ կարող ենք ընդունել առավելագույնը 140 աշակերտի եւ երբեմն, ցավով, ստիպված ենք լինում մերժել ծնողներին եւ երեխաներին չընդունել: Թեպետ աշխատում ենք հնարավորինս խուսափել նման դեպքերից», ասաց Ռիկարդո Երկանյանը: Երկրորդական դպրոցի տնօրեն Սիմոն Տեր-Սահակյանը Լիբանանից է, Հունաստանում է ապրում 7 տարի: Արդեն 4 տարի 34-ամյա Սիմոն Տեր-Սահակյանը երկրորդական դպրոցի, որն ընդգրկում է 7-9-րդ դասարանները, տնօրենն է: Հունական պետական ծրագրի հետ միաժամանակ աշակերտները սովորում են հայոց լեզու, պատմություն ու աշխարհագրություն, գրականություն եւ կրոն: Երկրորդական դպրոցում սովորում է 56 աշակերտ: «Ցավոք, համայնքում չի գործում բարձրագույն դպրոցը, իսկ մերը միակ երկրորդականն է: Այն ավարտելուց հետո աշակերտները տեղափոխվում են հունական դպրոց», ասաց Սիմոն Տեր-Սահակյանը: Զավարյան վարժարանի մանկապարտեզ երեխաները սկսում են այցելել երեք տարեկանից: Սկզբնական շրջանում փոքրիկները հաճախում են «ծիլ» բաժինը, հետո տեղափոխվում են «կոկոն» խումբը, եւ երբ արդեն «ծաղիկ» բաժնում սովորում են հայերեն տառերը, տեղափոխվում են նախակրթարան: «Նախակրթարանում սովորում է 110 աշակերտ, որոնց 40 տոկոսը Հայաստանից է», ասաց նախակրթարանի ուսուցչուհի Թագուհի Մինասյանը : Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության Գալփաքյան վարժարանի մանկապարտեզում եւ նախակրթարանում սովորում է 77 աշակերտ: Նախորդ տարի սովորում էր 65 սան: «Վարժարանը կարող է ընդունել մինչեւ հարյուր աշակերտի», նկատում է տնօրեն Հիլդա Էսայանը: Հայկական երեք վարժարաններն էլ հիմնվել են հայաշատ վայրերում եւ պետականորեն ճանաչված են հունական կառավարության կողմից: Հունաստանում գործում է 12 հայկական եկեղեցի, որոնցից տասը գտնվում են Մեծի տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության, երկուսը` Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնի ենթակայության ներքո: Երկու կաթողիկոսությունները Հունաստանում նշանակել են թեմերի առաջնորդներին: Մեծի տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությանը պատկանող եկեղեցիների առաջնորդը Խորեն եպիսկոպոս Տողրամաճյանն է, իսկ Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնի գերակայության ներքո գտնվող եկեղեցիների առաջնորդը` Ոսկան արքեպիսկոպոս Գալփաքյանը : Եվ թեպետ Ամենայն հայոց հայրապետության եւ Մեծի տանն Կիլիկիո կաթողիկոսության հոգեւոր հովիվները խոսում են միմյանց հանդեպ բարյացակամ վերաբերմունքի մասին, արտաքին հարգանքի ներքո արտահայտվում են տարիների սառնությունն ու չլուծված խնդիրների առկայությունը: 15-րդ դարում Ամենայն հայոց կաթողիկոսությունը Կիլիկիայից փոխադրվում է Սուրբ Էջմիածին: Սակայն Կիլիկիայում նստավարած վերջին Ամենայն հայոց կաթողիկոսի մահից հետո, ում լիազորությամբ աթոռը տեղափոխվել էր Էջմիածին, կիլիկեցիները հիմք են դնում նոր կաթողիկոսության, տեղական իշխանությամբ եւ Կիլիկիայի սահմաններով: Ցեղասպանությունից հետո Կիլիկիո աթոռը Սահակ կաթողիկոսի գլխավորությամբ դառնում է աստանդական` հանգրվանելով Երուսաղեմում, Հալեպում, Դամասկոսում, ապա Լիբանանի Անթիլիաս ավանում: Ամենայն հայոց կաթողիկոս Գեւորգ 5-րդի միջնորդությամբ Երուսաղեմի հայոց պատրիարքությունը` իր հոգեւոր իշխանության ենթակայության տարածքներից Անթիլիասին է զիջում Լիբանանի, Սիրիայի եւ Կիպրոսի շրջանների թեմերը, որից հետո այդ շրջանները դառնում են Անթիլիասի կաթողիկոսության օրինական հոգեւոր տիրույթները: 1957 թվականին, սակայն, Անթիլիասի կաթողիկոսությունը Մայր աթոռ Սբ Էջմիածնի թեմերին զուգահեռ հիմնում է Հյուսիսային Ամերիկայի Արեւելյան եւ ապա Արեւմտյան թեմերը: 1958 թվականին զավթում է Պարսկաստանի երեք թեմերը, իսկ Հունաստանում ստեղծում զուգահեռ թեմ: Ամենայն հայոց հայրապետությունն այս քայլը համարում է իր իրավասությունների ուղղակի ոտնահարում: Մինչ օրս երկու աթոռների միջեւ վերջնական համաձայնություն չկա: Էջմիածինը դեմ է երկու աթոռների միջեւ հավասարության նշան դնելուն, Անթիլիասն իր առաջնությունը հիմնավորելու համար փաստում էր, որ երկու կաթողիկոսները ծառայում են տարբեր հարթություններում` Խորհրդային Հայաստանում եւ Սփյուռքում: «Էջմիածնի պայքարը մեկ ընդհանուր եկեղեցի ունենալու համար է: Բաժանման պատճառը Սովետական Միությունն էր: Այսօր պատճառը վերացել է, բայց խնդիրը դեռ կա: Հունաստանում պայքարը սկսվեց 1958 թվականին: Հենց այդ ժամանակ տեղի ունեցավ պատգամավորական ժողով: Ի սկզբանե թեմի պատկանելության փոփոխման խնդիր չէր դրվել: ժողովից հետո Հունահայոց թեմի մի մասը դարձավ անթիլիասական: Էջմիածնի կողմանկիցները դիմեցին դատարան, եւ միայն 1962 թվականին մենք կարողացանք հիմնել մեր եկեղեցին: Այսօր անթիլիասականների հետ հարաբերություններ կան, բայց հանդիպումներ նրանց հետ առանձնակի չեմ փնտրում», ասաց Ոսկան արքեպիսկոպոս Գալփաքյանը: «Ես կարծում եմ, որ Հայաստանի կառավարությունը պետք է աշխատանք սկսի եւ հատուկ ծրագիր մշակի այս չորս աթոռների մերձեցման ուղղությամբ», ասաց Մեծի տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությանը պատկանող եկեղեցու հոգեւոր հովիվ Պարետ քահանա Խաչերյանը : «Եկեղեցին դե ֆակտո բաժանված է, միասնականության խնդիր ունենք: Հունաստանում մենք համագործակցում ենք միայն ապրիլի 24-ին, բայց համագործակցելով` նրանց անօրինական վիճակին օրինականություն ենք տալիս», նկատեց Ոսկան սրբազանը: «Եկեղեցիների համար մեկ ընդհանուր գլուխ ունենալը հեռվում եմ տեսնում, քանի որ տարբերություններն ու բազմազանությունները, իմ կարծիքով, հարստություններ են: Աթոռներն ու առաջնորդություններն ուժ են, որովհետեւ շուրջդ ժողովուրդ կհավաքվի: Առաջին նախապատվությունը, շատ պարզ է, Էջմիածինն է, որովհետեւ մեր հայրապետների գրած շարականներում էլ է այդպես ասվում», ասաց Պարետ քահանա Խաչերեանը: Սփյուռքում անթիլիասականների եւ Էջմիածնի համակիրների միջեւ պայքարը միայն եկեղեցական հարթության վրա չէ, որ ընթանում է: Սփյուռքում երկու աթոռների հետեւում կանգնած են քաղաքական կուսակցությունները: Անթիլիասի կաթողիկոսությանն աջակցում է ՀՅԴ-ն, իսկ Էջմիածնին` ռամկավարները, ՀԲԸՄիությունը ու որոշակիորեն նաեւ հնչակյանները: 1996 թվականին ՀՅԴ Հայ դատի հանձնախումբը եւ հայկական մյուս ուժերը խորհրդարանին են ներկայացնում Հայոց ցեղասպանության ճանաչման առաջարկը: Այդ տարիներին խորհրդարանի նախագահ Ափոսթոլոս Գաքլամանիսի նախագահությամբ առաջարկը ստանում է օրենքի ուժ: Արդեն 14 տարի է, ինչ ապրիլի 24-ին կազմակերպված միջոցառումներին մասնակցում են նաեւ Հունաստանի կառավարության պաշտոնյաները: Ցեղասպանության ճանաչմամբ, սակայն, Հայ դատի հանձնախմբի աշխատանքները չեն ավարտվում: Ոչ միայն Աթենքում, այլեւ հայաշատ Սալոնիկ, Քսանթի եւ Կոմոտինի քաղաքներում հանձնախումբն ունի իր գրասենյակները, որի աշխատակիցները համագործակցում են Հունաստանի քաղաքական ուժերի հետ եւ նրանց ներկայացնում համայնքի քաղաքական կեցվածքը: «Հայ դատի լուծումը մեզ համար նշանակում է Ցեղասպանության ճանաչում Թուրքիայի կողմից եւ հայկական հողերի վերադարձ: Թուրքիան այսօր փորձում է մտնել Եվրոմիություն, եւ քանի որ Հունաստանը այդ կառույցի անդամ է, մենք փորձում ենք խոչընդոտել Թուրքիայի մուտքը Եվրոմիություն», ասաց հանձնախմբի անդամ Դավիթ Պետրոսյանը : Հունահայ համայնքը տարիների ընթացքում դարձել է այն ընտրազանգվածը, որին ընտրությունների գնացող քաղաքական ուժերը ուշադրություն չեն կարող չդարձնել: Դավիթ Պետրոսյանի հավաստմամբՙ համայնքի քաղաքական համակրանքը Թուրքիայի հանդեպ կոշտ դիրքորոշում ունեցող կուսակցության կողմն է: «Խորհրդարանն ընդունել է Ցեղասպանությունը, սակայն Հունաստանում ոչ միայն քաղաքացիների, այլեւ քաղաքական գործիչների շրջանակում շատերը տեղյակ չեն Հայոց ցեղասպանության մասին: Ուստի եւ մեր աշխատանքը մշտական է», ասաց Դավիթ Պետրոսյանը: Քաջ Վարդանի զինվորն եմ Բարի դեմքով, անսահման ժպիտով եւ վայելուչ շարժուձեւերով աչքի ընկնող Միքայել Մկրտչյանը խոսում է փայլուն հայերենով: Ապրում է Կարեա հայաշատ թաղամասում, եւ ամեն երեկո սրճարանում հայ ընկերների հետ զրուցում են Հայաստանի մասին: Միքայել Մկրտչյանը 79 տարեկան է, ծնողները Հունաստան են գաղթել 1922 թվականին: Զավակներն ու այսօր նաեւ թոռները սովորում են հայկական դպրոցում: «Հայաստանում երբեւէ չեմ եղել: Անընդհատ աշխատում էի, բայց հիմա արդեն թոշակառու եմ եւ անպայման այցելելու եմ Հայաստան», ասաց Միքայելը, ապա ժպտաց եւ շարունակեց. «Չէ՞ որ ես հայ եմ, քաջ Վարդանի զինվորն եմ»: ԱՐԵՎԻԿ ԲԱԴԱԼՅԱՆ, Աթենք-Երեւան «ԱԶԳ», 19-05-2010