Եթե Լեւոնը փոխակերպվեր

Մեր զրուցակիցն է գրականագետ Սիրանուշ Դվոյանը

-Սիրանուշ, ըստ Ձեզ, այսօր մեզանում իրականացվող քաղաքականությունն արդյոք բովանդակություն ունի՞: Մեր զրուցակիցներից շատերը փաստում են, որ մեծ հաշվով չունի:

-Կուզենայի սկսել նրանից, որ չեմ կարող միանշանակորեն ասել, թե այսօրվա իշխանությունը բովանդակություն չունի: Տիրող հասարակական բարքերն իրենք են հնարավորություն ստեղծում նման իշխանության գոյության համար և իրենք էլ աջակցում են, որ այն վերարտադրվի` այս կերպ ապահովելով իրենց իսկ վերարտադրությունը: Նման պայմաններում չենք կարող խոսել նրա մասին, որ այն չունի բովանդակություն: Այլ հարց, թե որքանով եմ ես` իբրև այս հասարակության անդամ կիսում կամ մասնակցում այդ բովանդակության ստեղծմանը: Եվ այլ հարց, թե այդ բովանդակությունը որքանով է նպաստում իմ ստեղծագործական ունակությունների իրացմանը: Իմ կարծիքով իմ ու տիրող բարքերի կոնֆլիկտը առաջանում է ոչ թե բովանդակության բացակայությունից, այլ բովանդակության մասին մեր ունեցած տարբեր պատկերացումների անհամատեղելիությունից: Այսինքն, իմ պատկերացումներում հասարակություն չի կարող կառուցվել այն փիլիսոփայությամբ ըստ որի ուժեղը, վայրենին պետք է տիրապետի ու ընդարձակի իր տիրապետությունը որքան կարող է: Այս մոտեցումը կլանող ու ոչնչացնող մոտեցում է: Իմ պատկերացումներում հեռանկարային է այն հասարակությունը, ով այսօրվա մեջ կարողանում է նախագծել ապագայի հնարավորություններ, ինչը նշանակում է, որ հասարակության կառուցման փիլիսոփայության հիմքում դրվում է հնարավորությունների ստեղծումը` հանուն ուրիշների, և ոչ եղած հնարավորությունների տիրապետումը և սեփականացումը:

-Սիրանուշ, թեև այս օրերին առավել ակտիվորեն քննարկվում են ՀԱԿ-ԲՀԿ հնարավոր համագործակցության տարբերակները, շատերն էլ շարունակում են սրանք ոչ թե քաղաքական պրոցեսներ, այլ պրոցեսների իմիտացիա համարել:
-Կարծում եմ`ավելի շատ քաղաքական պրոցեսների իմիտացիա է, քանի որ բովանդակային առումով այս հարաբերությունները չեն կարող քաղաքական լինել: Իմ կարծիքով, քաղաքական են այն հարաբերությունները, որոնք իրենց հիմքում հասարակական շահն ունեն իբրև գերակա նպատակ: Այս դեպքում չեմ կարծում, որ այդպես է, քանի որ թե ՀԱԿ-ի, թե ԲՀԿ-ի գործողություններում ակնհայտ չէ, որ իրենց հետաքրքրում է հասարակական շահը: Առաջինը ամեն կերպ իշխանություն ստանալու խնդիր ունի, երկրորդը` ամեն կերպ իշխանությունը պահելու: Այս դեպքում թերևս համընկնում են իրենց շահերը: Ու այս ամբողջ թատրոնը փոխարինում է քաղաքական պրոցեսներին և այդ իմաստով փորձում կեղծել դրանք: Ինձ թվում է, որ նման արարքները որոշակի առումով սկսում են փոխարինել, ծածկել այն բաց տեղերը, որոնք նոր կամ լուրջ քաղաքական պրոցեսների համար հնարավորություններ կարող են դառնալ: Սա էլ սեփականացում չէ՞, հնարավորությունների սեփականացում: Այսպիսի հարաբերությունները կլանային հարաբերություններ են ըստ էության և ոչ արտադրող: Եվ չեմ կարծում, որ նման պայմաններում կարող է քաղաքական ակտ տեղի ունենալ:

-Ինչո՞ւ քաղաքական ակտ, այնուամենայնիվ, տեղի չի ունենում, չկա՞ դրա պոտենցիալը:
-Ոչ թե պոտենցիալը չկա, այլ այդ պոտենցիալը իրականացնելու հնարավորությունները: Մինչև վերջերս մտածում էի, որ գուցե տարբեր` ասենք քաղաքական, տնտեսական, մշակութային ոլորտների կառավարման դժվարություններով է պայմանավորված այս իրավիճակը: Հիմա մտածում եմ, որ սա մշակութային խնդիր է միայն: Բացատրեմ` ինչ նկատի ունեմ: Մենք սիրում ենք տարբեր ոլորտների խնդիրները կամ տարբեր երևույթները նույն գործիքներով լուծել կամ մեկնաբանել, ավելին ասեմ, հիմնականում ներկրված գործիքներով` առանց հաշվի առնելու դրանց յուրահատկությունները: Արդյունքում լուծում ենք ոչ թե խնդիրը, այլ ունենում ենք շատ արագ անպետքացած «ունիվերսալ» գործիքներ, քանի որ դրանք նախատեսված չէին այդ պայմանների համար, և ավելի ու ավելի թնջուկվող խնդիրներ: Մի օրինակ բերեմ միայն. երբ ասենք կրթության կազմակերպման համար ներդրվեց վճարովի համակարգը, սա բնավ էլ չէր նշանակում, որ բիզնեսի օրենքներով պետք է կարգավորվեր կրթության ոլորտը, այլ ընդամենը, որ դա որոշակիորեն անհրաժեշտ էր կրթության կազմակերպման համար, բայց ոչ կրթական խնդիրները լուծելու: Արդյունքում ունեցանք այն, որ թե կրթության, թե բիզնեսի ոլորտները «փչացան», որովհետև փողի շրջանառության կազմակերպումը կրթության ոլորտի խնդիրը չէր: Եթե ուշադիր լինենք, կտեսնենք, որ այստեղ գործ ենք ունեցել գործիքի կիրառման մեթոդաբանական շփոթի հետ, որի արդյունքում կրթության ոլորտի խնդիրներն ավելի ու ավելի են խճճվել: Իսկ մեկնաբանելիս ասում ենք, որ կրթության ոլորտում ներդրվող նոր տեխնոլոգիաներով, վերևում ասածս էլ մտնում է նոր տեխնոլոգիայի մեջ ինչ-որ իմաստով, հնարավոր է թուլացնել կամ թուլանում են կոռումպցիոն ռիսկերը: Իրականությունը գիտենք բոլորս, որ կրթության ոլորտը շարունակում է մնալ ամենակոռումպացված և կլանային ոլորտներից մեկը: Այսինքն, այս դեպքում էլ մեկնաբանությունը կիրառվում է իրականությունը նենգափոխելու համար: Ասածս այն է, որ փոխանակ մտածելու նոր և տվյալ պահին անհրաժեշտ գործիքներ ստեղծելու և ոլորտները կազմակերպելու մասին, մենք անընդհատ դրանք փոխարինում ենք ուրիշներով կամ փորձում ենք հարմարեցնել ըստ քմայքի:

-Դե ասում են`գործիքները օգտագործում են սահմանադրական կարգը վերականգնելու համար:
-Բայց ինձ համար հարցական է մնում` որ սահմանադական կարգը: Այս ժողովուրդը սահմանադրություն և սահմանադրական կարգ առհասարակ ստեղծե՞լ է, որ սահմանադրական կարգը վերականգնելու կամ սահմանադրություն պաշտպանելու մասին խոսենք: Մտավորական էլիտան ո՞ր բանավեճերով է, որ ստեղծեց այդ սահմանադրությունը կամ փորձում է հավատարիմ մնալ դրան: Ինձ համար առայժմ մեր հասարակական դաշտում առկա եռուզեռը հանուն ինչ-որ բանի չէ: Ընդամենը շարժումի իմիտացիա է, բոլորը եռանդով ինչ-որ բաներ են անում:

-Եռանդով ինչ-որ բան անելը նախընտրական պրոցեսներո՞վ եք պայմանավորում:
-Արի ասելիքս պահեմ նույն հարթության մեջ: Ամեն ինչ կարելի է փոխարինել և ամեն ինչ կարելի է կեղծել, երբ չգիտես, թե հանուն ինչի ես թույլ տալիս քեզ տվյալ արարքը` ճիշտ կամ սխալ: Այսքան ժամանակ մտավորականության, քաղաքական գործիչների, էլիտայի մոտ հարց չի առաջացել` եկեք նայենք` ինչ ունենք որպես սահմանադրություն, և դա արդյոք այս հանրությանն անհրաժեշտ սահմանադրություն է:

-Սիրանուշ, բայց շատերն ընդհանուր առմամբ 95-ի սահմանադրությունն են նշում, որտեղ թեև որոշակի կետեր կան վիճահարույց, այնուամենայնիվ, այն նորմալ է գրված:
-Այո, նորմալ է գրված, բայց որքանով է ստեղծվել ներսի պահանջից: 95-ին ընդունված սահմանադրությունը գրել են մարդիկ, ովքեր 90-ականներին իշխանության էին գալիս և ասում էին`մենք ծրագիր չունենք, չգիտենք` ուր ենք գնում: Իսկ եթե քաղաքական ծրագիրը բացակայում է, ըստ ինչի՞ է ստեղծվել սահմանադրությունը:
Մենք քաղաքական տեքստի և առհասարակ տեքստի բացակայության խնդիր ունենք: Ես չեմ հավատում այն պնդումներին, որ տեքստերը կան: Տեքստերը չեն կարող լինել, եթե չկա ռեալ խոսակցություն: Տեքստը ծնվում է խոսակցության մեջ և այն իրացվում է կոմունիկացիայի պայմաններում: Բոլորիս մոտ կոմունիկացիայի խնդիր կա: Երբ ոչ մի խոսակցություն, ինֆորմացիայի շրջանառություն տեղի չի ունենում, ինչպես կարող ենք մտածել, որ տեքստեր են ստեղծվում և իրացվում:

-Իսկ ինչո՞ւ տեղի չի ունենում ինֆորմացիայի շրջանառություն: Եվ ի՞նչ հույս կա, որ տեքստը գրելուց հետո այն կռեալիզացվի:
-Իրականության և տեքստի արանքում պետք է մեկնաբանական ամբողջ հարթություն գոյություն ունենա: Տեքստը մնում է ինքնամփոփ: Հայաստանում ինչ ստեղծվում է, ստեղծվում է որպես թանգարանային նմուշ: Վստահ չեմ, որ վերջին շրջանում ակտիվացել են խոսակցությունները և ինչ-որ իմաստով որոշակի փոփոխություններ կան: Ցավոք սրտի շատ չեմ զգում դա, չեմ զգում բոլոր այն տեղերում, որտեղ մի քանի տարի է կամ` համալսարան, դպրոց, ԶԼՄ և այլն: Անհատները իրար հետ ունեն խոսակցություններ, բայց դրանք բավարար խտության չեն հասնում, որպեսզի ձևակերպվեն որպես սահմանադրություն կամ հասարակական կյանքը կազմակերպող նորմեր: Խոսքս փոքրիկ, որոշակի հետաքրքրություններով ու արժեքներով համախմբվող հանրությունների մասին է: Ես դեռևս դեպք չեմ հիշում, որ այդ փոքրիկ խմբերը կոնցեպտներ մշակեն: Ու չեմ էլ ուզում, որ առկա խոսակցությունները հրամցվեն իբրև կոնցեպտներ: Սա էլ է իրականության կեղծում: Կոնցեպտների մշակումով միայն հնարավոր կլինի խոսել ռեալ քաղաքական իրադրության մասին: Կոնցեպտներ մշակելով է նաև, որ ստեղծվում քաղաքական մշակույթ:
Ի՞նչն է պատճառը, որ չվերաճեց բավարար խտության:
Մի բան, որին ավելի շատ եմ հակված. բոլորիս ներսում նստած իշխանական ամբիցիան, փոքրիկ թագավորիկներ ենք ու չեն զիջում իրար: Խոսակցությունները ստեղծվում են այն ժամանակ, երբ մի քիչ ընկրկում ես ու սկսում լսել: Էլ չեմ խոսում նրա մասին, որ կարելի է փոփոխություններ ապրել լսելով:

-Աղասի Թադևոսյանն ասում է, որ Տեր-Պետրոսյանը թագավորից ծաղրածուի վերածվեց:
-Համաձայն չեմ այդ մտքի հետ, ֆեյսբուքում այդ մասին գրել եմ, որովհետև ծաղրածուն լուրջ բան է, որը մեր մշակույթում բացակայում է: Եթե խոսքը վերաբերում է նրան, որ քաղաքական անձը կարող է թագավորից վերածվել ծաղրածուի, դա բավականին լուրջ տրանսֆորմացիա է և ուրախալի լուր: Չեմ կարծում, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը նման բան ապրել է: Նրա տեքստերի հռետորիկան ամբողջությամբ իշխանական է եղել և շարունակում է մնալ այդպիսին: Եթե նա իսկապես փոխակերպվեր ծաղրածուի, ապա նրա տեքստերի ֆորման կփոխվեր: Ծաղրածուները անլուրջ ֆորմաներով ճշմարտությունն ասողներն են, բայց ճշմարտությունն ասողներն են: Նրանց ասածի մեջ բովանդակություն կա: Իմիջիայլոց, ծաղրածուները արվեստագետներ են: Մի բան էլ ասեմ, հայ իրականության մեջ մեկ Չարենցն է խեղկատակ եղել, մեկ էլ Վիոլետ Գրիգորյանը` ծաղրածու:

Սիրանույշ Պապյան
«Լրագիր» 8-12-2011.