ԵՐԲ ԿԼԻՆԻ ՆՈՐ ՈՐԱԿԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆ

Հարցազրույց կրոնագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Հովհաննես Հովհաննիսյանի հետ -Ձեր կարծիքով, ո՞րն է ընդդիմության դերը հասարակության մեջ: -Այսօր հասարակության մեջ, երբ ասում են ընդդիմություն, ակամայից հասկանում են ինչ-որ կոնկրետ ուժ, այսինքն` այսօր մեզանում ամեն ինչ պերսոնալացվում է: Կոնկրետ այս վերջին երկու տարում ընդդիմությունը միանգամից ասոցացվում է Հայ Ազգային կոնգրեսի հետ, այսինքն` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ: Բայց, իմ կարծիքով, ընդդիմությունը շատ ավելի համակարգային և խորը հասկացություն է, քանի որ ընդդիմությունն ինչ-որ առումով նաև հոգեվիճակ է, որովհետև եթե դու իրական ընդդիմադիր ես, ուրեմն շատ հարցերում ես ընդդիմադիր: Եվ բոլորովին դեմ եմ կառուցողական, արմատական, ծայրահեղ ընդդիմության այդ տեսակների բաժանմանը: Ծայրահեղ ընդդիմություն հասկացությունն իշխանությունների կողմից օգտագործվող տերմին է, որը կիրառեցին ՀԱԿ-ի նկատմամբ: Եթե ՀԱԿ-ը ծայրահեղական լիներ, ապա կջարդեր, կքանդեր, կփշրեր, բայց ինքը ցույց տվեց, որ ընդդիմությունը ընդդիմություն է, չկա արմատական կամ ծայրահեղ ընդդիմություն: Այդ տեսակետից ընդդիմությունն ավելի շատ փիլիսոփայություն է, ավելի ընդհանրական հասկացություն է, որը պրոյեկտվում է եզակի մասնավոր դեպքերի վրա: Անձամբ ինձ ընդդիմություն եմ համարում, բայց շատ հարցերում ոչ այն տեսակի ընդդիմություն, որը կա: -Ասում եք` ոչ այն տեսակի ընդդիմություն, որը կա: Արդյոք խոսելով ընդդիմության մասին, Դուք նկատի ունեք միայն ՀԱԿ-ը: -Այսօր հստակորեն ընդդիմադիր ուժ համարում եմ ՀԱԿ-ին`հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ մեզանում ավտորիտար ռեժիմ է, որտեղ արդեն տասը և ավելի տարիներ չեն կայանում ընտրություններ, ուղղակի ընտրությունների իմիտացիա է: ՀԱԿ-ը միակ ուժն է, որը ոչ միայն իր ասածներով է ցույց տալիս, այլ իր նկատմամբ իշխանության ռեպրեսիայով: Այսինքն` դա շատ հետաքրքիր չափող գործիքի նման է. դու նայում ես, եթե իշխանությունը սրա նկատմամբ լոյալ է, ուրեմն սա ընդդիմություն չի կարող լինել: Օրինակ` ես չեմ կարծում, որ այսօր մեկը կարող է ընդդիմադիր լինել և ունենալ սեփական հեռուստաընկերություն` Կարապետիչը, Դաշնակցությունը, մյուս ուժերը, որոնք ինչ-որ առումով տիրապետում են մեծ քարոզչամիջոցների: Իսկ գիտենք, թե ինչ ճակատագրի են արժանանում անկախ հեռուստաընկերությունները: Իշխանություն լինելն ինձ համար վատ բան չէ, նույն ընդդիմությունը վաղը մյուս օրը կարող է դառնալ իշխանություն: Ավելի վատ է, որ կեղծ իշխանություն կամ կեղծ ընդդիմություն են: -Փաստորեն կասկածի տա՞կ եք դնում Կարապետիչի, Դաշնակցության ընդդիմություն լինելը: -Ազատության հրապարակում մարդիկ տասը օր պայքարում էին կեղծված ընտրությունների դեմ, և տեսանք` ինչ եղավ այդ մարդկանց հետ: Հանրապետության հրապարակում և կառավարության շենքի դիմաց տասը օր նստել ու հերթափոխով աշխատել ոստիկանության հովանու ներքո… Նրանց ոչ ոք չնեղացրեց: Դաշնակցությունը, երբ դիմում է բերում նախագահական, նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Կարեն Կարապետյանը նույնիսկ իջնում է ներքև, դիմավորում է: Դա մեր իշխանությունների պարագայում աբսուրդ է, երբ բազմիցս տեսել ենք, որ խմբերը գնում կանգնում են, ձայն բարբառո հանապատի և քոռ ու փոշման հետ են գալիս: Դաշնակցությունն իրավունք չունի քննադատելու 95-96 թվականները, երբ Դաշնակցությունը պաշտպանում է 98, 2003, 2008, ուրեմն դու ակամայից մտածում ես, որ լավ էլ արել են, որ իր նկատմամբ կեղծել են, այսինքն` հասարակությունը մտածում է` եթե դուք այդ նույն մեխանիզմի մի մասնիկն եք, ուրեմն ձեր նկատմամբ էլ պետք է նույն մեխանիզմը գործի: Նույնը մտածում են նաև Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նկատմամբ: Եթե դու 95, 96 ես կեղծել, ուրեմն 2008-ն էլ լավ են արել, քո նկատմամբ են կեղծել, այսինքն` դու ստանում ես այն, ինչ սարքել ես: Նույնն էլ Դաշնակցությունը, ինքը պետք է նորմալ ձևով քննադատեր ընտրությունները, որովհետև Հայաստանում, իմ կարծիքով, բոլոր դժբախտությունների հիմքը կեղծված ընտրություններն են, իսկ ինքը լռեց: Եթե մեկ անգամ Հայաստանում լինի նորմալ օրինական ընտրություն, մենք դրանից հետո բոլորովին ուրիշ որակի Հայաստանում կապրենք: Մեկ անգամ ունեցանք դա, դրա համար էլ ունեցանք ղարաբաղյան հաղթանակ, որովհետև ժողովուրդը միահամուռ ոտքի կանգնեց ընտրված իշխանության, ընտրված նախագահի թիկունքում, և ոտքի կանգնեցրին Ղարաբաղը: Ես մի բան գիտեմ և միշտ ասում եմ` Հայաստանը շատ լուրջ մարդկային, մտավոր պոտենցիալ ունեցող երկիր է: -Եվ արդյոք այդ պոտենցիալ ունեցող հասարակությունն այսօր պայքարում է: -Իմ կարծիքով, Դաշնակցությունն այս առումով շատ լավ օգտագործում է առիթը` իհարկե նախօրոք թույլտվություն խնդրելով իշխանություններից, որովհետև հայտնի է, որ նրանք գնացին Սերժ Սարգսյանի մոտ, հայտնեցին, որ ուզում են ընդդիմություն դառնալ, և պարզվեց` Սերժ Սարգսյանը թույլատրեց, նույնիսկ ողջունեց: Հիմա անկեղծ հավատալ Դաշնակցությանը, ուղղակի ծիծաղելի է: Ու այստեղ պարզ է, որ ՀԱԿ-ն այսօր այդ խնդիրներով էստաֆետներ չի ուզում վերցնել, քանի որ ՀԱԿ-ն իր առջև որոշակի խնդիրներ էր դրել, այսօրվա իշխանությունն այդ խնդիրները գոնե արտաքին քաղաքականության ոլորտում, կարելի է ասել, լուծում է: Եվ թե Ռոբերտ Քոչարյանի ազդեցության տակ գտնվող ուժերին, թե առաջին նախագահի ազդեցության տակ գտնվողներին անկեղծ ասած ձեռնտու է, որովհետև հարցն այս ձևով լուծելու պահն էր հասունացել: Մեր քաղաքական համակարգը գերկենտրոնացված է. միայն մի դեպք եղավ, երբ կենտրոնացվածության բուրգը խախտվեց, ինչն էլ հանգեցրեց հոկտեմբերի 27-ին: Միշտ էլ նախագահն է եղել մեր երկրի առաջին դեմքը, և ես չեմ կիսում այն կարծիքը, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին կարողացան ստիպել, որ նա հեռանար: Կարծում եմ` եթե նա չուզեր, չէր գնա: Եվ այդ բուրգն այնքան է կենտրոնացված մեկի ձեռքում, որ մարդիկ սկսում են հայհոյել նախագահին, երբ խանութում հաց չկա: Այստեղ իհարկե ճշմարտության ռացիոնալ հատիկ կա, այսինքն` սկսած հողատարածքների հատկացումներից` բոլորը գիտեն, որ լուծվում է վերևի մակարդակներով: Եվ, իմ կարծիքով, նախորդ երկու նախագահներին շատ է ձեռք տալիս, որ այսօր Սերժ Սարգսյանն այդ լուծն իր վրա վերցնի: Այսինքն` շագանակն իր ձեռքով հանի կրակից, հետո արդեն կտեսնեն` ինչ են անում: Հետո կարող է այնքան թուլացած լինի, որ դրանցից մեկը կարողանա իշխանության գալ, ինչը ճիշտ չեմ համարում, որովհետև եթե ինքն է լուծում այդ կարևոր խնդիրները, ինքն իրեն լեգտիմացնում է ու դրանով հանդերձ շարունակում իր նախագահական ընթացքը: Այսինքն`պետք է գիտակցել պատմական պահը և գործել: -ՀԱԿ-ը պետք է պասի՞վ լիներ այս կարևոր պատմական պահին: -ՀԱԿ-ն այս առումով ազնիվ գտնվեց: Եկեք չմոռանանք, որ ՀԱԿ-ը որպես այդպիսին ձևավորվեց ոչ թե հայ-թուրքական խնդրից ելնելով, այլ կեղծ ընտրությունների արդյունքներից: ՀԱԿ-ն անկախ ամեն ինչից, անկախ արտաքին քաղաքականությունից և այլն, պետք է հետամուտ լինի իր գլխավոր նպատակին` ստեղծել դեմոկրատական երկիր և քաղաքացիական հասարակություն: -Ձեր կարծիքով, Կոնգրեսն այսօր իր նախնական ձևավորման նպատակներին չի՞ ծառայում: -Փաստացիորեն այսօր ՀԱԿ-ը մտել է ներքին վերակառուցումների շղթայի մեջ, ինչպես իրենք են ասում` ներքին ստորաբաժանումներն են ուժեղացնում, որին ես այդքան էլ չեմ հավատում, որովհետև այն ռեսուրսները, որոնք անհրաժեշտ են համակարգային դառնալու, այսօր ՀԱԿ-ը չունի: Իշխանությունն այսպես թե այնպես համակարգային ուժ է և ստիպված է լինել այդպիսին: Եվ եթե ընդդիմությունն ուզում է գալ իշխանության, ինքը պետք է փորձի դառնալ համակարգային ուժ: Այսօր ՀԱԿ-ի մեջ համենայն դեպս չեմ տեսնում համակարգային ուժ դառնալու միտումները: ՀԱԿ-ը մի խայտաբղետ ամբողջություն է, ինչն ինձ դուր չի գալիս: Օրինակ` եթե ես ուզում եմ ընդդիմադիր զանգված տեսնել ընդդիմադիր քաղաքականության դաշտում, ես հաստատ չեմ ուզում, որ մարքսիստն այնտեղ լինի: ՀԱԿ-ը մոնոլիտ ուժ չէ, այլ խայտաբղետ ամբողջություն, որը ձևավորվել է հետընտրական պայքարի արդյունքում և պետք է հետամուտ լիներ իր գերագույն նպատակին` վերականգնել երկրում արդարությունը, արդար ընտրությունները և այլն: -Փաստացի, կրկնվում է այն վիճակը, երբ ընդդիմությունը մեզանում ակտիվանում է ընտրությունից ընտրությո՞ւն: -Մինչև մյուս ընտրություններ հնարավոր է էստաֆետը ՀԱԿ-ի ձեռքից գնա, ստեղծվի մի նոր ուժ, որը էստաֆետը կվերցնի իր ձեռքը: Եվ շատ հնարավոր է` Արկադի Վարդանյանի անհաջող փորձը կրկնվի, երբ ընդամենը երկու ամսում մեծ գումարներ ներարկելով քաղաքական դաշտ` մեծ շարժում բարձրացրեց, բայց էլի չհաջողվեց, որովհետև էլի համակարգային ուժ չկարողացավ դառնալ: -Իշխանությունը լավը չէ, ընդդիմությունը խայտաբղետ է. ելքը ո՞րն է: -Ելքն այդ երկուսի շարունակական պայքարն է: Դա դիալեկտիկայի օրենքն է. եթե դու ուզում ես առաջ գնալ, դու պետք է ունենաս մի ուժ, որը միշտ հակադրվում է իշխանություններին: Եվ պատահական չէ, որ քաղաքակիրթ երկրներում ընդդիմադիր առաջնորդին բյուջեից գումար են հատկացնում, որովհետև եթե դու չունես հակակշիռների մեխանիզմ, հասարակությունն առաջ չի գնա: Մենք տեսանք` հետընտրական պայքարի արդյունքում, ուժեղ ընդդիմության պարագայում Հայաստանում դրվեցին քաղաքացիական հասարակության ծիլեր: Այդ ծիլերը սկսեցին ի հայտ գալ երկու հակադրության արդյունքում. անձրև է գալիս, երբ տաք ու սառը հոսանքներ են իրար բախվում: Ինձ թվում է` ելքը պայքարն է, որ կբերի որակական արդյունքների: Եթե նույնիսկ Հայաստանում լինեն դեմոկրատական ընտրություններ, դա վերջնական նպատակը չէ, դա պետք է միջոց դառնա, որովհետև այսօր Միացյալ Նահանգներն ունեն դեմոկրատական ընտրություններ, բայց մի շարք խնդիրներ ունեն ուրիշ ոլորտներում: Այսինքն` իրենք այս մի հարցը լուծել են, հիմա ուրիշ խնդիրներ են լուծում: Մենք էլ նույն ձևով պետք է առաջ գնանք. առաջին փուլում նախ պետք է Հայաստանում չկեղծվեն ընտրությունները, որին կհաջորդեն նոր մարտահրավերներ: -Լավ, վաղը ընտրությունները չեն կեղծվելու, գնալու եք արդար ընտրության, ո՞ւմ եք վստահելու Ձեր ձայնը: -Ընտրություններին դեռ ժամանակ կա: Ամբողջ խնդիրն այն է, որ ընդդիմությունն իր ամբողջ հույսը դնում է գերտերությունների վրա` Ամերիկան, Ռուսաստանն այսպես ասացին, այն դեպքում, երբ իրենց առջև կանգնած են հարյուր հազարավոր մարդիկ. սա թե իշխանության և թե ընդդիմության կոմպլեքսն է: Նա չի հավատում սեփական ուժերին նույնիսկ այն ժամանակ, երբ իր առջև հարյուր հազարանոց զանգված է տեսնում. այս պարագայում վաղն ընտրությունների գնալը մի քիչ անհավանական է: ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ «Լրագիր» 24-10-2009