2009-Ը ՉԻ “ՊՈԿՎՈՒՄ” 2008-ԻՑ

Հարցազրույց գրող, հրապարակախոս Տիգրան Պասկևիչյանի հետ -Պարոն Պասկևիչյան, ավարտվում է 2009 թվականը: Ինչպե՞ս կգնահատեիք տարին: - “Լրագրի” հարցազրույցների շարքին հետևում եմ, և եթե չեմ սխալվում, Հրանտ Տեր-Աբրահամյանն էր ասում, որ այս տարին ինքնուրույն տարի չէր, 2008-ի շարունակությունն էր: Կիսում եմ Հրանտի կարծիքը: Թեև շատերն այն համարում են ինքնուրույն տարի` կապելով հայ-թուրքական արձանագրությունների հետ, ես այդ կարծիքին չեմ: Այսուհանդերձ փորձեմ ասել, թե ինչն եմ կարևորում այս տարվա ընթացքում: Կարևոր էր, այսպես կոչված, քաղաքական դիրքերի ճշգրտումը: 2008-ին այդ դիրքերը պայմանավորված էին տեղի ունեցած ու ձախողված ընտրություններով: Եվ 2008-ին արդեն շատ մեծ կասկածներ կային, որ 2007-ից սկսված շարժումը ընտրությունների ձախողումից, մարտի մեկից հետո կգնար դեպի մարում: Շարժումը մարել չէր կարող հենց միայն այն պատճառով, որ կան քաղբանտարկյալներ: Իսկ հայ-թուրքական արձանագրություններն ու Ղարաբաղի հարցով ակտիվացած բանակցությունները դարձան քաղաքական դիրքերի ճշգրտման առիթ: Հստակեցվեցին դեմարկացիոն գծերը, որովհետև ապրիլից ի վերջո Դաշնակցությունն ավելի հստակ հայտարարեց իր ընդդիմություն դառնալու մասին, և պետք է ճշգրտում մտներ` որտեղ է իշխանությունը, որտեղ` իրական ընդդիմությունը, որտեղ` ընդդիմություն դառնալու կամ երևալու հավակնություններ ունեցողները: 2009-ի ընթացքում առաջարկ եղավ, որ ընդդիմությունները միավորվեն, չմիավորվեցին, առաջարկների և մերժումների արդյունքում ավելի հստակեցվեցին իշխանություն-ընդդիմություն հարաբերությունները: -Իսկ ի՞նչ արեց Կոնգրեսը 2009-ին, որ Դուք արձանագրում եք` Շարժումն, այնուամենայնիվ, չի մարել: -2009 թվականին Կոնգրեսի ամենակարևոր քայլը ուժերի հավասարակշռության գիտակցումն էր և ըստ դրա` մարտավարության կազմակերպումը: Երբ ուժերը հավասարակշիռ չեն, երկու տարբերակ կա. առաջին տարբերակը տեռորիզմն է, մյուս տարբերակը խոհեմ հետևողականությունը, ինչն էլ այսօր Կոնգրեսի մարտավարությունն է: Տեռորիզմը, բնականաբար, շատ ավելի արագ, շատ ավելի էքսպրեսիվ, շատ ավելի երևացող տարբերակ է, բայց փորձը ցույց է տալիս, որ, որպես կանոն, այն անվերջ է, տեռորիզմն անընդհատ ծնում է տեռորիզմ և անընդհատ վերածնում է և վերարտադրում է նոր տեռորիզմներ, բայց երբեք չի հաղթում: Մի երկու տարի առաջ մի առիթով ուսումնասիրել եմ բասկ-իսպանական կոնֆլիկտը: Նրանց փորձը ցույց է տալիս, որ 59 թվականից մինչև այժմ գոյություն ունեցող բասկերի տեռորիստական կազմակերպությունը էականորեն որևէ արդյունքի չի հասնում: Եվ այն արդյունքը, ինչին հասել է բասկերի երկիրը, հասել է ողջամիտ ուժերի խոհեմ քաղաքականության շնորհիվ: Մյուս տարբերակն ուժերի գնահատումն է, և ինչպես նախորդ հարցազրույցում նշում էի` դանդաղ, բայց հետևողականորեն, քայքայելու ճանապարհով գնալու ուղին, որը որդեգրել է ՀԱԿ-ը: Առերևույթ մարդիկ դա կարող են չնկատել, դա կարող է նույնիսկ ձանձրացնել, հոգնեցնել, կարող է ինչ-որ տեղ հուսահատության հասցնել, բայց որ այդ պրոցեսը տեղի է ունենում, ես ամենևին կասկած չունեմ: Կոնգրեսի, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի խնդիրն իսկապես քաղաքական համակարգը փոխելն էր, որը մի մասով արդեն ստացվել է: Ընդդիմադիր համակարգը Հայաստանում փոխվել է, ու որևէ մեկը չի կարող ասել, որ դա շարժման ձեռքբերումը չէ: Հաջորդ քայլը պետք է լինի իշխանական համակարգի փոփոխումը: Իսկ իշխանական համակարգը փոխելու համար ժամանակ է պետք: Այսօր և հասարակությունը, և իշխանական համակարգը ինչ-որ տեղ գտնվում են աֆթըրշոկի վիճակում: Ես մի օրինակ բերեմ` մայիսի 31-ի քաղաքապետի ընտրությունների ժամանակ սարսափելի կեղծիքներ եղան, այդ կեղծիքներին մասնակցեց նաև հասարակությունը: Դա շատ նման է այն բանին, երբ բժիշկը մարդուն զգուշացնում է, որ դու ստամոքսի խոց ունես, գինի մի խմիր, բայց որպես կանոն` մանավանդ հայկական միջավայրում, մարդն անձամբ է փորձում` ճշտելու համար բժշկի ասածը: Դրանից հետո լինում են դեպքեր, որ մարդ մեռնում է, լինում է, որ մի կերպ փրկվում է և նոր հասկանում, որ ախտորոշումն անվրեպ է: -Հիմա կմեռնե՞նք, թե այնուամենայինվ, կփրկվենք: -Երբ հետևում ենք իշխանության քայլերին (չնայած որ արվեցին մի շարք առաջարկություններ` գնալ դեպի ժողովուրդը և ժողովրդից ստանալ վստահություն), տեսնում ենք, որ այսօր իշխանությունն անում է լրիվ հակառակ քայլերը և տնտեսության, և ներքին, և արտաքին քաղաքականության մեջ, ամենուր: Այսինքն` իշխանությունն այսօր ասում է` թող խփեն (ընդ որում այդ խփելը և ներսից է, և դրսից), բայց մեկ էլ տեսար մուրճը կոտրվեց, երբ կոտրվի, այն ժամանակ կմտածենք` ինչ է պետք անել: Սա է այսօրվա իշխանության ռեալ վիճակը: Զարմանում եմ, որ քննադատում են ընդդիմությանը (քննադատելու տեղեր կան), բայց չեն ասում, թե ինչ վիճակում է իշխանությունը: Այսօր ես իմ խնդիրը չեմ համարում ընդդիմությանը քննադատելը, որովհետև ես վաղվա իշխանության և վաղվա ընդդիմության քննադատն եմ: -Իշխանությանն էլ են շատ հաճախ քննադատում: -Ես իշխանությանը քննադատում եմ որպես չկայացած երևույթ: Ասեմ, որ 2009-ը ոչ մի կերպ չի “պոկվում” 2008-ից, հենց այն պատճառով, որ իշխանությունն այդպես էլ կայանալու ուղիներ չփնտրեց ու չգտավ: Իշխանությունը նույնիսկ չփորձեց օգտվել ընդդիմության լոյալությունից: -Ո՞ր դեպքում կայացած կլիներ` երբ քաղբանտարկյալնե՞ր չունենայինք, առհասարակ ի՞նչ պետք է փոխված լիներ: -Իշխանությունը պետք է գնա ինքնուրույն ճանապարհով, որն անխուսափելիորեն ենթադրում է փոփոխություններ: Այստեղ կա մի շատ լուրջ խնդիր. քանի որ Սերժ Սարգսյանը ժառանգել է Ռոբերտ Քոչարյանի իշխանությունը, աթոռը, իրեն թվում է` դրա հետ նա ժառանգել է ամեն ինչ` ժառանգել է իշխող կոալիցիան, կառավարելու մեթոդները, գործիքները և այլն: Բայց անհնար է չնկատել, որ 2008-ի փետրվարից հետո Հայաստանում շատ բան է փոխվել, և քոչարյանական ժառանգության գործիքներից շատերն այժմ չեն աշխատում: Ռոբերտ Քոչարյանի գործիքներն այսօր այլևս չունեն առաջվա արդյունավետությունը և չեն ծառայում Սերժ Սարգսյանի ունեցած խնդիրների լուծմանը: Չեմ հավատում, որ Սերժ Սարգսյանն ու իր շրջապատը դա չեն հասկանում: Մի կողմից հասկանում են, մյուս կողմից չգիտեն` ինչ կլինի, եթե իրենք հանկարծ փոխեն այդ գործիքը, ինչ կլինի, եթե ներմուծեն նոր գործիքներ, մի կողմ թողնեն հները: Այսպիսի վիճակի մեջ է իշխանությունը: -2010 թվականին ի՞նչ զարգացումներ եք կանխատեսում: Մասնավորապես, ի՞նչ զարգացումներ կստանան հայ-թուրքական արձանագրությունները: -Առաջին հարցին պատասխանելու համար պետք է կռահումներ անեմ, երկրորդի համար կռահումներ անելու կարիք չկա: Թուրքերն անմիջապես արձանագրությունները ստորագրելուց հետո շատ հստակ դրեցին այն հարցը, որը մինչ այդ ընդդիմության մտավախությունն էր: Այսինքն` շատ հստակ կերպով կապեցին այդ հարցը Ղարաբաղյան խնդրի հետ: Ամենաթարմ օրինակը Դավիթօղլուի օրերս արած հայտարարությունն էր: Կարծում եմ`իրենք շատ հաստատակամ են, շատ լավ հասկացել են, որ բռնել են ճիշտ տեղից ու դա երբեք բաց չեն թողնի: Ասում են` Արևմուտքն իրենց էլ է (թուրքերին) ճնշում: Գուցե: Բայց սա ասելով չի կարելի չգնահատել այդ երկրի իրական կշիռը: Պետք է հասկանալ, որ դա երկու համաշխարհային պատերազմի մասնակցած երկիր է, որը խաղացել է այդ երկու համաշխարհային պատերազմի մեջ իր ինքնուրույն դերակատարումը: Եվ խոսել Թուրքիայի վրա Արևմուտքի ճնշումների մասին, իմ կարծիքով, այնքան էլ մխիթարիչ չէ: Այսինքն` Թուրքիան ունի արձանագրությունները չվավերացնելու ներուժ: Իսկ ի՞նչ ներուժ ունենք մենք. այսօր դա պետք է պարզենք: Իմ կարծիքով, մեր ներուժի սթափ գնահատականը մեզ պիտի ստիպեր Թուրքիային հնարավորինս հեռու պահել այս պրոցեսից, որովհետև ակնհայտ է ու դպրոցականի համար անգամ հասկանալի, որ եթե Ղարաբաղյան խնդրի հետ կապված հարցով հայ-թուրքական սահմանը փակվել էր, այն կբացվեր միայն Ղարաբաղյան խնդրի լուծումից հետո, տեղերը փոխելու կարիք չկար: -Այսինքն, 2010 թվին Թուրքիան չի՞ վավերացնելու արձանագրությունները: -Կարծում եմ` չի վավերացնելու և ոչ միայն 2010-ին, այլև ավելի երկար ժամանակ չի վավերացնելու, ու շատ ցավում եմ դրա համար, որովհետև ես` որպես ՀՀ քաղաքացի, բաց սահմանների ու ազատ շփումների կողմնակից եմ: Եվ եթե այս վավերացումը չլինի, սա բավական երկար ժամանակ նորից խզված է պահելու մեր և թուրքերի հարաբերությունները: Այսուհանդերձ կարող եմ ասել, որ հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցը կարծարծվի առաջին ամիսներին, համենայն դեպս մինչև ապրիլ-մայիս կարծարծվի, և թե ինչ ազդեցություն կունենա Ղարաբաղյան խնդրի վրա, դրանից կախված կլինեն ներքաղաքական զարգացումները: -2009-ը ինչպիսի՞ տարի էր: -Լավ տարի չէր: Այն շատ նման էր 89 թվականին: 89 թվականը բավական ապատիկ տարի էր 88-ից հետո, բայց 90-ին ժողովուրդը կարողացավ հաղթահարել այդ ապատիան: 90-ին նորից վերելք եղավ, և այդ վերելքը ի վերջո բերեց հաղթանակի: Կարծում եմ` 2010-ին որոշակի վերելք կլինի, ես չեմ ասում լինելու է իշխանափոխություն, լինելու է հաղթանակ, ամպագոռգոռ բաներ չեմ ուզում ասել, բայց հասարակական որոշակի վերելք, հուսով եմ, լինելու է: -Ամեն ինչ հասարակության հե՞տ եք կապում: -Ես ամեն ինչ եմ կապում հասարակության հետ, որովհետև եթե վաղը արթնանամ ու իմանամ, որ իշխանափոխություն է եղել, դա չի լինի իմ հաղթանակը: Իմ հաղթանակը ոչ թե ընդդիմության իշխանություն դառնալն է, այլ իմ կյանքի իրական, որակական փոփոխությունը, որն առանց հասարակության մասնակցության անհնար է: ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ