ԵԿԵՂԵՑԻՆ ՓՈՐՁՈՒՄ Է ՔԱՂԱՔԱԿԱՆԱՆԱԼ

Հարցազրույց Վարդան Ջալոյանի հետ - Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում եկեղեցու սոցիալական դոկտրինան: - Սոցիալական դոկտրինան իրենից ներկայացնում է եկեղեցու վերաբերմունքը բուրժուական հասարակարգի նկատմամբ: Երբ կատարվեց անցումը միջնադարից դեպի բուրժուական հասարակարգ, արմատապես փոխվեց մարդու վերաբերմունքը աշխարհի նկատմամբ, և ընդհանրապես խնդրական դարձավ մարդու հավատքի հարցը: Ոմանք դա անվանում են աշխարհիկացում, բայց իրականում խնդրի էությունն այլ է: Սոցիալական հարաբերությունները ֆեոդալիզմի ժամանակ միանգամայն ուրիշ էին: Ֆեոդալիզմի ժամանակ եկեղեցին ինքը հանդիսանում էր ֆեոդալներից մեկը, և նրա տեղն ու դիրքը բնական եղանակով սահմանված էին: Այլ բան է բուրժուական հասարակությունը: Այստեղ եկեղեցին, ինչպես ամեն մի սուբյեկտ, ինքն է որոշում իր տեղը: Սոցիալական հայեցակարգը հենց դա է: Եկեղեցին ելնում է ոչ թե բնական իրողություններից, այլ հենց ինքն է սահմանում իր տեղն աշխարհում և գործողությունների կոնկրետ ծրագիրը: - Կարո՞ղ ենք ասել, որ քանի որ սոցիալական հայեցակարգը բուրժուական հասարակարգի ծնունդ է, ապա շատ բնական է, որ Հայաստանում չկա այդ հայեցակարգի մշակույթը: - Անշուշտ, մեր հասարակությունն ամբողջովին բուրժուական չի: Մեր մեջ շատ կան ավատատիրական կարգերից մնացած տարրեր` մասնավորապես պատերնալիզմի տեսքով: Հետևաբար, երկմտությունը շատ մեծ է, այսինքն` կառչելով պատերնալիզմին` մենք կարող ենք այդ հայեցակարգը նույնը թողել, ինչ ֆեոդալիզմի ժամանակ: Այս դեպքում մեզ սոցիալական նոր դոկտրին պետք չի: Ես կուզենայի այսպիսի բացատրություն տալ. բուրժուական հասարակակարգը նաև տեխնիկական կամ արդյունաբերական քաղաքակրթություն է, և տեխնիկան իրենից ներկայացնում է ուժ կամ զորություն: Ո՞րն է տեխնիկական ժամանակաշրջանում Աստծո զորության խնդիրը: Այսինքն` բուրժուական հասարակարգում ո՞րն է այն ճանապարհը, որ մարդուն կապում է Աստծո հետ: Առաջին հերթին սոցիալական հայեցակարգն, աստվածաբանությունն և դրանց նշանակությունը լավ հասկանալու համար պետք է դիտարկել պատմական ենթատեքստը: Մենք կտեսնենք, որ մինչև 16-րդ դարը կրոնը խիստ քաղաքականացված էր, որի դասական օրինակն է խաչակրաց արշավանքները: 16-րդ դարում դա բերեց մի իրադրության, երբ Եվրոպան կարող էր ոչնչանալ կրոնական պատերազմների հետևանքով: Եվ հետևաբար հարկավոր էր ստեղծել մի նոր բան, որը կչեզոքացներ կրոնի քաղաքական ազդեցությունը: Այդպիսի չեզոքացնող գործոն դարձավ գիտությունը: Եվ մենք տեսնում ենք, թե ինչպես Գալիլեյը, Դեկարտը, Նյուտոնը մեկ հարյուրամյակի ընթացքում այսօրվա գիտության հիմքն են դնում, որը պետք է չեզոքացներ կրոնի քաղաքականացվածությունը և, համապատասխանաբար, կրոնը վերածեր «անձնական» խնդրի: Այսինքն` կատարվեց այն, ինչը կարելի է անվանել կրոնի բուրժուականացում: Դա նաև քաղաքականապես է ամրագրվում Վեստֆալյան պայմանագրի միջոցով: Այնուհետև, երբ կրոնից արդեն վերցված էր քաղաքական գործառույթը, որոշ ժամանակ անց` արդեն 19-րդ դարում, նա դադարում է նաև ինքնության դերը կատարելուց. այն փոխանցվում է աշխարհիկ մշակույթին: Եկեղեցուց խլում են քաղաքական ու մշակութային գործառույթները: Միակ ասպարեզը, որտեղ բուրժուական հասարակարգի պայմաններում սուբյեկտները կարող են իրենց դրսևորել, իրենց սոցիալական գործունեությունն է: Եվ այստեղ է գտնվում եկեղեցու սոցիալական հայեցակարգի նշանակության բանալին: Եկեղեցին, գիտենք, մարմնավորված Քրիստոսն է: Այսինքն` ինքն իր գործունեության մեջ ներկայացնում է Աստծո ներկայությունը երկրի վրա: Հետևաբար իր սոցիալական գործունեությունը մարդուն պետք է տա հույս և հավատ Աստծո գոյության մասին: - Եթե Հայ առաքելական եկեղեցին Հայաստանի անկախության քսան տարիների ընթացքում փաստացիորեն չի ձևավորել ու այս պահին էլ չունի սոցիալական հայեցակարգ, արդյո՞ք կարելի է հետևություն անել, որ նա իր սոցիալական-հասարակական դիրքը փորձում է ամրագրել այլ եղանակներով: - Նախ պետք է նշել, որ քաղաքականությունը մեզ մոտ անձնավորված է. այսինքն` օբյեկտիվացված չէ: Արևմտյան դասական կուսակցություններն իրենց գործունեությունը հիմնավորելու համար միշտ դիմում են գիտության օգնությանը, ինչն իջեցնում է քաղաքական լարվածությունը: Համանմանորեն սոցիալական հայեցակարգը իջեցնում է երկրում առկա կրոնական լարվածությունը և եկեղեցու համար ճանապարհ է բացում առավել արդյունավետ գործունեություն ծավալելու համար: Ցավոք սրտի, դա՛ չի կատարվում մեզ մոտ: Դրա փոխարեն մենք տեսնում ենք, որ եկեղեցին, փորձելով գտնել իր տեղը անկախ Հայաստանում, առաջին` փորձում է քաղաքականանալ: Երկրորդ` փորձում է ներկայանալ որպես մշակույթը սահմանող հաստատություն, այսինքն` որպես հայկական ազգային ինքնության հիմք: Դա այն դեպքում, երբ արևմտյան զարգացած երկրներում մշակույթն առաջին հերթին գիտությունն է, և հետևաբար, այն հանդիսանում է աշխարհիկ, չեզոք և հումանիստական: Ինչը նշանակում է, որ այն չի հանդիսանում թեոկրատական: Այս առումով եթե մեր եկեղեցին ինչ-որ դիրքորոշում մշակել է հանրությանը ներկայանալու համար, ապա այն սահմանափակվում է ազգային ինքնությունը ներկայացնելու հավակնություններով: Նման իրավիճակում, թվում է, սոցիալական հայեցակարգի մասին խոսակցությունները նույնիսկ տեղ էլ չեն կարող հասնել: - Պահանջարկի գիտակցո՞ւմ չկա: - Ոչ ոք չի հասկանում, որ մարդն ուզում է մի հավատ, որը խորապես սուբյեկտիվացված և անձնականացված կլինի: Այս դեպքում Աստծուն հավատացող մարդը դիմում է այնտեղ, որտեղ հավատին վերաբերվում են որպես անձնական գործի, այլ ոչ թե հասարակական ծեսի: Մարդն իր հավատին չի վերաբերվում այնպես, ինչպես միջնադարում: Միջնադարյան մարդու համար հավատն իսկապես կենսաձև էր: Այսօր դա ներքին ապրում է: Սոցիալական հայեցակարգը թույլ է տալիս, որ այդպիսի «ներքինացված» քրիստոնեությունը մարդու մոտ գտնի իր արտահայտությունը: Այսինքն` մարդը կարողանա իր սոցիալական գործունեության մեջ տեսնել իր հավատի արդարացումը: Առաջին հերթին դա հարկավոր է, որպեսզի սոցիալական հայեցակարգի միջոցով եկեղեցին կարողանա ցույց տալ մարդուն` որն է իր հավատը, հույսը, սերը: Այդ երեք սկզբունքներն են, որ պետք է մեկնաբանվեն սոցիալական իրականության դիրքերից: - Հայ առաքելական եկեղեցու մոտ սոցիալական հայեցակարգի բացակայությունը ինչպե՞ս է ազդում իր և հոտի միջև հարաբերությունների վրա: - Առաջին հերթին, լինելով ավանդական հաստատություն, այն, իհարկե, ստանում է որոշակի հասարակական աջակցություն (ֆինանսական կամ տնտեսական): Խնդիրն աջակցության մեջ չէ: Սոցիալական հայեցակարգի բացակայությունը բերում է այն բանին, որ հավատացյալ մարդու մոտ առաջանում է հոգեկան խոր ճգնաժամ, որ կարող է բերել նաև հավատաթողության: Մարդը չի կարողանում տեսնել այն հենակետերը, որոնց հիմա վրա նա կարող է հավատալ և դառնալ Հայ առաքելական եկեղեցու ոչ թե ձևական, այլ իսկական հետևորդ: Օրինակ` կաթոլիկ եկեեցին, ընդունելով իր նշանավոր հայեցակարգը, ստեղեծելով կաթոլիկական արհմիություններ, կարողացավ հետ վերադարձնել բանվորներին: Որովհետև բանվորներն իրենց սոցիալական գործունեության մեջ տեսան իրենց հավատի ապացույցը: Դա շատ կարևոր էր: Եթե չլիներ նման հայեցակարգ, ապա եկեղեցու գործունեությունը հավատացյալի տեսանկյունից միանգամայն անիմաստ կլիներ: Սոցիալական հայեցակարգը կօգներ, որ հայ մարդը գտներ իր ճանապարհը դեպի Աստված: Եվ այդ ճանապարհը հիմա առաքելական եկեղեցին ցույց չի տալիս: Մեր եկեղեցու ճգնաժամը հասնելու է մի ծայրահեղ կետի և խորը ճգնաժամից հետո կհասկանան, որ հարկավոր է պատասխանատվության զգացողություն սոցիալական իրականության հանդեպ, և միայն նման ճգնաժամի պայմաններում է, որ հնարավոր է գործող, իմաստալից սոցիալական հայեցակարգի մշակումը: Հարցազրույցը վարեց Արթուր Ավթանդիլյանը