Մենք կորցնում ենք հաղթական մշուշը

Մեր զրուցակիցն է հրապարակախոս Արա Նեդոլյանը

-Արա, ամփոփելով 2011-ը, ի՞նչ եք կարծում, արդյոք կա՞ն ձեռքբերումներ քաղաքական իմաստով, թե միայն կորուստներ են: Մեր զրուցակիցները փաստում են, որ այդպես էլ մեզանում չձևավորվեց բովանդակային քաղաքականություն: Համաձա՞յն եք:
-Մենք կորցնում ենք հաղթական մշուշը, մեր սեփական նորության զգացումը, քանի որ ՀԱԿ-ը կամ ընդդիմադիր շարժումը, հասարակական նախաձեռնությունները, Ֆեյսբուքը, կամ առաջադեմ հասարակության մամուլը` Լրագիրը, Առաջինը և այլն, արդեն նորություն չենք, այն առաջին՝ ես քեզ սիրում եմ՝ ուրեմն, ես կամ-ը վաղուց արտասանած է, և եթե նորություն չենք, արդեն ուրիշ խնդիրներ են առաջ գալիս: Երբ արագ հաղթանակի տեսլականը մեզ մոտ չիրականացավ, մենք պետք է գտնենք մեզ: Մենք բոլորս նույն նավակում ենք` թե Լրագիրը, թե Առաջին լրատվականը, թե ես, թե քո շարքի բոլոր մասնակիցները, մենք պետք է գտնենք մեր քաղաքական դերը, մեր քաղաքական դեմքը` ինչ ենք մենք այս հասարակությունում այս ժամանակահատվածի համար: Այսօր մենք կարող ենք և պետք է լինենք մարդիկ, ովքեր ունեն հարցադրումներ և ունեն պատասխաններ, միայն հարցադրումների ժամանակը անցավ: Հաղթականի փոխարեն, տարածվեց պարտվողական կամ հուսահատական մշուշ, բայց դա էլ է ընդամենը հոգեբանական գործոն: Ի՞նչ է տեղի ունեցել մեր իրական քաղաքական հարթությունում.
1. Մենք մեզ գտանք այս տարի արդեն ոչ թե մեկուսի, այլ լայն համամարդկային պրոցեսի մաս, մենք տեսնում ենք, որ ամեն օր մի տեղ բռնկվում է ազատական շարժում` Ղազախստան, Ռուսաստան, Սիրիա, Հունաստան, ԱՄՆ, ամենուր, մենք տեսնում ենք, ինչ օրինաչափ ու ճիշտ էր ընթանում ազատական շարժումը Հայաստանում, երբ դեռ աշխարհում գրեթե միակն էր, տեսնում ենք` հասարակական գիտակցության ու կազմակերպվածության համեմատական ինչ բարձր աստիճանի ենք մենք գտնվում:
2. Այստեղ իրեն զգացնել տվեց այն խնդիրը, որի մասին, մասնավորապես, Աշոտ Մանուչարյանն էր փորձում խոսել իր վերջին հարցազրույցներից մեկում՝ որ այն «վաղը», ապագան, որը մենք պատկերացնում ենք հիմա, «այսօր» է կայացած դեմոկրատիաների համար, ու այդ այսօրը գտնվում է ճգնաժամի մեջ, որը և կոչված է հաղթահարել իրենց մոտ առաջացող նեո-դեմոկրատական շարժումը, այսինքն, մենք պարտավոր ենք միաժամանակ մտածել և «վաղվա», և «վաղը չէ մյուս օրվա» մասին /որը Ա.Մանուչարյանը, սակայն, փորձում էր նկարագրել «երեկ չէ առաջին օրվա» տերմիններով`թշնամաբար վերաբերվելով հենց «վաղվան»/: Այս առումով երկարած մեր պայքարը հնարավորություն տվեց մեզ ընկալել «հաջորդ օրվա» այդ պահանջները, հստակեցնել դրանք, ու ՀԱԿ-ի մշակած ծրագրերը, Սահմանադրական ու Մշակութային հեղափոխության հայեցակարգերը մեզ ռեալ հնարավորություն են տալիս գտնվել աշխարհի առաջատար գաղափարական դիրքերին, կառուցել մնայուն ժողովրդավարական համակարգ, որը ստեղծվելուն հետ անմիջապես չի ապրի կործանարար ճգնաժամ, ինչպես որ դա տեղի է ունենում արագ հաղթանակած շարժումների հետ:
3. Այժմ ստեղծված են հստակ, մշակված գաղափարական հիմքերը նորից հավաքելու մեր դեմոկրատական շարժման փշրված թվացող, առանձնացած բեկորները, հասարակությունում դեմոկրատական նոր ալիք բարձրացնելու, որն իրեն զգալու է աշխարհի միասնական հաղթական առաջընթացի գագաթը, սուրը:
Եվ մենք այսօր կարող ենք հստակեցնել` ինչ հարցադրումներ կան, ինչն ենք մենք մերժում, և ամենակարևորը՝ փոխարենը ինչ ենք մենք պնդում, ինչ ենք մենք ուզում: Ինձ թվում է`այդ դրական հարցադրումների լեզվով մենք հիմա կարող ենք խոսել և նորից ձևակերպել հասարակական դիսկուրս, այսինքն`այդ խոսակցությունները հանել էմոցիոնալ վերապրումների դաշտից և բերել հստակ դիրքորոշումների դաշտ: Մենք ունենք հսկայական հասարակական մտահոգություն կյանքի բոլոր ոլորտների նկատմամբ և ունենք արդեն պատկերացում, թե ինչպես պետք է լինի: Օրինակ` մենք բոլորս ունենք հասարակական պատկերացում, որ գործերը բանակում գնում են շատ վատ, որ բանակը չհաջողված, տապալման գնացող ինստիտուտ է: Բայց պետք է չխուսափել և ասել`փոխարենը ինչ ենք մենք պատկերացնում: Ինչո՞ւ է այդքան քիչ դա ասվում, ինչու են բողոքողները հարյուրավոր, բայց այն, որ մենք ուզում ենք անցնել պրոֆեսիոնալ բանակին, որտեղ մարդիկ ազատորեն կընտրեն բանակային լինելը, այլ ոչ թե դա հարկադրանք կլինի պետության կողմից, պետության գերություն՝ չի ասվում: Կամ, օրինակ, վերջերս բոլորը կողմ են արտահայտվում լյուստրացիային, Նիկոլը հոդված է գրում, Ստեփան Սաֆարյանը հոդված է գրում, Պարույր Հայրիկյանն է դա պնդում: Այո, կողմ ենք, բայց ինչո՞ւ ենք կողմ լյուստրացիային միայն 25-30 տարվա վաղեմության ԿԳԲ-ականների նկատմամբ, ինչո՞ւ ոչ ներկա գաղտնի գործակալների, ինչու մենք չենք ասում, որ մենք՝ ա/ կողմ ենք լյուստրացիային, կամ անգամ կողմ չենք, քանի որ անցած գնացած բաներ են, բ/ կողմ ենք, որ այդ համակարգն ընդհանրապես վերանա, քանի որ դա հակասահմանադրական համակարգ է, որը հակասում է իրավունքին և մարդու իրավունքներին: Կամ մարդը հանցագործություն է արել, և այդ դեպքում դրանով զբաղվում են իրավապահ մարմինները, որոնք են ոստիկանությունը, դատախազությունը ու դատարանը, և ուրիշ բան սահմանադրությունով չի նախատեսված, իսկ եթե չի խախտում՝ ոչ ոք իրավունք չունի իրենով «զբաղվել»:

-Ըստ էության, եթե այսօր չկան դրա ձևակերպումները, ապա կարո՞ղ ենք ասել չկա նաև դրա համար պատասխանատու քաղաքական խավը:
-Ձևակերպումները կան:

-Ովքե՞ր են ձևակերպել, որտե՞ղ է:
-ՀԱԿ-ը: Եվ, զարմանալիորեն, ուրիշ ոչ ոք, ՀԱԿ-ից բողոքող դեմոկրատները՝ ի նկատի չունեմ «Ազատ դեմոկրատներին» միայն, այլ դեմոկրատական հայացքներով կամ գոնե բնազդներով առաջնորդվող բոլոր մարդկանց՝ Վիոլետ Գրիգորյանից մինչև Աշոտ Մանուչարյան, Անի Ֆրիդոմչայլդից մինչև Րաֆֆի Հովհաննիսյան, նրանցից ոչ ոք նման աշխատանք չի տանում, չես հասկանում` իրենք ինչով են զբաղված, իսկ մեղավորը Լևոնն է: Ձևակերպումները կան, դրանք տարվում են ՀԱԿ-ի հանձնաժողովների կողմից շատ հաջող կերպով: Վերջերս դատական համակարգի վերաբերյալ ձևակերպումներ եղան և այլն:

-Մեր զրուցակիցները ասում են`ՀԱԿ-ն ընտրեց ինքնաոչնչացման ճանապարհը, և եթե տված լիներ այդ ձևակերպումները, արդյոք հասարակական լայն զանգվածներ չէր գրավի իր կողմը:
-ՀԱԿ-ն ըստ իր հռչակած պատկերացման` ամեն ինչ է, ինչը ավազակապետություն չէ, այսինքն` հասարակության և քաղաքական դաշտի այն մասը, որը ցանկանում է գործել ըստ սահմանադրական կարգի, դա ՀԱԿ է: Եթե Գագիկ Ծառուկյանը ցանկանում է գործել ըստ սահմանադրական կարգի, ուրեմն նա ՀԱԿ է և ցանկացածը, ով բողոքում է ՀԱԿ-ից և այլն, ցանկանում է գործել ըստ սահմանդրական կարգի, ՀԱԿ է: ՀԱԿ-ն ունի մեկ դրսի օբյեկտ, որը ՀԱԿ չէ, դա ավազակապետությունն է:

-Սակայն շատերը, որոնք ՀԱԿ չեն, բայց նույնպես սահմանադրական կարգի, մարդու իրավունքների ջատագովներ են: Եվ որ ՀԱԿ-ը նախկին ՀԱԿ չէ, չե՞ք նկատում:
-Այդ հատվածը ՀԱԿ է, բայց որպես ՀԱԿ` ինքը չի ինքնակազմակերպվում, չի գալիս ու դառնում Կոնգրեսի ֆրակցիաներից կամ մարմիններից մեկը, եթե մարդիկ չեն ցանկանում ինքնակազմակերպվել, ապա ումի՞ց և ինչի՞ց են բողոքում:

-Ցանկանում են ինքնակազմակերպվել, բայց իրենց համար կարևոր է` ո՞վ է ձևակերպում, որտե՞ղ և ի՞նչ է ձևակեպում: Արա, եթե վեր լինենք ՀԱԿ-ի նկատմամբ զգացմուքներից, արդյոք ՀԱԿ-ը չգնա՞ց ինքնաոչնչացման ճանապարհով:
-Իսկ ո՞վ է ձևակերպում: Եթե մտածում եք, որ Լևոն Զուրաբյանը և Տեր-Պետրոսյանն են, ապա նրանք, հասարակական սկզբունքով, ձևակերպել են ջրի երեսին երևացող գրեթե միակ կառույցը, որը տանում է Շարժման արտաքին-ընդհանուր գործունեությունը, դրանից բացի՝ հասցնում են նաև կազմակերպել ենթակառույցներ, որոնք տանում են էական-գաղափարական աշխատանքը, ծրագրեր ու հայեցակարգեր, գաղափարներ ու մոտեցումներ մշակում, ընդհանրացնում: Ինչը որ պակասում է՝ թող գա և ձևակերպի նա, ով այդ պակասից նեղվում է:

-Տեսակետ կա, որ ինչքան էլ ստեղծվում են ենթակառուցվածքներ, միևնույն է, որոշումը մեկ հոգի է ընդունում, համաձա՞յն եք:
-Վայ, ի՞նձ ի նկատի ունեք: Չէ, հիմա, այս խոսակցության ժամանակ, միանձնյա եմ որոշում, ՀԱԿ-ը ինչ է-ինչ չէ, քանի որ դե երկուսով ենք, բայց առհասարակ՝ սիրում եմ մարդկանց հետ քննարկել, իրենց մտքերն ընկալել, ընդհանուր հայտարարի գալ: Բայց էդ խոսակցությունները կան, գիտեմ, բայց աշխատում եմ ինձ վրա:
Իսկ, օրինակ, հաճախ է լինում, որ, ասենք, բնապահպանները կամ մարդու իրավունքի ակտիվիստները կազմակերպում են միջոցառում, ակցիա, այդ միջոցառմանը կանգնած են ՀԱԿ-ի «միսն ու արյունը», և դա ոչ թե Լևոն Տեր-Պետրոսյանն է որոշել, ոչ անգամ ես, այլ այդ մարդիկ, իսկ հետո կազմակերպիչները ասում են՝ մենք ՀԱԿ-ի աջակցության կարիքը չունենք:

-Տեսնո՞ւմ եք`հասարակության մի զգալի հատված չի միանում ՀԱԿ-ին:
-Ես կասեի չի ինքնակազմակերպվում: Սա քաղաքական օրենք է, աքսիոմա: Եթե Մարիամախոտը ուզում է փրկել Հայաստանի բնությունը, նա պետք է ինքնակազմակերպվի ամբողջ հասարակության մասշտաբով, եթե մարդիկ ուզում են ինքնակազմակերպվել ֆունդամենտալ հարցերը լուծելու համար, ինչպիսին են բանակի, էկոլոգիական, տնտեսական և այլ հարցերն են, իրենք այլ ճանապարհ չունեն, քան ինքնակազմակերպվել ամբողջ հասարակության մասշտաբով: Իսկ դրա տեղը, վայրը, միջնորդը, առանցքը կա, ու վաղուց կա: Ինչպես նաև բոլոր անհատական ու խմբակային ինքնահռչակումները վաղուց ևեթ կատարվում են ՀԱԿ-ի դաշտում, ՀԱԿ-ը քննադատելու ձևով:

-Տեսակետ կա, որ տեքստեր չկան ինքնակազմակերպման, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի տեքստերը կեղծ են, այլապես կկարողանար միավորել:
-Ինչն է խանգարում Աղասի Թադևոսյանին մասնակցել տեքստերի ձևավորմանը, ես չեմ հասկանում: Նրանցից ոչ ոք տեքստ չունի: Նրանք երբեք չեն անի այն բաները, որոնց չանելու մեջ մեղադրում են ՀԱԿ-ին:

-ՀԱԿ-ը ինչո՞ւ չարեց, որ կետերում էր ՀԱԿ-ը թույլ, որ չի կարողանում հաղթանակ տանել:
-Կորուստներ և ձախողումներ կան իրեն չգիտակցած ՀԱԿ-ի մեջ` ազատ դեմոկրատների, Աղասու, Աշոտ Մանուչարյանի, Հեղաֆորումների մեջ: Ի՞նչն է խանգարում նրանց բոլորին միանալ ՀԱԿ-ին, բացի իրենց հոգեբանական պրոբլեմներից:

-Լավ, մեր քաղաքականությունը արդյոք բովանդակություն ունի՞:
-Հիմա բարբարոսությունից դեպի քաղաքակրթություն անցում է, այն, ինչ դրված էր Սովետական Պերեստրոյկայի հիմքում՝ գիտակցում, որ բարբարոսական է դարձել այս երկիրը և պետք է կտրուկ քայլ կատարի դեպի քաղաքակրթություն: Այդ նպատակով ստեղծեցինք ՀՀ-ն իբրև սոցիալական և դեմոկրատական պետություն, որտեղ իշխանությունը պատկանում է ժողովրդին: Այս անցումը, սակայն, չտարածվեց կյանքի հիմնարար ոլորտներում՝ մշակութային, տնտեսական, իրավապաշտպանության և անվտանգության, բնապահպանության ու քաղաքաշինության, և հիմա շատ կտրուկ անցում է պահանջվում հենց հայեցակարգային, այսինքն՝ արմատական մակարդակով: Այսինքն` ամեն մի ոլորտ պետք է արմատապես փոխվի, վերակառուցվի այն սկզբունքների վրա, որոնք գրված են Սահմանադրությունում: Ժողովրդավար քաղաքականության սկզբունքն այն է, որ բոլորը պետք է դա ցանկանան: Հիմա մենք տեսնում ենք այդ ցանկության ապակառուցողական պակասը, այսինքն` մարդիկ, մի կողմից, չեն ցանկանում միավորվել, չեն ցանկանում ընկալել հասարակությունը որպես մեկ միասնություն, մյուս կողմից՝ չեն ցանկանում նաև ինքնահռչակվել, առանձնանալ, իրենց վրա վերցնել սուբյեկտիվ պատասխանատվություն, այսինքն` ձևավորել իրենց քաղաքական, գաղափարական, հասարակական կայուն սուբյեկտները, համայնքները, և անցնել կանոնավոր երկխոսության ու համագործակցության կայացմանը: Հենց դա արվեց՝ հավատացնում եմ Ձեզ, որ հասարակության այս արատավոր լևոնամանիան ու ՀԱԿ-ի սակավաթիվ կամավորական աշխատակազմի վրա սևեռվածությունը կանցնի:

-ՀԱԿ-ի վերջնանպատակը ո՞րն է, երբ քրեաօլիգարխիկ համակարգն է փոխել ցանկանում, մեկ էլ պարզվում է համագործակցություն է առաջարկում երկրում ամենակոռումպացված և օլիգարխիկ ուժին:
-Հա, բայց մենք չենք գնում համագործացության օլիգարխի՝ իբրև օլիգարխի հետ, օլիգարխը սեփականատեր չէ, նա այնպիսի սեփականատեր է, որը սերտաճած է իշխանության հետ, երբ փողը և իշխանությունն իրար են ենթարկվում, փողը դառնում է իշխանություն, իշխանությունը` փող: Իսկ եթե օլիգարխը քանդում է իր այդ կապը իշխանության հետ, նա այլևս օլիգարխ չէ:

-Ստացվում է` Ռոբերտ Քոչարյանին է՞լ եք պատրաստ ընդունել:
-Բնականաբար, լինելով ՀՀ քաղաքացի, նա ունի մեզ միանալու իրավունքը, ըստ քրեական վարույթի օրենքների՝ հանցագործը կարող է մեղմել իր պատիժը /բայց ոչ պատասխանատվությունից խուսափել/, եթե գիտակցել է իր հանցագործությունը, սրտանց զղջացել, և արել հնարավորը հանցանքը բացահայտելու, մեղսակիցներին հայտնելու, ու հասարակությանը և անհատներին հասցրած վնասը հատուցելու համար:

Սիրանույշ Պապյան
«Լրագիր» 20-12-2011.