ԻՆՉ ԱՆԻ՝ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴՆ Է ԱՆԵԼՈՒ

Հարցազրույց նկարիչ Սոնա Աբգարյանի հետ -Նախորդ հարցազրույցում, խոսելով մեր իշխանության մասին, նշում էիք, որ մեր իշխանավորները ոչ պրոֆեսիոնալ են, սիրողական մակարդակի, մի տեսակ ռաբիս մտածողությամբ. իսկ ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ տեսակ է մեր ընդդիմությունը և արդյոք կա Ձեր պատկերացրած ընդդիմությունը մեզանում: -Ինձ թվում է` ընդդիմությունը մի երևույթ է, որն անընդհատ պետք է առկա լինի ժողովրդավարական երկրներում: Միանշանակ այն կարծիքին եմ, որ այսօր մենք ունենք ընդդիմություն: Ըստ իս` հասարակության 90 տոկոսը, եթե ոչ ավելին, ընդդիմադիր են: -Այսօր ունե՞նք նախկին ուժեղ և ակտիվ ընդդիմությունը: -Ինձ թվում է` ուժեղ է նրանով, որ մարդիկ սկսել են չվախենալ իրենց մտքերը ձևակերպելուց, ու իրենք արդեն մեկուկես տարվա փորձ ունեն, պատրաստ են անընդհատ ու անընդհատ պայքարել, կարծես պայքարի ավանդույթ է ձևավորվել: Իսկ ակտիվությունը կարող է տարբեր ձևերով արտահայտվել, բայց իմ սեփական զգացողությունների հետ շատ է համընկնում ՀԱԿ-ի այսօրվա լռությունը, մի տեսակ զսպվածությունը, որովհետև երբ դու ինչ-որ քայլեր ես անում, միշտ սպասում ես, որ պատասխան քայլեր կլինեն, և քանի որ այդ քայլերը հիմա քաոտիկ, անհասկանալի են, այդ պատճառով սպասողական վիճակ է: Եվ բոլորն են այդ սպասողական վիճակում` սպասենք, այս երկու տարին անցնի, տեսնենք ինչ է լինելու: Պարտադիր չէ, որ ամեն օր Կոնգրեսը դուրս գա փողոց ու հաստատի այն փաստը, որ ընդդիմությունը կա: -Ինչպես հասկացա, Դուք բացառապես ՀԱԿ-ի մասին եք խոսում, իսկ մյուս ընդդիմադիրները, որոնք այս ընթացքում ավելի են ակտիվացել: -Այո, ինձ համար միակ ընդդիմությունը ՀԱԿ-ն է, իսկ Դաշնակցության մասին գերադասում եմ լռել, որովհետև այն խոսելու թեմա չէ, ու որպես կուսակցություն` այն իրեն վաղուց սպառել է բոլոր տեսակետներից: Ինձ մոտ նույնիսկ ներքին հարգանք չկա, որ խոսեմ նրանց մասին, որովհետև ես ռադիկալ հակազգայնական եմ, ուրախ եմ, որ սահմանը բացվում է, ընդհանրապես մտածում եմ` բոլոր սահմանները պետք է բացենք, ու դաշնակները չպետք է որոշեն` մենք փակ լինենք, ինքներս մեզ ուտենք, ինչ-որ ճղճիմ լոզունգներ գոռալով ապրենք: Մի խոսքով, Դաշնակցության պահվածքի մեջ դեգրադացիա, հետադիմություն, ոչ կառուցողական վիճակ է նկատվում: -Բայց կարծես թե Դաշնակցությունն առհասարակ բոլոր հարցերում է ուզում դառնալ ընդդիմություն: -Մարդկանց մի խումբ կա, որոնք չունեն սկզբունքներ և կարող են ամիսը մեկ փոխել իրենց գաղափարներն ու դիրքորոշումը: Իհարկե հասկանում եմ` ինչը նրանց կարող է մղել այդ քայլերն անելու, բայց իհարկե ոչ գաղափարը. այնպես որ, այդ մարդկանց գաղափարներն ու գործողություններն իրար նախ չեն բռնում, երկրորդ` այդ գաղափարներն այսօր բարձրաձայնելն ամոթ է: Մի պարզ ճշմարտություն կա. Դաշնակցությանը չենք կարող չհիշել մարտի մեկին և դրանից հետո. դե իհարկե, նրանք մտել էին իշխանության “տակ”, բայց այսօր իրենք իրենցից ուզում են ինչ-որ բան ներկայացնել ու իհարկե հայտնվում են ծիծաղելի վիճակում: Եվ գիտեք` ինչու նրանց կազմակերպած հանրահավաքին քիչ մարդ չհավաքվեց, որովհետև ազգայնական գաղափարների շուրջ շատ սպասելի է, որ կհավաքվեն մարդիկ, որովհետև մեր երկրում այդ ֆաշիստական կեցվածքը նորություն չէ, ու ինձ թվում է` այդ հավատը կարևոր կլիներ այն դեպքում, երբ լիներ ադեկվատ, և իրենք էլ լինեին հետևողական և իրենց մտքերն արտահայտեին ավելի ժամանակակից ձևով, ոչ թե ֆաշիստական ազգային կոնտեքստի մեջ: -Ասում եք` այսօր ընդդիմությունը սպասողական վիճակում է, բայց նույն ընդդիմությունը երկու տարի շարունակ ամբողջ հասարակությանը համոզում էր, որ իշխանափոխությունը լինելու է հենց վաղը, մյուս օրը, տեսավ բան դուրս չեկա՞վ, հիմա լռե՞ց, հիասթափվե՞ց: -Սկզբում իշխանափոխության ալիքը վառվեց, և ընդդիմության մեծ մասը սպասում էր, որ պետք է լինի իշխանափոխություն, թեկուզ բռնի ուժով: Իմ կարծիքով, դա ճիշտ տարբերակ չէր, ու Լևոն Տեր-Պետրոսյանը շատ ճիշտ տարբերակ ընտրեց, որ ամեն ինչ լինի ադեկվատ, այսինքն` մարդիկ իրենց գործողություններում պատասխանատվություն զգան, ոչ թե անեն մի հատ բունտ, ու անպատասխանատու, անհասցե ինչ-որ անհասկանալի իրավիճակ ստեղծվի: Այս դեպքում, երբ այդ բռնությունը դուրս է գալիս մեջիցդ, մարդիկ մնում են մենակ, պատասխանատվություն իրենց վրա են զգում, սկսում են ինքնուրույն ինչ-որ քայլեր ձեռնարկել, ոչ թե ասում են` լիդերն ինչ կասի, այլ իրենք իրենց ապրելակերպով ուզում են ինչ-որ փոքրիկ փոփոխություններ մտցնել հասարակության մեջ. իրենք խոսելով, շփվելով, իրենց գնած թերթերով, իրենց վարքագծով սկսում են արդեն ապրել որպես ընդդիմադիր, որպես այդ գաղափարների կրող. այդպիսի պրոցես է այսօր գնում, որն ավելի ճիշտ է: -Այսինքն` իշխանափոխությունն այսօր այլևս նպատակ չէ՞: -Հիմա հասարակությունն ինքն իրեն կկազմակերպվի, և այդ բնականոն գործընթացը տեղի կունենա, այսինքն` երբ գան մյուս ընտրությունները, ու պատկերացնում եք` Ռոբերտ Քոչարյանը դնի իր թեկնածությունը, ինչ կկատարվի, ով կդիմանա դրան: Չեմ կարծում, որ ինչ-որ մեկն ի վիճակի լինի դրան դիմանալու: -Իսկ եթե Սերժ Սարգսյա՞նը դնի իր թեկնածությունը: -Նայած թե ով կդնի իր թեկնածությունը: Եթե լինի ընտրության հնարավորություն, և վերջապես լինեն լեգիտիմ ընտրություններ, ինձ թվում է` ինչ-որ գլոբալ զարգացում կլինի, բայց եթե իր թեկնածությունը դնի Ռոբերտ Քոչարյանը, դա կլինի ամբողջովին դեգրադացիա, ու արդեն հասարակությունը կպայթի, և քաղաքացիական պատերազմ կլինի: Առհասարակ, Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակաշրջանը համարում եմ զոմբիացման ժամանակաշրջան: -Ի՞նչ արեց Ռոբերտ Քոչարյանը, որ այս հասարակությունը զոմբիացավ: -Ինքը վերցրեց ռուսական պուտինյան քաղաքականությունը, որ մարդիկ էշ են, մարդկանց կարելի է դնել էշի տեղ, այսինքն` մարդիկ իրենցից ոչինչ չեն ներկայացնում: Հասարակությունը ոչինչ է, ու եթե կա ուժեղ լիդեր, ինքը կարող է ճնշել հասարակությանը, այսինքն`իր օրոք ձևավորվեց ինֆանտիլ, ոչ ինքնուրույն հասարակություն: Իսկ այսօր դա երկար չի կարող ձգվել. մարդիկ սկսում են խումբ-խումբ, թեկուզ առանձին անհատներ ինչ-որ ռեակցիաներ տալ, ինչ-որ բաներ անել: -Քանի որ խոսեցիք Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակաշրջանում ձևավորված հասարակության մասին, կարո՞ղ եք ասել` Լևոն Տեր-Պետրոսյանի օրոք ի՞նչ հասարակություն ձևավորվեց: -Թեև շատ են խոսում, որ սարսափելի ժամանակներ էին, շատ դժվար էր և այլն, բայց չպետք է մոռանալ, որ պատերազմ էր, և մենք նոր էինք անկախացել: Նա Հանրապետության առաջին նախագահն էր, և մենք դեռ ձևավորված անկախ քաղաքական դաշտ չունեինք: Բայց ինձ մոտ տպավորվել է, որ այն ժամանակ մարդիկ ավելի ազատ էին, ու այդ ազատության ավանդույթը պետք է կարողանայինք զարգացնել: -Դուք խոսում եք այդ ժամանակվա ազատության մասին, բայց առաջին նախագահի օրո՞ք չէր, որ կեղծվեցին ընտրությունները, սահմանափակվեցին ազատությունները և այլն: -Կարծում եմ` դա որպես հիմք չպետք է ընդունել, և այսօրվա քաղաքականությունը բացատրել, որ նրանով են դրվել այս սերմերը: Երբեք չպետք է մոռանալ ձեռքբերումների մասին: Եթե նույն կետի վրա նույն սխալներն այսօր մնում են, դա նշանակում է` ոչ մի առաջընթաց չկա, նշանակում է, որ մեր ընտրությունը սխալ է եղել: Այսինքն` այդ զարգացումը պետք է լիներ, պետք է լիներ հենց Քոչարյանի օրոք: Բայց ինքն ամեն ինչ սառեցրեց և այս հասարակությունից զոեմբիների հասարակություն սարքեց: Ինձ համար շատ կարևոր է, որ այն մարդն ընտրվի, որը կորդեգրի իր քաղաքականությունը, կորդեգրի դեմոկրատական ծրագիր և այն կտանի մինչև վերջ. ես ուրախությամբ կողջունեմ նրան: Իմ կարծիքով, ՀԱԿ-ը օգնում է, որպեսզի յուրաքանչյուր անհատ իր ապրելաձևով պայքարի: Չի կարող ամեն ինչ մեկ օրում փոխվել: Դա երկար պրոցես է, և մարդը պետք է մտնի այդ պրոցեսի մեջ, չմտածի, որ ինքը մեկ օրում է դա անելու, ինքը պետք է պատասխանատու լինի իր գաղափարների համար: Ինքը չպետք է ասի` լավ, այսօր չստացվեց գրավել իշխանությունը, գնամ իմ գործերով զբաղվեմ: Դա արդեն պատասխանատու չէ, և իմ կարծիքով, դրանք այն մարդիկ են, որոնք գաղափարներին կողմ չեն, բայց այդ մարդիկ պոտենցիալ պատրաստ են այդ իշխանությունը փոխել, ուղղակի ուրիշ հայացքներ ունեն, ոչ այդքան խորը: Ինձ համար կարևոր են այնպիսի գաղափարներ, ինչպես օրինակ հականացիոնոլիզմն է, ժողովրդավարությունը, մարդու իրավունքները, ազատ ընտրելու իրավունքը, որ դու ապրես քո երկրում, ու քեզ լավ զգաս: Ինձ համար այդ գաղափարները ոչ ՀԱԿ-ն է մարմնավորում, ոչ Հանրապետական կուսակցությունը: Այդ գաղափարները մարմնավորում են անհատները, ժողովուրդը, ու ինչ անի, ժողովուրդը պետք է անի: Ես համամիտ եմ, որ ՀԱԿ-ը մեծամասամբ կողմ է ադ գաղափարաներին, դրանց մասին բարձրաձայնում է: Շատ զարմանում եմ, որ Հանրապետական կուսակացությունը չի բարձրաձայնում, որովհետև դա համամարդկային գաղափարներ են և միանաշանակ այնպիսի բաներ են, որ կապ ունեն առողջ հասարակության հետ` ազատություն, բազմազանություն և այլն: Այդ իմաստով ՀԱԿ-ն է ինձ համար ավելի համակրելի, որովհետև բարձրաձայնում է, խոսում է այդ մասին: Բայց ինձ համար ամենակարևորն այն է, որ մարդիկ են դրա մասին խոսում: Նշանակում է` այդ հնարավորությունը կա, որ մարդիկ խոսեն, բարձրաձայնեն, բայց եթե բացարձակորեն վերցնենք, իհարկե այդպես ոչինչ չի լինում: Բացարձակ են միայն մարդու իրավունքները և ազատությունները: Գիտեք, Լևոնն էլ կարող է պատրիարխալ մտքեր արտահայտել իր ելույթների ժամանակ, որոնց հետ ես կարող եմ չհամաձայնվել, բայց մեծ հաշվով եթե վերցնենք, ինքը ճիշտ մտքեր է արտահայտում: -Իսկ եթե տարիներ հետո գա Ռոբերտ Քոչարյանը, ներողություն խնդրի, չպե՞տք է ներենք նաև նրան: -Չեմ կարծում, որովհետև միայն ուժեղ մարդը կարող է ընդունել իր սխալը, իսկ թույլ մարդը միշտ փորձում է թաքցնել, կոծկել այդ ամենը: Կարծում եմ` լիդերի դերը կարևոր է, բայց եթե մնում է ընդդիմության ազատական գաղափարները, դա պայմանավորած չէ լիդերով, այն ընդհանրապես պայմանավորված է ազատության գաղափարով: Ես մտածում եմ, որ Հայաստանը պետք է լինի առաջադեմ երկիր, ու մարդիկ, ովքեր խանգարում են այդպես ապրելուն, պետք է տեղափոխվեն ուրիշ տեղ ապրեն: Թե ինչու է պետք ազատականացմանը խանգարել, ես դա ոչ մի կերպ չեմ հասկանում: Ի՞նչն է դրա լավը, ինչ-որ բարոյական արժեքնե՞ր են պահպանում դրանով` լինելով լրիվ անբարոյական, իրենք խոսում են պատրիոտիզմից, բայց հաջորդ պահին ծախվում են: Ուզում եմ ասել, որ ինձ համար այդ մարդիկ անհասկանալի են, և ամեն մարդ պետք է խոսի իր և ոչ թե ժողովրդի անունից: ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ «Լրագիր» 21-10-2009