ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՔԸ

Հարցազրույց սոցիոլոգ Գայանե Ղազարյանի հետ -Ձեր դիտարկմամբ, ո՞րոնք են եղել տարվա կտրվածքով իրադարձային Հայաստանի համար: -Գիտեք, ըստ իս, ոչ թե պետք է ամփոփել 2009-ը, այլ վերջին տասնամյակը, որովհետև չեմ կարող ասել, որ 2009-ին որևէ քաղաքական գործընթաց սկսվել ու ավարտվել է: Այն գործընթացները, որոնք ընթանում էին 2009-ին, վաղուց էին սկսվել, իսկ որոնք էլ սկսվել են 2009-ին, դեռ չեն ավարտվել: Ուստի փորձեմ տալ տասնամյակի ամփոփումը: Ինձ համար ամենակարևորն այն է, որ վերջին 10-15 տարվա քաղաքականությունը, մասնավորապես հայ-թուրքական հարաբերությունները, Ղարաբաղյան հարցի խմորումները, նախագահական ընտրությունները, ցույց տվեցին, որ արդեն ժամանակն է, որ Հայաստանի քաղաքական իշխանությունն այլևս չխաբվի այլ պետությունների կողմից մեր նկատմամբ տարվող քաղաքականության արտաքին փաթեթավորումով և հասկանա, որ այն, ինչ հնչում է բարձրաձայն, ոչ թե անսքող քաղաքականությունն է, այլ դրա դիմակը: Մինչ օրս մեր պետության ղեկավարությունը չի ունեցել սեփական ակտիվ քաղաքականություն: Եվ հիմա նրանց անգրագիտության, մտավոր ցածր ունակությունների, երկարաժամկետ քաղաքականություն մշակելու անկարողության պատճառով մենք դարձել ենք այլ պետությունների քաղաքականության խաղալիք: Եվ արտաքին ազդակներին այդ կրավորական արձագանքումն էլ դեռ մատուցվում է և էր՝ որպես քաղաքական ձեռքբերում, որպես քաղաքական խորը մտքի դրսևորում: Ցավոք սրտի, ընդդիմությունը (իսկ ընդդիմություն ասելով նկատի ունեմ Կոնգրեսի շուրջ հավաքված ուժերը) նույնպես ինքնուրույն քաղաքական մտածելակերպի կրող չէ: Գուցե նրանք ավելի խորն են տեսնում գործընթացները և նպատակահարմարությունից կամ մտավոր կարողություններից ելնելով` մատնանշում դրանք, բայց մատնանշումից հետո, ցավոք, ցույց չեն տալիս ինքնուրույն քաղաքական ուղին, այլ միայն իրավիճակային, կրավորական, մանևրող քայլեր: -Երբ խոսում եք կրկնօրինակումից, ո՞ւմ ի նկատի ունեք, ո՞ւմ ենq ուզում կրկնօրինակել: -Գիտեք, և ընդդիմության, և իշխանության մեջ, իհարկե, քանակական մեծ տարբերություններով, կան տարբեր կողմնորոշում ունեցող ուժեր` ամերիկամետ, եվրոպամետ, ռուսամետ և այլն, բայց դրանք բոլորն էլ իրենց մտածողությամբ մեծամասամբ կրավորական են: Օրինակ` գերտերությունների արձագանքը Մարտի մեկին ցույց տվեց, որ նրանց դավանած գաղափարախոսությունները, թեպետ կիրառելի են իրենց ներսում, ընդամենը դատարկաբանություններ են այլ պետությունների հանդեպ, և ոչ թե “ուղղիչ” միջամտության դիմելու խոստումներ: Քաղաքական ուժերը պետք է վերջապես հասկանան, որ չպետք է սեփական քայլերը կառուցեն այլ երկրում հռչակված արժեքներից սպասվող արձագանքի վրա, թե իբր նրանք, այդ արժեքներից ելնելով, կգան մեզ օգնության: Ժամանակն է, որ մենք մշակենք մեր սեփական պետական քաղաքականությունը և այսուհետ լինենք բավական հեռատես, որպեսզի կարողանանք քաղաքականության՝ մատուցման համար նախատեսված խաբեական կողմը տարբերել դրա տակ թաքնված իրական մոտիվներից: -Երբ ասում եք ժամանակն է, որ մշակենք մեր սեփական քաղաքականությունը` ո՞ւմ նկատի ունեք` իշխանությա՞նը, ընդդիմությա ՞նը, հասարակությա՞նը: -Ներքին դաշտում հույսեր կային, որ Կոնգրեսը կկարողանա հանրային հարթակ ձևավորել, որտեղ էլ կստեղծվի քաղաքական նոր մտածողությունը, կմշակվի հեռանկարային ինքնուրույն քաղաքականությունը, բայց դա չարվեց: Կոնգրեսի շուրջ մոբիլիզացվել էր երկրի ճակատագրով մտահոգ մի հսկայական ներուժ, որից նա թողեց միայն կուսակցությունները` վերածվելով դրանց միության: Իսկ 'կուսակցություն” ֆորմատը նախորդ տարում հենց ցույց տվեց, որ վերջնականապես սպառված կաղապար է, և ի վիճակի չէ որևիցե քաղաքական հարց լուծել: Այսպիսով, Կոնգրեսից դուրս մնաց անկուսակցական մտավոր-մարդկային ներուժը, որը շատ բան կարող էր ստեղծել դինամիկ հաղորդակցական մեխանիզմի առկայության պայմաններում: Կոնգրեսը վերածվեց մի կարծր կառույցի, ընդ որում՝ գնալով ավելի բրգաձև, ավելի ոչ ճկուն: Այժմ, քանի որ կուսակցություններն այլևս իրենց չեն արդարացնում, հարկ է անցնել նախաձեռնություններին, որոնք ճկուն միավոր են, և կարող են հարթակ դառնալ կուսակցական ֆորմատից դուրս մնացած մարդկանց համախմբման համար: -Նախաձեռնողներն ովքե՞ր պետք է լինեն: -Նախաձեռնողներ կգտնվեն: Պրոցեսը սկսվել է: Արդեն մեկ նախաձեռնություն կա` “Սարդարապատը”, որը գնալով ավելի բազմաճյուղ է դառնում: Կարծում եմ` կստեղծվեն նաև ուրիշները: 2008-ին խտացված ուժը կինքնամոբիլիզացվի: -Այդ առումով ի՞նչ զարգացումներ կլինեն 2010-ին: Նախաձեռնությունների՞ տարի եք կանխատեսում: -Ես շատ մեծ հույսեր եմ կապում 2010-ի հետ: Իհարկե, թվում է, թե Շարժումն իր էսկալացիան ապրեց, Կոնգրեսն էլ մարդկանց ուղարկեց հանգստի, բայց դա այդպես չէ. 2008-ին սկսված Շարժումը շատ բան փոխեց համակիրների մեջ: Մարդիկ անցան հրապարակի բովով, ու եթե անգամ գնացել են տուն, գիտակցությամբ մնացել են հրապարակում: Բեկումն իրենց մեջ է: Եվ հրապարակում իրար գտած այդ որակն իրեն դեռ ցույց կտա: Ես կարծում եմ, որ Կոնգրեսի դժբախտությունն այն է, որ նա` որպես հեղափոխության սկիզբ դնող ուժ, չտվեց նոր գաղափարախոսություն: Այն, ինչ նա արեց, սազական էր նախընտրական փուլին, ընտրությունից հետո անարդարության դեմ պայքարին, բայց հեղափոխական գործընթաց սկսելու համար ոչինչ չառաջարկեց: Միայն անձերի փոփոխությունը բավական չէ, հատկապես երբ բոլորս էլ 100 տոկոսով վստահ չենք, որ այդ անձերը չեն փոխարինվի նույնորակ անձանցով: Հեղափոխությունների հիմքը նոր քաղաքական միտքն է, որը չկա: -Ի՞նչ տեսակ գաղափարներ կուզեիք ծնվեին: -Անկախական, պետականամետ, հայաստանակենտրոն գաղափարներ: -Ինչո՞ւ, որովհետև մոտ ենք անկախության կորստի՞ն: Վերջերս մեր զրուցակից Նազենի Ղարիբյանը նման միտք հայտնեց: -Միանշանակ համաձայն եմ Նազենիի հետ: Այս վերջին տասնամյակը մեզ նաև մի բան ցույց տվեց. հակաանկախական, գաղութային, կայսերապաշտական (հիմնականում ռուսամոլ) մտածողությունը ստացավ կոնկրետ դրսևորումներ և ջրի երես հանեց իր մոլի հետևորդներին, որոնք պատկանում են հիմնականում իշխանամետ և իշխանական դաշտին: Սա ողբերգություն է, որովհետև եթե քո պետական ապարատը ֆորպոստային, նեոբոլշևիկ մտածողության մարմնացում է և չի ընդունում անկախության գաղափարը, ապա աստիճանաբար իր գործողություններով կարող է բերել անկախության կորստի: Անկախության հռչակումից հետո պետական ապարատում, որը փոքրաքանակ է, կադրային մեծ փոփոխություններ տեղի չունեցան և պետության` որպես կառույցի կրողներ, մնացին սովետանվեր, ԿԳԲ-ածին մարդիկ: Վերջիններս էլ, արդեն, քանի որ անցել է անկախական-ազգայնական պոռթկման ալիքն, այլևս չեն ամաչում “ինքնաբացահայտվել” և ցուցադրել, որ հակահայաստանյան, գաղութային մտածողության կրող են: Սովետը ոչ թե վերադարձել է, այլ քողարկված վիճակից անցել բացահայտ վիճակի: -Մի քանի օրից ընտրություններ են, Ձեր սպասելիքները, ակնկալիքները: -Այդպիսի կանխատեսում անելը շատ դժվար է: Համենայն դեպս քաղաքապետի ընտրությունները ցույց տվեցին, որ մարդիկ, ինչքան էլ փոփոխությունների կողմնակից՝ ընտրությունների մեջ դրա հնարավորությունը չեն տեսնում: Կարծում եմ` դա ընտրությունների բոյկոտ էր և հիասթափություն. նույնը հնարավոր է նաև այս դեպքում: Ես չեմ սպասում ակտիվ ընտրություններ: -Նիկոլ Փաշինյանի հաղթանակն ի՞նչ կտա հասարակությանը: -Որակական առումով հասարակությանը շատ բան կտա, քանի որ Նիկոլն ինքնուրույն մտածելակերպով, մաքառող անձնավորություն է: Եվ եթե այդպես շարունակի, Ազգային ժողովում կունենանք մի ներկայացուցիչ, ով մեծ հավանականությամբ չի ծախվի, չի լռի, չի հանդուրժի: Նա կլինի թեկուզ մեկ հոգուց բաղկացած, բայց մի լուրջ առանցք ի հակակշիռ այն անգույն ամբոխի (որոշ բացառություններով), որը կուտակված է Ազգային ժողովում, և որի հանդուրժող լռությամբ էլ տարվում է մեր պետականության կորստին հանգեցնող այս խայտառակ քաղաքականությունը: ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ