Եկեղեցին պետք է լինի հումանիստական

Մեր զրուցակիցն է փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու Մովսես Դեմիրճյանը

-Մովսես, ներկայում Հայ Առաքելական եկեղեցու շուրջ ակտիվ բանավեճ է ընթանում: Սանահինի վանքի շուրջ կաթողիկոսի արտահայտած մտքերից հետո սկսեցին պահանջել նրա հրաժարականը: Սա եկեղեցու ճգնաժամի մասի՞ն է փաստում:
-Եկեղեցու ճգնաժամ ասելով նախ պետք է հասկանալ, որ այն սոցիալական ավանդական ինստիտուտ է: Եվ ինչպես սոցիալական ցանկացած ինստիտուտ, այն նույնպես ունի երկու բնութագիր` կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ: Կառուցվածքային տեսակետից մեր եկեղեցին կարծես խնդիր չունի, այն պատմականորեն ձևավորված կառույց է` Հայաստանում և Հայաստանից դուրս իր ներկայացուցչություններով: Այս տեսակետից եկեղեցին կայացած համակարգ է, բայց ֆունկցիոնալ առումով իհարկե խնդիրներ կան: Եւ հենց ֆունկցիոնալ անկարողությունն է, որ հանգեցնում է համակարգային ճգնաժամի: Եկեղեցու ֆունկցիաները չեն սահմանափակվում արարողություններ կատարելով: Եվ եթե որոշ հոգևորականներ այսօր պնդում են, որ եկեղեցին ճգնաժամի մեջ չէ, իրենք երևի թե մտածում են, որ եկեղեցին իր բոլոր գործառույթներն իրականացնում է, բայց իրականում եկեղեցու գործառույթները միայն արարողակարգերը չեն: Եկեղեցին մեր պատմության մեջ ունեցել է ազգապահան նշանակություն և իր ֆունկցիան դեռ չի կորցրել, թեպետ ունենք պետություն և այն իր վրա է ստանձնել այդ ֆունկցիան, բայց իներցիայով այսօր շատերը եկեղեցուց պահանջում են շատ ավելին, քան միայն արարողություններ կատարելը: Այսինքն` կաթողիկոսին մենք ավանդաբար ընկալում ենք որպես առաջնորդ, և թագավորից էլ, նախագահից էլ իր նշանակությամբ ոչ պակաս, եթե ոչ ավել: Բնականաբար, կաթողիկոսի ինստիտուտը պահպահել է հենց այդ բովանդակությունը: Եթե չկատարի այդ ֆունկցիան, չկարողանա հոգևոր-ինտելեկտուալ կարողություններ ունենալ, որ առաջանորդի, բնականաբար, այդ ինստիտուտը ճգնաժամ է կրելու: Ես կարծում եմ, որ ինչպես ցանկացած սոցիալական ինստիտուտ, եկեղեցին էլ ճգնաժամից դուրս գալու համար պետք է արդիականանա, որովհետև մարդիկ ժամանակի ընթացքում փոխվել են, նոր սերունդ է եկել, որի համար եկեղեցին դեռ արժևորված չէ: Ինչպե՞ս, ի՞նչ կերպարով հանդես կգա եկեղեցին նոր սերնդի առաջ... սա է մերօրյա հարցը:

-Եկեղեցու ճգնաժամը հաղթահարվեց աշխարհում 19-րդ դարում, երբ ըստ էության, տարանջատվեցին եկեղեցու և պետության գործառույթները: Մեզ մոտ այս գործընթացը սակայն շարունակվում է: Անգամ վարչապետը կարծիք է հայտնում, որ արդեն անցել են այն ժամանակները, երբ եկեղեցին անջատված պետք է լինի պետությունից: Սա հի՞ն մտածողության դրսևորում է:
-Ժողովրդավարական աշխարհիկ երկրներում ընդունված է, որ պետությունը և եկեղեցին առանձին են գործում` հաշվի առնելով հասարակության վրա եկեղեցու ունեցած ազդեցությունը: Դրանք պետք է գործեն առանձին-առանձին, բայց դա չի նշանակում, որ նրանք պետք է գործեն մեկը մյուսի դեմ: Խոսքն այն մասին է, որ պետությունը կազմակերպում է հասարակության կյանքն աշխարհիկ սկզբունքներով, և եկեղեցին իրավունք չունի միջամտել դրան կրոնական կամ երբեմն վերացական սկզբունքներով, այսինքն`երկնային սկզբունքներով չի կարելի ղեկավարել երկրային կյանքը: Հենց դրա համար են առանձնացնում եկեղեցին պետությունից: Օրինակ, աշխարհիկ պետությունն առաջնորդվում է հետևյալ սկզբունքով. ամեն ինչ մարդու համար է, օրենքը գրվում է մարդու համար, մարդու կյանքն ավելի հարմար, հեշտ, հումանիստական դարձնելու համար: Եթե օրենքը վատն է, փոխվում է օրենքը, բայց չի կարելի փոխել մարդուն` ստիպելով նրան ենթարկվել հակահումանիստական օրենքին կամ սկզբունքին: Եկեղեցին երբեմն այլ սկզբունքով է առաջնորդվում, որտեղ կարևորը գաղափարն է, ոչ թե մարդը, գլխավորը սկզբունքն է, ոչ թե մարդը, կամ աստվածաշնչյան նորմը, բայց ոչ թե մարդու իրական կեցությունը: Պետությունն իրականում հակառակը պետք է անի. կարևորը մարդն է, հասարակությունը և նրա կյանքը:

-Եկեղեցու արդիականացումն ինչպե՞ս եք պատկերացնում: Մեր նախորդ զրուցակիցները նշում էին, որ եկեղեցին խոշոր օլիգարխ է: Սրա դեմ ինչպես պետք է պայքարել, փոխել, արդիականացնել:
-Ավանդաբար եկեղեցին այդպիսին է եղել` ունեցել է հողեր, հարկեր հավաքել, եկեղեցապատկան գյուղեր ունեցել և այլն: Բայց եկեղեցին կարող է արդիականանալ` նորովի ներկայացնելով իր գործառույթները, երկրորդ`զբաղվելով սոցիալական խնդիրներ լուծելով: Մենք բազում սոցիալական խնդիրներ ունենք` մուրացկանների, ծնողազուրկ երեխաների, հոգևոր-բարոյական ռեաբիլիտացիայի խնդիր ունեցող մարդիկ, զինծառայողների մոտ հոգևոր ճգնաժամի հաղթահարման անհրաժեշտություն և այլն: Այս ամենով կարող է զբաղվել հոգևորականը, և պարտադիր չէ, որ նա դա անի Աստվածաշունչ կարդալով կամ քարոզ անելով: Նա կարող է այսօր հանդես գալ որպես հոգեբան: Իհարկե, թող չնեղանան այն հոգաբանները, ովքեր այդ գործով զբաղվում են մասնագիտորեն, բայց շատ դեպքերում հոգևորականի կերպարը կարող է լրացուցիչ ազդեցություն թողնել ,և ինքը` հոգևորականը, կատարելով եկեղեցու գործառույթը, հանդես գա որպես հոգևոր ռեաբիլիտացիայի միջոց, ինքը զբաղվի խնդիրներով, որոնք գուցե եկեղեցու առաջնային խնդիրները չեն, բայց եկեղեցու նոր` ավելի հումանիստական կերպար կստեղծեն: Օրինակ`բոլորովին պարտադիր չէ, որ եկեղեցին իր ներկայությունը ապահովի եկեղեցու պատմություն կամ քիրստոնեության պատմություն դասավանդելով: Դպրոցը կրթություն չի տալիս, մենք դա գիտենք: Դպրոցն ընդամենը տալիս է ընդհանուր տեղեկություններ, որովհետև գիտելիք կարելի է ձեռք բերել միայն ինքնակրթությամբ: Հիմա այդ հսկայական գումարները, որ ծախսվում են գիրք տպագրելու համար, կարող են ծառայել եկեղեցուն` նորովի հանդես գալու համար: Հոգևորականները կարող են հանդես գալ շատ բնագավառներում և եկեղեցու շատ ավելի հումանիստական, ավելի մարդամոտ, ազգի ապագայով մտահոգված իստիտուտի իմիջ ստեղծելով զբաղվեն: Իմիջիայլոց, այստեղ կարելի է ներգրավել նույնիսկ իմիջմեյքերների, որոնք իրենց պրոֆեսիոնալիզմով կստեղծեն եկեղեցու նոր կերպար, նոր իմիջ: Դա նորմալ է, և շատ վատ է, որ հոգևորականները հանդես են գալիս այն հայտարարությամբ, որ այո, եկեղեցին կարող է ունենալ խնդիրներ և մենք պետք է այդ խնդիրները լուծենք: Այդ կառույցի անունից խոստովանել դա, այն էլ միայն հասարակական ազդեցությունից հետո, մի քիչ լուրջ չէ:

-Ի՞նչն է խանգարում արդիականանալուն: Կաթողիկոսը նպատակ է դրել ամեն շրջանում, թաղամասում եկեղեցի կառուցել, բայց դրանով հավատացյալների թիվը չի ավելանում, ոչ էլ արդիականանում է: Ի՞նչ է պետք անել:
-Կարծում եմ` էլի սխալ ճանապարհով ենք գնում: Պետք է աշխատել ոչ թե մարդկանց հավատացյալ կամ աստվածավախ դարձնել, այլ եկեղեցին դարձնել հումանիստական և գրավիչ հաստատություն, որտեղ բոլորը ցանկացած վայրկյան կարող են մտնել և աջակցություն ստանալ: Իսկ այսօր եկեղեցում` հոգևոր կառույցում, նկատելի են նյութապաշտության այնպիսի դրսևորումներ, որոնք պարզապես վանում են մարդկանց: Եկեղեցու համար սա կործանարար ճանապարհ է:

-Կարծիք կա, որ քաղաքացիական հասարակությունից հետ մնաց եկեղեցին:
-Իհարկե, եթե Հայաստանի ավանդական հասարակությունը քիչ-քիչ վերածվում է քաղաքացիական ժամանակակից հասարակության, բնականաբար այդ ընթացքում փոխվում են մարդկանց աշխարհայացքը, բարոյական կողմնորոշիչները, կյանքի կազմակերպման այլ նորմեր: Եթե եկեղեցին հետ է մնում այս գործընթացից, վաղը, մյուս օրը ավելի քիչ մարդիկ են ուշադրություն դարձնելու եկեղեցուն:
Սիրանույշ Պապյան
«Լրագիր» 1-8-2011