Պաշտպանվածության եւ ազատության միջեւ

Մեր զրուցակիցն է մշակութաբան Լեւոն Մարգարյանը

-Լևոն, Ձեր հոդվածներում մեր կարևորագույն խնդիրներից մեկը նոր կերպարների, ֆորմաների, տեքստերի բացակայությունն եք համարում, ինչո՞ւ չկան և ի՞նչ պետք է անի նոր կերպարը մեր իրականության մեջ:

-Այսօր հասարակության մեջ և ԶԼՄ-ներում ակտուալ են դարձել խոսակցությունները պոստսովետականության մասին, և հարցին կմոտենամ այդ տեսանկյունից` համեմատելով այսօրվա հետ: Սովետական Միության ժամանակ ամեն ինչ սև և սպիտակ էր: Մեծամասնությունը (90 տոկոս) ապրում էր այն արժեքներով, որոնք իջեցվում էին վերևից և ոչ քաոտիկ կերպով, ամեն ինչ գրաքննվում էր: Եվ կար տասը տոկոս, որ ռոք էր լսում, երկար մազեր էր պահում և Սովետական Միությունում իր տեղը գիտեր: Այն ժամանակ ռոք լսելը կոնկրետ ինչ-որ բան էր նշանակում, այսօր ռոք լսում է Երևանի երիտասարդության 50 տոկոսը, և լսում են ավելի շատ հագնվելով, քան լսելով, որովհետև իրենք իրենց ցանկությամբ չեն դա վերցնում, այլ ստանում են քարոզչության միջոցով, որովհետև տեսնում են, որ հեռուստատեսությամբ Դորիանսն է ելույթ ունենում, մրցույթներում հաղթում:
Ավելի վաղ շրջանում Հայաստանում հերոսները ուրիշ մարդիկ էին, ավելի եվրոպական, հիմա օտար հերոսներին գալիս են փոխարինելու կամ տեղական հերոսները, կամ ուրիշ օտար հերոսներ: Մի խմբի համար հերոսը սերիալի գլամուր աղջիկն է, մյուսի համար` Լեդ Զեփելինի տղաներն են, ոչ թե նրանց երաժշտությունը: Կան մաչոներ, որոնք հարց լուծող տղամարդու ֆորմային են փորձում նմանակել: Ինչո՞ւ է Գագիկ Ծառուկյանը պոպուլյար կանանց շրջանում, որովհետև նա հերոս է, ուժեղ է, ունի փող, զենք, այնպիսի բաներ, որ եթե ինքն ապրեր արխայիկ նորզելանդական միջավայրում, այնտեղ էլ ցեղապետ էր լինելու, քանի որ ունի այստեղի և այնտեղի առաջնորդի հատկանիշները: Կերպարն ու հերոսը տարբեր են իրարից:

-Այսինքն` կարելի՞ է ասել` մեր երիտասարդության մտածողությունը, տրամաբանությունը մեծ հաշվով արխայիկ է, դրա համա՞ր կերպարներ չեն ստեղծվում:
-Այո, որովհետև այս նույն պանկը, ռոքերը իրենք իրենց ռեալիզացնում են սուբմշակույթում, բայց սուբմշակույթը Հայաստանում վերցրած է ամերիկյանից և ռուսականից:
Մի օրինակ եմ ուզում բերել. Անժելա Սարգսյանի լուսանկարների պատմության հետ կապված շատ տարբեր էին տեսակետները: Ես նկարները ուղարկեցի մի քանիսին` փորձելու համար ռեակցիան: Իհարկե, ըստ իս, նկարներում էսթետիկա չկար, բայց շատ աղջիկներ համար, որոնք հանդես են գալիս այլընտրանքային ազատ սեքսուալ հարաբերությունների դիրքերից, անընդունելի էր կատարվածը: Եթե դու դրա մեջ դնում ես ոչ թե անհատին, այլ արդեն կայացած գաղափարը, բովանդակությունը ոչ թե դառնում է միջոց, որը պետք է նպատակին հասնի, այլ բովանդակությունն ինքը դառնում է նպատակ: Շատ եմ դիտել այն երիտասարդներին, որոնք գնում են Եվրոպա, Ամերիկա, սովորում, հետ գալիս: Նրանից շատերը ՀՀԿ, ԲՀԿ ակտիվիստներ են, այսպես կոչված «ոսկե երիտասարդներ», ովքեր սովորել են արտասահմանում: Օրինակ` ՀՀԿ երիտասարդ թևի առաջնորդ Կարեն Ավագյանը, ԿԳ նախարար Արմեն Աշոտյանը լավագույն համալսարաններում են սովորել, գալով`մտածել են, որ իրենք այն մարդիկ են, որ շատ բան պետք է փոխեն, բայց տեսել են, որ միջավայրը ամեն դեպքում թույլ չի տալիս, և իրենք ազատության և պաշտպանվածության միջև ընտրել են պաշտպանվածությունը, ինչպես և ընտրում է մարդկանց 90 տոկոսը: Նրանք երկակի ինքնություն են ձեռք բերում, պահպանողական են, աջ, արտասահմանում դառնում են ձախ: Այս բոլոր կուսակցությունների երիտասարդական թևերում կրթված տղաներ կան, բայց նրանց համար պաշտպանվածությունը գերադասելի է ազատությունից: Բայց երիտասարդները հենց այստեղ է, որ պետք է տարբերվեն մյուսներից, իրենց համար բովանդակությունը, ըստ էության, կարևոր չէ:
Ինձ համար և որպես հետազոտողի, և որպես երիտասարդի, ըստ էության օրինաչափ պրոցեսում ենք գտնվում, մյուս կողմից դժվար է նստել և սպասելը, քանի որ ուզում ես ինչ-որ բան փոխել:

-Տարբեր նախաձեռնություններում հենց երիտասարդներ են համախմբված, «Մենք ենք այս քաղաքի տերը», «Թեղուտի պաշտպանության» և այլն, որոնք ազատության և պաշտպանվածության միջև ընտրում են ազատությունը:
-Իրենք ընտրում են պաշտպանված ազատությունը: Պաշտոնական մշակույթի կողքին 60-ականներից ի վեր ձևավորվում էր այսպես ասած հեղափոխականության մշակույթը, իսկ հիմա ինչ-որ սիմվոլներ են ընտրում`բնապահպանություն, էկոլոգիա, այստեղ բովանդակություն չկա, որը պետք է տվյալ պահին տվյալ տեղում տվյալ միջավայրից կախված ինչ-որ բանի դեմ լինի, այդ ամենը մոդել է, որը մենք վերցնում ենք, կիրառում այստեղ` առանց որևէ ուսումնասիրության: Այդ նույն երիտասարդները, հիպպիները հեղափոխական փորձն իրենք էին անում: Երբ խոսում ենք քաղաքացիական կառույցների մասին, հարկ է նկատել, որ դրանց գաղափարը ամբողջ աշխարհում տարածվեց 60-ականներից հետո, այդ մարդիկ բավական կրթված, խելացի, սեփական էսթետիկական նոր համակարգ ունեցող մարդիկ են: Այսօրվա նախաձեռնություններն ինձ մոտ անվստահություն են առաջացնում այն պատճառով, որ իրենք չունեն տեքստ Հայաստանի մասին, իրենց տեքստերը Հայաստանի մասին չեն, Հայաստանի միջից չեն, իրենք ամերիկյան, եվրոպական մոդելներ են, որոնց դրամաշնորհներ են բերում Հայաստան, փորձում այստեղ աշխատացնել, ու չի աշխատում: Իրենց նախաձեռնություններն այսօրվա իրականության հետ կապ չունեն, հնարավոր է`իրենք լավ բան են անում, բայց դա այսօրվանը չէ: Օրինակ` ինքը պայքարում է շենքի համար`առանց կոնկրետ տեքստ ունենալու: Կան մարդիկ, ովքեր կնեղանան ասածներիցս, բայց ես կարծում եմ` այս շրջանում մենք արվեստաբանական ձևակերպման, ռեպրեզենտացիայի խնդիր դեռևս չունենք, որովհետև դեռևս չունենք ռեպրեզենտացնելու նոր բան:

-Ստացվում է`մենք պաշտպանվածությունից ազատագրվելո՞ւ խնդիր ունենք:
-Չէ, մենք պաշտպանվածությունից ազատագրվելու խնդիր չունենք, որովհետև մարդկանց մեծ մասն ի սկզբանե կոմֆորմիստ են: Հիմա մենք Ռուսաստանին ենք ընտրել, որովհետև Ռուսաստանն ամենամատչելին է, ԱՄՆ մոտիկ լիներ, ԱՄՆ կընտրեինք: Ռուսաստանն ինքն էլ է մեզ անընդհատ ձեռք մեկնում: Կարծում եմ` մենք իրենց ավելի շատ ենք պետք, քան իրենք մեզ: Մենք մեզ դեռ չենք կարողանում պաշտպանել, իսկ իրենք մեզ պատրաստ են պաշտպանել, հենց մենք կարողանանք մեզ պաշտպանել, այդ ամենը ժամանակի խնդիր կդառանա: Ոչ թե կա հակառուսականության, բայց էլի նույն խնդրին ենք հանգում` այդ թեման չի քննարկվել, դիսկուրս, քննարկում չի եղել, տեքստեր չեն գրվել:

-Եթե ամփոփենք` ի՞նչ լուծումեր եք տեսնում կամ որտե՞ղ եք տեսնում լուծումը:
-Որպես հետազոտող`նախևառաջ ապավինում եմ տեքստին, այսօր դաշտում լուծումներ առաջադրում են տեքստեր գրողները: Եթե քո տեքստը համոզիչ է, իրատեսական և պատմական կապ ունի, գիտական, գրական տեքստի հետ կապ ունի կամ առօրեականության հետ կապ ունի, կարևոր է բոլոր դիսկուրսները բերել առօրեական միջավայր`դիսկուրս-առօրեականություն- ռեպրեզենտացիա: Այս պարագայում ես լուծումը տեսնում եմ ինտելեկտուալ դաշտում, տեսնում եմ հաղորդակցության դաշտում: Ես ինձ չեմ փորձում զատել մյուսներից և ինձ դիսիդենտ չեմ փորձում համարել: Ըստ էության` իշխանություններն իրենց երկրի տեր են զգում, որովհետև կորցնելու բան ունեն, իսկ մյուսերը դիսիդենտներ են:
60-ականների հեղափոխությունը կատարյալ էր, այն բոլոր հեղափոխությունների մեջ ամենալավն էր, որովհետև բացառում էր բռնությունը ու հասավ ահռելի արդյունքների, արդյունքներ, որոնցով աշխարհը մինչև հիմա շարունակում է գոյատևել: Հեղափոխություններ չեն անում, հեղափոխությունները լինում են:
Մենք ընտրել ենք պաշտպանվածությունը, պապական արժեքները ու հարմարվել, ապրում ենք: Սա օրինաչափ պրոցես է, բայց մյուս կողմից անհատները պետք է փորձեն փոխել իրավիճակը, որոնք կփորձեն հակադրվել հին տեքստին` պաշտպանվածությանը, և կստեղծեն նոր տեքստեր:

Սիրանույշ Պապյան
«Լրագիր» 28-9-2011.