Վերեւներում որոշակի խուճապ կա

Մեր զրուցակիցն է բլոգեր Արմեն Հովհաննիսյանը -ԱՄՆ և Գերմանիայի դեսպանները հայտարարել են, որ Հայաստանին անհրաժեշտ է տնտեսական, քաղաքական և անվտանգության այլընտրանք: Հնարավո՞ր է, ըստ Ձեզ, ընտրություններից առաջ սա որակական փոփոխություն մտցնի, և սկսեն բարիքների բաշխման փոփոխության հետ կապված այլ գործընթաց իրականացնել: -Այս տիպի վարչակարգերում, ինչպիսին Հայաստանի Երրորդ Հանրապետությունն է, ցանկացած քաղաքական գործընթաց իր հետևում ենթադրում է պաշարների պահպանման, բարիքներ պոկելու, վերցնելու, բաշխման և վերաբաշխման գործընթաց: Պարզ է, որ լուրջ խնդիրներ են առկա թե նախագահականի, թե ընդդիմության միջև, քանի որ երկուստեք ռեսուրսների, սեփականության վերաձևման խնդիր է դրված: Հակաօլիգարխիկ «կամպանիան» նախագահականին մոտ կանգնած ուժերի կողմից ավելի է խրախուսվում, քան ընդդիմության կողմից, և պարզ է, որ այստեղ շատ լուրջ շահերի բախում կա: Դրա մեջ որևէ բացասական բան չեմ տեսնում. վերջիվերջո եթե ժողովրդավարության իդեալական պատկերացումներից դուրս գանք, ապա ժողովրդարությունը հենց այն է, երբ տարբեր շահեր են բախվում, և քաղաքացին իր ձայների մեծամասնությամբ ընտրում է իր համար ամենաընդունելի տարբերակը մոտակա 4-5 տարվա համար: -Մեր նախորդ զրուցակիցը՝ Արա Նեդոլյանն ասում է, որ երկու մոդելի ընտրություն կա` քաղաքակրթական և ավազակապետական, որ ուժը մտքի դեմ է պայքարում, եւ ՀԱԿ-ը մտքի, քաղաքակրթության կրողն է: Համաձա՞յն եք արդյոք: -Համամիտ չեմ, որ քաղաքակրթության կրողը և մենաշնորհը ՀԱԿ-ն ունի: Ընդհանրապես այստեղ մի հարց կա. եթե այլընտրանքը ներկայացվում է, մենք պետք է կարողանանք այդ այլընտրանքը գնահատել և համեմատել գոյություն ունեցող համակարգի հետ: Ինձ համար ՀԱԿ-ը մի քաղաքական ուժ է, որը` ա) գերնախագահական ավտորիտար սահմանադրության ջատագովն է 95-թվականից, բ) հանուն «առաջադիմության»՝ արդարացնում է պետության ավտորիտար և անգամ բռնի պահվածքը (սա կապված է նաև 90-ական թթ. հետ): Իմ կոնգրեսական շատ մտերիմների իդեալը Սահակաշվիլին է, որը բացարձակ ավտոկրատ է և դեմոկրատիայի հետ որևէ կապ չունի: Այլ խնդիր է, որ ինքը առաջադիմական բարեփոխումներ է անում, բայց արդյոք դա դեմոկրատիա՞ է: Կարծում եմ` դեմոկրատիան դեռ դա չէ: Ֆրանկոն նույնպես Իսպանիայում որոշակի բարեփոխումներ արեց, որոնք հետագայում հնարավորություն տվեցին անցնել դեմոկրատիայի: -Ինչո՞ւ եք տեսակով ավտոկրատ համարում Սահակաշվիլիին, ինչո՞վ կհիմնավորեք: -Որքան ես գիտեմ՝ Սահակաշվիլիի նկարները կախված են ամենուր, նրան քննադատելը մեղմ ասած դարձել է մարգինալացված փոքրաթիվ ընդդիմության մենաշնորհը, և հասարակ քաղաքացու կողմից պարզապես ընդունված չէ քննադատել, և բոլոր քաղաքական որոշումները ընդունում է Սահակաշվիլին: Ինչո՞ւ ենք խոսում Վրաստանից, որովհետև կասկածում եմ, որ իմ հայրենակիցների մի մասի իդեալը հենց այդպիսին է: Պարզապես Սահակաշվիլիի փոխարեն կլինի ազգանունը «յան»-ով վերջացող մեկը: Սա կլինի այսպես կոչված առաջադիմական կամ լուսավորյալ ավտորիտարիզմ: Իրենք անկեղծորեն ուզում են, որ լինեն բարեփոխումներ, որ իսկապես օլիգարխիայի ողնաշարը կոտրվի, ոստիկանական ամենաայլասերված դրսևորումները չլինեն: Մենք գիտենք, որ կոռուպցիան այնտեղ շատ մեծ կորուստներ կրեց, բայց սա ժողովրդավարություն չի: Ժողովրդավարությունը իշխանության և կառավարման հստակ տարանջատումն է: Երբ ընտրությունների ժամանակ Պողոսին կամ Պետրոսին են ընտրում, բայց նա այդ իշխանության հետ չի ամուսնանում, սա իր սեփականությունը չէ: Ինքը պարզապես ժամանակավոր տնօրեն կամ փոխտնօրեն կամ հաշվապահ է նշանակված, հետո իրեն ժամանակին գործից հանում են, մեկ ուրիշին են նշանակում տնօրեն, և երբ ինքն իրեն պահում է ուրիշի հիմնարկության մեջ որպես տեր և ոչ թե՝ հրավիրված մասնագետ, սա արդեն ավտորիտարիզմ է կոչվում: -Հիմա մենք պետք է խնդիր դնենք ժողովրդավարանալո՞ւ, թե ակնհայտ փոփոխությունների գնալու ճանապարհն ընտրենք: -Ամենևին Հայաստանի ամենաարմատական և մոլեռանդ ժողովրդավարը չեմ, բայց ես չեմ հավատում, որ Հայաստանում կան այդպիսի դրական տրամադրված ուժեր և անհատներ, որոնք, ստանալով գերիշխանություն, այդ գերիշխանությունը կօգտագործեն մեծ խնդիրների լուծման, ազատագրական նպատակով: Դրա փոխարեն ես հավատում եմ, որ Հայաստանում հնարավոր է մի քաղաքական համակարգ ստեղծել, որտեղ քաղաքացիները զգալով իրենց երկրի սուվերեն` տեր, կստեղծեն համապատասխան կառույցներ, և մարդիկ ժամանակավորապես կընտրվեն և կնշանակվեն այդ կառույցներում, որպես որոշակի գործառույթներ իրականացնող: Սա դասական սխեմա է, երբ ՍՊԸ-ում հավաքվում են փայատերերը և ընտրում տնօրեն: Եթե տնօրենը սեփականաշնորհի այդ ՍՊԸ-ն և դարձնի իրենը, ապա նրան պետք է դատել, որովհետև ՍՊԸ-ի տերերը փայատերերն են, ոչ թե տնօրենը, ում հրավիրել են պարզապես որոշակի ֆունկցիա կատարելու: Դրա համար ես կարծում եմ, որ ժողովրդավարությունը Հայաստանի համար ավելի կարևոր է: -Տեսնո՞ւմ եք որևէ ուժ, որի համար ժողովրդավարությունը կարևոր է: -Չէ, ամենևին դա չեմ ասում: Նույն Կոնգրեսում ժողովրդավարական միտումներ կան, և դրանք իրենց գործունեության, պահվածքի մեջ կարևոր դեր են խաղում, ինչպես դա կա Ժառանգության, Դաշնակցության, Ազատ դեմոկրատների պահվածքի մեջ: Բայց այստեղ երկու մոտեցում կար՝ կոնգրեսի և խորհրդարանական ընդդիմության: Խորհրդարանական ընդդիմությունն այսօր ասում է, որ hրեշին հաղթել այս պահին չենք կարող, բայց գրավելով որոշակի տեղ` կարող ենք հրեշին սահմանափակել, մենք կարող ենք մի քիչ քացախ լցնել ախորժակի վրա, որպեսզի նա ավելի քիչ մարդ ուտի: Եվ սա պահվածքի որոշակի մոդել է, և ես չեմ ասի, թե այն էֆեկտիվ չէ: Օրինակ` ասենք Ժառանգության և Դաշնակցության գործունեությունն այդպիսի օրինակներ տալիս է: Իսկապես կան դեպքեր, երբ իրենք կարողանում են փոքր կամ միջին նշանակության հաջողությունների հասնել: Ես այստեղ տեսնում եմ համակերպվածություն, որ հրեշը մնալու է: Մի կողմից, Կոնգրեսը ցուցաբերում է արմատական մոտեցում, որ մենք երբեք այս համակարգի հետ չենք համակերպվի, որ մենք պետք է այն փոխենք, ու հրեշը պետք է տապալվի, մյուս կողմից, հատկապես այս վերջին շրջանում նախընտրական տրամաբանությունից բխող այնպիսի քայլեր և կամ արտահայտություններ եմ տեսնում, որ ի չիք են դարձնում արմատականությունը, որովհետև քննարկվում է, թե քանի տոկոս կստանա ՀԱԿ-ը, ինչ չափի խմբակցություն կունենա: Բայց դա նույն տրամաբանությունն է, այսինքն` ինչքան շատ կոնգրեսական լինի ԱԺ-ում, այնքան վարչակարգն իրեն ավելի ճնշված, սեղմված և կաշկանդված կզգա: Միանշանակ դա այդպես է, բայց այս դեպքում ո՞ւր մնացին այդ արմատական կարգախոսները: -Այսինքն, ըստ Ձեզ, ՀԱԿ-ին վարչակարգն այս անգամ թույլ կտա՞ մտնել խորհրդարան: -Միանշանակ: Տեսնում եմ, որ վարչակարգը համակերպվել է, որ ԱԺ-ում լինելու է ՀԱԿ-ը: Սա շատ կարևոր է՝ մեզ մոտ ընտրություններն անցկացնում է իշխանությունը, պետությունը, և վերջիվերջո Ազգային ժողովի ձևակերպումն իշխանության խնդիրն է, և ինքը համակերպվել է, որ այնտեղ կլինի Կոնգրեսը: Չեմ ասում, թե հաճույքով է համակերպվել, դա իրենց համար գուցե և անձնական սթրես է, բայց ես համոզված եմ, որ ԱԺ-ում ՀԱԿ-ը տեղ է ունենալու, որովհետև համակարգային ընդդիմությունը շատ ավելի հեշտ է վերահսկել: Ամենաուժեղ հարվածները վարչակարգին հասցվել է 1996-ին և 2007-ին մարդկանց կողմից, ով այդ պահին համակարգի մաս չեն եղել: Ո՞վ էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանը 2007-ին. շատերը համարում էին քաղաքական թոշակառու, մեկը, ով նույնիսկ ասելիք չունի: Ո՞վ էր Վազգեն Մանուկյանը 1996-ին․ ընդդիմությունը ջախջախված, բարոյալքված, բանտերում, բայց տեսաք, թե ինչ եղավ: Դա նշանակում է, որ համակարգի համար /իսկ համակարգը օբյեկտիվ է, ինքը Սերժ Սարգսյանի համակարգը չէ, ինքն օբյեկտիվ համակարգ է/ ավելի ձեռնտու է ունենալ ընդդիմություն, որը քեզ թեկուզ տհաճություններ է պատճառում, բայց գոնե աչքիդ առաջ է: -Ստացվում է` արդա՞ր ընտրություններ կլինեն: -Չէ, արդար ընտրություններ չեն լինի, մոռանանք այդ մասին, խոսքը ազատ ընտրությունների մասին է, այսինքն` գոնե քվեարկության օրը մարդիկ ինչպես քվեարկեն, այնպես էլ արձանագրվի: Ես անձնական չափորոշիչ ունեմ` որքանով են ընտրությունները կեղծված, բայց ես ոչ մեկի վզին դա չեմ փաթաթում, և այն չի կարող պաշտոնական համարվել. իշխանությունն իրական վարչական պաշարի չափավոր օգտագործման և մանր-մունր կեղծիքներով կարող է 35 տոկոս հանրապետականի համար հանգիստ ապահովել: Եթե լինի 35-40 տոկոս, ուրեմն մի քիչ ավելի շատ է եղել վարչական ռեսուրսի կիրառումը, եթե 40 տոկոսից մեկ ձայն ավել լինի, ուրեմն սա պարզապես պետական հեղաշրջում կարող ենք համարել, եթե 40 տոկոս գումարած երկու ձայն լինի, ապա մարդկության դեմ հանցագործության մակարդակի արարքներով կարելի է դրան հասնել: Պարզապես կհաշվարկեք ՀՀԿ-ի՝ ընտրությունների արդյունքում ստացված ձայները և կհաշվարկեք` ինչպես են անցել ընտրությունները, արդեն պարզ կլինի, որովհետև իրականում 35 տոկոսից ավել երբեք չեն ունեցել: -Այս ընտրություններին ԱԺ -ում կհայտնվեն նաև լրագրողներ, ըստ Ձեզ` փոփոխություն կլինի՞ այս ամենից: -Ինչպես հասկացա՝ Պետրոս Ղազարյանն ընտրվելու է ԲՀԿ-ից: Դուք որևէ դեպք հիշո՞ւմ եք, երբ ԲՀԿ-ն ոչ համերաշխ քվեարկի: Իսկ ո՞վ ասաց, որ Պետրոսը տարբերվելու է` ելնելով իր անձնական խղճից: ԲՀԿ-ն օբյեկտիվորեն անհրաժեշտ կուսակցություն է, որն ունի կուռ սոցիալական բազա, սակայն այն բացարձակ միապետություն է, ինչպես Սաուդյան Արաբիայում, որտեղ թագավորը և պետության ղեկավարն է, և օրենսդիրն է, գլխավոր դատավորը, դատախազը, հրամանատարը, կրոնական առաջնորդը՝ ամեն ինչ ինքն է, այդպիսի կուսակցությունում ինչպես պետք է մարդը դրսևորվի որպես անհատականություն, չեմ հասկանում` դրա տեխնիկական կողմն ինչպես է լուծվում: Դրա համար կասկածում եմ: -Իսկ ՀՀԿ-ի դեպքո՞ւմ... -Մեծ սխալ է ՀՀԿ-ն դիտարկել որպես կուսակցություն: Սա հիմնարկություն է, իշխող ինստիտուտ, իշխող կորպորացիա, որն օգնում է իշխանությունը զավթած մարդկանց կառավարել, գործիք է, նախագիծ, կուսակցություն չէ: -Արմեն, իսկ ընտրություններին այլընտրանք, կամ ընտրությունների հաջորդ օրն ի՞նչ է լինելու, ի՞նչ տարբերակներ կան: -Կուսակցությունները, որոնք 5 տոկոս կհավաքեն, համակերպվելու և ստորագրելու են, ժողովրդի մի զգալի մաս իրեն խաբված է զգալու, և պետք է մտածել` ինչ է լինելու: Կարծում եմ` որքան ավելի խիստ և բախումնային լինի իրենց ընտրական շրջանը, այնքան ավելի խոստումնալից կլինի ապագան, ընտրություններից «հետոն», որովհետև իշխանությունների ռեսուրսները մաշված կլինեն, Ռուսաստանում նախագահական ընտրություններ են, կարևոր շրջան, և օգնության նրանց ձեռքը մի քիչ կհապաղի: Ամեն դեպքում, Ամերիկայում էլ նախընտրական շրջան է, և կարծում եմ վերևներում որոշակի խուճապ կա դրա հետ կապված, և դա արդարացված խուճապ է: Սիրանույշ Պապյան «Լարագիր» 14-2-2012.