Ուր է գնում հասարակությունը

Մեր զրուցակիցն է ՌԱՀՀԿ տնօրեն Մանվել Սարգսյանը -Պարոն Սարգսյան, Հայաստանում տեղի ունեցող զարգացումներին հետևելով՝ կարո՞ղ ենք արդյոք ասել, որ քաղաքացիական նախաձեռնությունները, քաղաքացիական հասարակությունը քաղաքականությունից առաջ անցան և իրենք էլ այսօր զբաղվում են իրական քաղաքականությամբ: -Նախ փորձենք հասկանալ, ըստ Հայաստանում գոյություն ունեցող պատկերացումների` ինչ է նշանակում քաղաքականություն: Կարծում եմ, որ գաղափարական ոլորտը խճճված է, և չկա պարզություն: Հայաստանում 20 տարի հասարակությունը խորը համոզմունք ուներ, որ քաղաքականությունը քաղաքական կուսակցությունների գործն է: Կուսակցություններն էլ իրենց հերթին անընդհատ քարոզում էին, որ երկրի, պետության հարցերն իրենց են վերաբերում, իսկ դուք ձեր գործն արեք, կամ երբ կանչենք, կգաք կլսեք, կգնաք տուն: Սա հանգեցրել է մի քանի երևույթների արմատավորման. առաջին հերթին` հասարակությունն ապաքաղաքականացվեց, այսինքն` իներցիայով շարունակվեցին Սովետական Միության ավանդույթները, երբ կոմունիստական կուսակցությունն ասում էր` ես եմ բոլոր հարցերը լուծում, դուք գնացեք հանգիստ աշխատեք: Սա նույնությամբ տրանսֆորմացվեց մեզանում, ստեղծվեցին տարբեր անվանումներով կուսակցություններ` ազգայնական, անկախական, պահպանողական և այլն, բայց որոնք իրենց պահվածքով հիշեցնում են կոմունիստական կուսակցությանը: Եվ շատ արագ «փրկիչի» գաղափարը տարածվեց մեր իրականության մեջ, որ կուսակցության այս կամ այն լիդերն է «փրկիչը», նա գալիս է փրկելու, փրկության ծրագիր իրականացնելու: Սա հստակ նորմ է դարձել հասարակության համար, հասարակությունը սկսել է հավատալ և «փրկիչ» որոնել: Բնական է, որ «փրկիչների» խմբերն էլ իրենց գործունեությունը համապատասխանեցնում են այս վիճակին, և գտել են ձևեր՝ հարաբերվելու ժողովրդի հետ, իրար հետ, Հայաստանում գործող ռեժիմի հետ: Հազարավոր տեխնոլոգիաներ են հորինել և շարունակում են հորինել, և հենց սա է, որ կոչում ենք քաղաքականություն ըստ Հայաստանի: Սակայն վերջին տարիներին տեղի է ունեցել հետևյալը` հասարակությունը սկսել է տեսնել հայկական քաղաքականության էությունը, նոր սերունդ է եկել, որը նոր գնահատականներ է տվել` սա ի՞նչ քաղաքականություն է, ո՞ւր է տանում, և ամենակարևորը, համոզմունք է հաստատվել` երկրի վիճակն այսպիսին է, որովհետև սա էր քաղաքականությունը: Իսկ 2008-ի մարտի մեկի ճգնաժամը ստիպեց մարդկանց ավելի խորքային նայել իրականությանը և հասկանալ, որ սա արդյունքն է մի քաղաքականության, որին բոլոր կուսակցություններն անխտիր մասնակից են: Այդ ժամանակ կուսակցությունների նկատմամբ հավատը կորավ, մարդիկ շատ շուտ հասկացան, որ կա Սահմանադրություն, իշխանություն, որը ժողովրդինն է, իսկ կուսակցություններն ընդամենը խմբեր են, որոնց գործունեության էությունը գրված է սահմանադրության մեջ, որ իրենք իրավունք չունեն «փրկիչ» լինելու, որ եթե իրենք իրենց հայտարարում են «փրկիչ», իրենց կարելի է դատել, քրեական պատասխանատվության ենթարկել: Մարդիկ հասկացել են, որ եթե երկրում գոյություն ունեն համակարգային խնդիրներ, դրանք լուծողը միայն հասարակությունն է: -Պարոն Սարգսյան, եթե մարդիկ, ինչպես Դուք եք նշում, հասկացել են, ինչո՞ւ երկրի վիճակը մեծ հաշվով չի փոխվում: -Սա երկարատև պրոցես է: Տեսեք, երբ այս կամ այն քաղաքացիական նախաձեռնությունը գործ է անում, ինչ-որ մեկը վեր է կենում և ասում է` բա ուր էիք, ինչ էիք անում այն ժամանակ: Խորամանկությունը հիմա խորքային բնույթ է ստանում, և սա ինքնին ռեակցիան է նորությանը, այսինքն՝ Հայաստանում ձւավորված համակարգը դրանում վտանգ է տեսնում: Նորությունը ոչ ոք չգիտի ինչ է, որովհետև նորություն չի եղել երբեք, հինը հայհոյում է նորին, բայց հայհոյելով օբյեկտիվորեն ճանաչում է նրան, և ինչքան ավելի շատ հին քաղաքական համակարգը հայհոյի նորին, այնքան ավելի է հզորացնելու նրան: Այստեղ կարևոր է, որ նորերն անեն իրենց գործը, գտնեն իրենց պայքարի ձևերը, որովհետև նորերը հասկացել են մի բան` մենք ենք որոշում, մենք ենք տերը, ոչ թե «փրկիչը»: -Ֆեյսբուքյան քննարկումներին երիտասարդների հասցեին ասվում է, թե «եկեք քաղաքականացրեք քաղաքացիական պայքարը, այլապես տպավորություն կա, որ եթե 2008-ին պայքարեիք՝ դարձյալ ծառերն էիք գրկելու և չէիք գալու Ազատության հրապարակ»: Սրանք անհիմն մեղադրանքնե՞ր են, թե՞ դրանց մեջ ճշմարտության տարր, այնուամենայնիվ, կա: -Եթե այդ մարդիկ ազնիվ լինեին, կասեին՝ եկեք կուսակցականացնենք: Խորքում նրանց ուզածը դա է՝ եկեք միացեք մեր կուսակցությանը, դա ձեր գործը չէ, դուք դատարկ բաներով եք զբաղված, այ, եթե տաք այդ իրավունքը կուսակցություններիս, սա կլինի հզոր երևույթ: Բայց այսօր արդեն ծիծաղելի է նման կերպ խոսելը: Իրականում դա հնի մոլուցքն է՝ ցանկացած բան իր տակ դնելու, այսինքն՝ դուք մի որոշեք, մեր փրկիչները կորոշեն, իսկ դուք թռուցիկներ տարածեք: Սա նույն երևույթն է, որը բնական է, արդեն չի աշխատում: Այստեղից էլ գալիս է չարությունը, խանդը, բայց էությունը շատ խորքային է: Հայկական կուսակցական համակարգն էությամբ կլանային է, տիրում է կլանային մտածողություն, ոչ ոք իրավունք չունի, բացի կլանի շեֆից, նա է որոշում ամեն ինչ: Տեսեք ինչ է կատարվում այսօր Կոնգրեսում, որը կարծես թե դեմոկրատական արժեքներ հայտարարած կառույց է: Կոնգրեսի ղեկավարը հանրահավաքում ասում է՝ ինձ խնդրել են, որ ես ցուցակ կազմեմ: Ստացվում է՝ այդ ամբողջ համակարգն իր մեջ ուժ չի գտնում ձևավորել մի տարրական բան` ցուցակ, շեֆին ասում են՝ նշանակիր, ինչպես կանես, այնպես էլ կլինի, դու ճիշտ ես: Սա կլանային քաղաքականության բուն էությունն է, և քսան տարի այսպես է եղել: -Մաշտոցի պուրակի հարցում կուսակցություններն ակտիվացան. սկսեցին գիտակցել հասարակական շա՞հը, թե՞ նախընտրական փիառ գործողություններով էր դա պայմանավորված: -Երկուսն էլ կա, և սա բնական է: Հնի մեջ ապրողը, երբ կանգնում է նոր իրավիճակի առաջ, արդեն անհատական մոտեցում է ցուցաբերում. մեկն ուզում է օգտվել, մյուսն էլ ուզում է ազատվել այդ վիճակից: Սա անձնական ընտրություն է, և շատ դիպուկ պաստառ կա պուրակում՝ «ինքնորոշված քաղաքացիների ժամանակն է»: Սա հասկանալը ֆունդամենտալ բան է, մի բան, որ երբևէ Հայաստանի հին համակարգը չի հասկանա: Խնդիրը միայն կուսակցությունները չեն, հասարակական սեկտորում նույն կլանային համակարգն է, նույն որակի մեջ, այստեղ հենց այն մարդիկ են, որոնք երբևէ չեն կարող ինքնորոշվել, նրանք անպայման մեկին պետք է լսեն, մեկը պետք է ասի, իրենք անեն: -Առաջիկայում ընտրություններ են, քաղաքացիական ակտիվիստները պե՞տք է շրջվեն դեպի քաղաքականություն: -Քաղաքացիները խնդիր են դնում: Քաղաքացիներն են 88-ին դրել բնապահպանական խնդիրները, քաղաքացիների մեկ այլ խումբ դրել է Ղարաբաղի ազատագրման խնդիրը, մի ուրիշ տեղ քաղաքացիները դրել են պետական համակարգը փոխելու խնդիրը: Ինչ հարց էլ լինի, ամենը քաղաքականություն է, կուսակցություններն ամեն կերպ ուզում են ասել, որ դա իրենց գործն է: Սակայն կուսակցության գործը շատ հստակ է՝ պայքար իշխանության համար ըստ սահմանադրության նորմերի, դրանից այն կողմ ոչ մի ֆունկցիա կուսակցությունները չունեն: Մնացածը հասարակությունն է որոշում, և ամեն ինչը քաղաքականություն է: Մեզանում միշտ տեղի է ունեցել քաղաքական իրավունքի ուզուրպացիա ինչ-որ անհասկանալի կառույցների կողմից: Հիմա արդեն այդ ամենը վերանում է: Հնի մեռնելու գործընթացն է, եւ մեռնողն ավելի ագրեսիվ է լինում: Եթե ասպարեզ են եկել տասը-քսան ինքնորոշված քաղաքացիներ, նրանց դեմ այլևս որևէ խաղ չկա՝ լինի ընդդիմության, թե իշխանության կողմից: Ինչո՞ւ են այս մարդկանց մասին խոսում, որովհետև հասկացել են՝ ովքեր են, առաջացել է մի երևույթ, որն ասում է՝ ես եմ տերն ու ծառան, դու պետք է անես, եթե չես անում, մենք տեր ենք, և սա սարսափելի հարված է համակարգին: Մարդիկ ասում են՝ մենք խոսում ենք օրենքի լեզվով: Եվ զուր չէ, որ պուրակի պայքարի առաջին օրերին, երբ ինքնորոշված քաղաքացիները դիմեցին քաղաքապետարանին, պատասխան ստացան` մեզ հետ օրենքով չխոսեք: Սա հնի և նորի բախումն էր. հնին ներքաշեցին իրավական դաշտ, և այստեղ էլ հինը տանուլ տվեց, հինը հասկացավ, որ ինքը չի կարող չխոսել օրենքով, եւ դրանով իսկ պարտվեց, և այդ պարտությունը գնալով շարունակվում է: -Հիմա նորը արագորեն հաղթանա՞կ է տանում… Չի կարող չտանել, և սա քանակական երևույթ չէ: 88-ին հինգ հոգի մարդ էին, որոնք կանգնել և սահմանադրական իրավունք էին պահանջում: Հետո դա դարձավ միլոնների հոգեբանություն, որոնք ասացին, որ մենք չենք ենթարկվում քո որոշումներին, որովհետև դրանք օրինական չեն, մենք ենթարկվում ենք օրենքին: Ռուսաստանում մի գեղեցիկ ցուցապաստառ կար՝ մենք բողոքողներ չենք, մենք գործատու ենք, և մենք ձեզ հեռացնում ենք: Այստեղից էլ արդեն սկսում են կառուցվել համապատասխան պետական համակարգեր: Ոչ մի նորություն այստեղ չկա, ուղղակի ամեն ազգ ինչ-որ պահի գալիս է դրան: -Իշխանությունն իր գործելաոճը պետք է փոխի՞, այլապես... -Պետք է արհամարհել իշխանությանը: Եթե հասարակությունը հասկացել է, որ օրենքը միայն նորմեր չեն, որ պետք է պահել, եւ օրենքը ահռելի ուժ է անօրինականության դեմ, ուրեմն վերջ: Մեզ մոտ, կարծում եմ, այդ գիտակցությունն է գալիս, գիտակցություն, որին շատերը չեն հավատում. ասում են՝ դե լավ, երիտասարդներ են, բայց հետո սկսում են կասկածել. մենք իրավունքի և օրենքի լեզվով ենք խոսում, իսկ օրենքի մեջ կոմպրոմիս չկա: Իսկ հասարակությունը, որը դա հասկանում է, արդեն ուրիշ հասարակություն է: Մենք համընդհանուր անհանդուրժող ենք, սակայն մի հարցում հանդուրժող ենք` անօրինականության հարցում: Բայց քաղաքացիական հասարակությունը և ընդհանրապես կայացած հասարակությունը մեկ հարցում է անհանդուրժող`անօրինականության դեմ, անգամ դաժան է այդ հարցում՝ պատասխանատվության է կանչում: Ինքնորոշված քաղաքացին ստեղծված համակարգի դեմ է, համակարգի թշնամին է, և համակարգը զգում է դա, եւ ցնցվում է՝ ինչ է նշանակում ես եմ տերը: Տարոն Մարգարյանը ոչ միայն ասաց՝ «ինձ հետ օրենքով չխոսեք», այլեւ ասաց, որ սա իրենց սեփականությունն է: Մարդիկ էլ ասացին, որ սեփականությունն իրենցն է: Տարոնն ինքն իրեն ծուղակը գցեց, եթե դեռ չի հասկացել, թե ում հետ գործ ունի, որովհետև տեր դեռ չի տեսել: -Ե՞րբ նոր արժեքներով խորհրդարան կունենանք, երբ ինքնորոշված քաղաքացիները շատ լինեն և ընտրական մեխանիզմներն էլ գործե՞ն: -Ի դեպ, տասը հոգուց մինչև միլիոն մեկ քայլ է: Շատ ավելի դժվար է տասը ինքնորոշված քաղաքացի դուրս բերելը՝ սա կարող է հարյուրավոր տարիներ տևել, քան տասը հոգուց մինչև միլիոնը: Սա մի ակնթարթ է: Ֆունդամենտալ հարցերը բոլոր տեղերում դրել են ինքնորոշված քաղաքացիները: Հասարակությունն է ասել, որ իշխանությունը ձևավորվելու է ըստ սահմանադրության նորմերի. դնում էր, կանգնում էր և համակարգին ստիպում էր ենթարկվել: Սա ունիվերսալ մեխանիզմ է: Ինչ վերաբերում է ընտրական մեխանիզմին, հասարակության առջեւ կանգնած հիմնական քաղաքական խնդիրը դա է: Հասարակությունը պետք է շահագրգռված լինի, որ այդ մեխանիզմն աշխատի, քանի որ հասարակությունն ուրիշ ձև չունի սեփական իշխանությունը ստեղծելու: Ընտրական մեխանիզմ հաստատելը հասարակության արտոնությունն է: Ընտրական մեխանիզմի բացակայությունն է, որ ստեղծում է այս կլանները: Աշխատե՞ց մեխանիզմը՝ սկսում է դաստիարակել կուսակցություններին, որովհետև խլում է կուսակցականներից բոլոր ստվերային մեթոդները, որոնցով նրանք ապահովում են իրենց կյանքը: Հենց ընտրական մեխանիզմն աշխատի, արդեն այլ ճանապարհ չկա, նրանք պետք է արժեքներ հստակեցնեն, պլատֆորմ ստեղծեն, ներկայացնեն, խնդրեն: Այսօր դա որևէ մեկին պետք չէ: Այսինքն` մեխանիզմն իսկապես ունիվեսալ առողջացնող երևույթ է: Եվ նման մեխանիզմ արմատավորելն այն հասարակությունների մենաշնորհն է, որոնք հասկանում են դա: Սիրանույշ Պապյան «Լրագիր» 6-3-2012.