ԿՈՐՑՐԻՆՔ ԴԵՄՔ ՈՒՆԵՆԱԼՈՒ ՇԱՆՍԸ

Հարցազրույց գրականագետ Սիրանուշ Դվոյանի հետ -Իշխանության մասին խոսելիս ասում եք` դեռ մեզանում միջնադարյան մոդելն է, իսկ ի՞նչ կասեք ընդդիմության մասին, ո՞րն է նրա դերը հասարակության մեջ: -Եթե տեսականորեն վերցնենք` ինչ է ընդդիմությունը, ապա այն իշխանության հակառակ երեսն է կամ դրա հակառակ երևույթը, այսինքն` հակառակը նկատի ունեմ հենց հակակշռելու իմաստով: Եվ պատահական չէ, որ երկրներ կան, որոնք երկու եզրերով աշխատելու փորձառությունը բավական լավ են իրականացնում, որտեղ ընդդիմությունը որոշակի ուժ է, որն աշխատեցնում է իշխանությանը: Մեր իրականության մեջ ընդդիմություն նշանակում է ընդդեմ կամ հակառակ լինել, բայց ոչ թե ամբողջացնելու իմաստով, այլ հակառակ լինել ժխտումի իմաստով: Այսինքն` երկու կողմ ունենք` դիմացը և հետևը. ընդդիմությունն այդ հետևի, իշխանության հակառակ կողմն է, որը ստվերում է, չի երևում որպես ուժ, բայց ընդդիմություն է, ուղղակիորեն ստանձնում է դեմքն ամբողջացնելու պարտականությունը: Սա առհասարակ լավագույն և դասական տարբերակն է. մեզանում ընդդիմության որևէ փորձառություն ես մինչ օրս չեմ հիշում: 5-րդ դարում նման մի փորձ եղավ. Արշակավանի պատմությունը նկատի ունեմ, երբ Արշակը, պարզապես շատ խելոք լինելով, հասկացել էր, որ որպես իշխանություն կարիք ունի ընդդիմության. Արշակավանում ապրողներն ըստ էության ոչ թագավորական տոհմից էին, ոչ կաթողիկոսներն էին, ոչ նախարարներն էին, դրանք մարգինալներն էին, “հասարակությունից”, էլիտայից դուրս մնացածները: Արշակը փորձեց նրանց հավաքել և տալ իշխանության իրավունք, այսինքն` խոսելու իրավունք: Ըստ էության, նա իշխանությանը հակակշռող երկրորդ կողմ էր ուզում ձևավորել, ինչը մնաց ցանկություն, որովհետև չուզեցինք ընդունել երկրորդ երեսը, ավերեցինք, ասում է Բուզանդը, որը եթե մեկնաբանեմ` աղճատեցինք մեր քաղաքական դեմքը: -Փաստորեն դարեր հետո է՞լ ենք ժխտում երկրորդ երեսն ունենալու կարևորությունը: -Ինձ թվում է` այո: Պարզապես երբ ժխտեցինք, մեզ հետ ավելի վատ բան պատահեց. ոչ միայն երկրորդ երեսը չունեցանք, առհասարակ կորցրեցինք դեմք ունենալու հնարավորությունը: Այսինքն` մենք երկու եզրերով աշխատելու հատկություն չունենք. ընդդիմությունը հենց այդ երկրորդ ուժեղ, հավասարաչափ, հակակշռող ուժն է: -Այսինքն` կարելի՞ է ասել, որ դեմք չունենք, դրա համար էլ ընդդիմություն չունենք: -Կարծում եմ` իշխանությունը միշտ այն ճկունությունը պետք է ունենա, որ հասկանա` որպեսզի ինքն աշխատի, պետք է ունենա ընդդիմություն, հակառակ դեպքում ինքը դառնում է մոնոպոլ իշխանություն և շատ արագ կարծրանում է, քանի որ դիմացից դիալոգ չկա, հարց չի գալիս, դիմացից ինքը պատասխան չի ակնկալում: -Սակայն մի՞թե հիմա դիմացից իշխանությանը հարցեր չեն ուղղում ՀԱԿ-ը և մյուս ընդդիմադիրները: -Այդտեղ մի բան պետք է ճշտենք. կեցվածքով ընդդիմադիր լինելը մի բան է, ըստ էության լինելն` ուրիշ բան: Այստեղ մի քիչ այդ խաբկանքի պահը կա, որովհետև հիմա իսկապես Կոնգրեսը թվում է` ընդդիմություն է, որովհետև դիմացից խոսում է: Բայց դիմացից խոսել հանուն ինչի: Որովհետև երբ ինքը դիմացից խոսում է և իշխանությունը դրան պատասխանում է, դիալոգը պետք է լինի որոշակի գաղափարի շուրջ: Հիմա մեզ մոտ դա չկա: Չկա այն ընդհանուր հարթությունը, որտեղ իրենք պիտի խոսակցեն, քանի որ երկկողմանի ժխտումի արարքի հետ գործ ունենք: Երբ չենք ուզում իշխանության այս մոդելը, ի՞նչ ենք ուզում փոխարենը: Եվ այդ մոդելները ինչքա՞ն ճկուն կարող են հարաբերվել իրար հետ: -Փոխարենը լինի ժողովրդավարական չափանիշներին համապատասխան երկիր, որտեղ կգործի Սահմանդրությունը: -Այստեղ մի ուրիշ հարց կա. նույն ՀԱԿ-ը, երբ ժամանակին իշխանություն էր, ինքը չմտածեց ընդդիմություն ձևավորելու մասին կամ էլ թերևս չուզեց ընդդդիմություն ունենալ: Հենց իրենք` երրորդ հանրապետության սկզբնավորողները, չենթադրեցին աշխատող ընդդիմություն, իրենք ենթադրեցին միայն աշխատող իշխանություն, և ուրեմն պետք է ունենայինք այն, ինչ ունենք: Եվ բոլորովին էլ պետք չէր ենթադրել, որ հետո էլ այդ ավանդույթը պիտի վերափոխվեր. լավ կլիներ, որ վերափոխվեր, բայց չվերափոխվեց, նույն ավանդույթը շարունակվում է: Հիմա էլ Կոնգրեսն ասում է` ես որևէ համագործակցության չեմ գնա. համագործակցության չգնալն ուրիշ բան է, դիալոգ ստանալը ուրիշ բան է: Իմ ասած ընդդիմությունն այդ դիալոգով գնացող ընդդիմություն է, այլապես ինչի համար է այդ ընդդիմությունը, եթե ինքն առհասարակ որևէ խոսակցություն չպիտի բացի կամ մասնակից չպիտի դառնա: -Բայց ընդդիմությունն ասում է, որ այս իշխանության հետ դիալոգի գնալն անհնար է, նրանց հետ չի կարելի երկխոսել, որովհետև մարտի մեկ իրականացրեցին և այլն: -Այստեղ արդեն մի քիչ ուրիշ տեղից պետք է մոտենանք. մարտի մեկն էլ գաղափարի բացակայության ապացույցն է խորքի մեջ: Անօրինական ընտրություններ էին կատարվել և ընդդիմությունն ուզում էր օրինական ճանապարհով, այսինքն` Սահմանադրությամբ վերականգնել արդարությունը: Բայց դրանից առաջ, երբ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ներկայանում էր հանրահավաքներին որպես նախագահի թեկնածու, նա որևէ գաղափար չէր բերում, որի շուրջ համախմբված հանրությունը պիտի “մաքրեր ավգյան ախոռներն” ու գնար այդ իրականությունը կերտելու: Շատ հետաքրքիր մի բան պատահեց այդ օրերին: Հավանաբար հիշում եք Լևոն Տեր-Պետրոսյանի այն ելույթը, երբ նա խոսքն ավարտեց Չարենցի հայտնի բանաստեղծությամբ: Նա արտասանեց, ոչ թե մեկնաբանեց, Չարենցի “Մահվան տեսիլ”-ը: Ըստ էության նա ոչ միայն չուներ իր “մահվան տեսիլը”, այլ չտեսավ նաև Չարենցի տեսիլը: Եվ ուրեմն, իշխանությունը վերստանալու պահանջը խորքի մեջ ի՞նչ նպատակ ուներ: Տա՞լ ու վերցնե՞լ միայն: Բայց հարցը միայն տալը և վերցնելը չէ, այլ ուղղակիորեն ինչ-որ բան անելն է, արարքի մակարդակով մեծ հաշվով որևէ բան չի արվում: -Կոնգրեսը ասում է, որ սպասումի, դադարի պահ է, որը շատ ավելի կարևոր է, քան գործողությունների գնալը: -Գիտեք, քաղաքականությունը ընտանեկան բիզնես չէ: Անգամ ընտանեկան հարցերում, եթե մի բան վրիպում ես, տասը տարի հետո դրա պատասխանը ուղղակիորեն ստանում ես: Քաղաքականությունն արագ ու ճիշտ արձագանքելու արվեստ է. ուրեմն նստենք սպասենք երկու ամիս, երկու ամսվա ընթացքում ուր կգնա այս ամբողջը և առհասարակ ինչ զարգացումներ կլինեն: Որևէ մեկը չի կարող ենթադրել, դրա համար մի քիչ ավելի մեծ շրջահայացություն է պետք: Չեմ կարծում` այսպես նստած սպասելը ճիշտ է: Կարծում եմ` ՀԱԿ-ի լռությունը պայմանավորված է ասելիք չունենալով: Շատ եմ հարգում ՀԱԿ-ի լիդերին` որպես մտավորական, որպես բանասեր: Բայց ինքը բավականին փակ անհատ է, իսկ քաղաքական գործիչը, դիվանագետը չպետք է փակ լինի: Քաղաքական գործիչը բոլոր կողմերից բաց ու արագ արձագանքող տեսակ է: Քաղաքական գործիչը սիրում է ստանձնումներ, կարողանում է նույնանալ: Ինքը կարծեմ այս տեսակը չէ: Ուրիշ ընդդիմադիրնե՞ր: Չեմ կարծում: -Բայց նա ստնանձնել է իշխանափոխություն իրականացնելու գործը, և արդյոք ժողովուրդը դա չի ուզում: -Ժողովուրդն ուզում է լավ թագավոր, առայժմ: Մեր ներսում դեռ կարծեմ ազգային պետությունը, էլ ուր մնաց հանրապետությունը, դեռ չի սպառել իրեն: Այդքան ազատ չէ մեր գիտակցությունը: Մեր ժողովուրդը դեռ չգիտի` ինչ ասել է իրավունք, մարդու իրավունք, անհատի շահ: Էհ, կարծեմ կրթությունը չի անում այն, ինչին կոչված է: Նույն այդ ժողովուրդն էր կարծեմ 96-ին նրան ասել` հեռացիր: -Կարծիք կա, որ նա այնքան ուժեղ էր, որ եթե չուզեր, չէր հեռանա: -Կարծում եմ` դա դրական քայլ էր, երբ իրեն ասացին` հեռացիր, ինքը հեռացավ, եթե մտածեմ, որ նա մտածեց` գուցե ուրիշ մեկը գա և ավելի լավ աշխատի: Դեռ այդ ամբողջի պատմությունը չի գրվել: Այդ նյութերը հեռու են մեզանից, չեն խոստովանվել: Իսկ գուցե նա հեռացավ, քանի որ ինքնասիրությունն էր վիրավորվել, որ իրեն ասում են հեռացիր: Չգիտեմ: Այդ դեպքում այլ բանի հետ գործ կունենանք: Պիտի սպասենք, որ իսկապես վկայվեն այդ ժամանակները: Քանի դեռ կենդանի են այդ վկաները, ովքեր կկարողանան պատմել ողջ ճշմարտությունը: Բայց, ցավոք սրտի, երեք նախագահների միջև տարբերություն չեմ տեսնում, որովհետև այսօրվա աշխատող օրենքի հիմքերը դրվեցին 90-ական թվականներին: Իրենք պարզապես ժառանգության կարգով իրար են փոխանցում: Եթե Քոչարյանը ժամանակին գնահատական տար նախորդ իշխանություններին, ապա պարզած կլիներ, որ ինքը չի ստանձնում նրանց թողոնը: Կամ եթե ստանձնում է, ապա շրջելու է այն ուրիշ ուղղութամբ: Բայց այդպես չեղավ: Որևէ ընդհատում չի լինում: Շրջափոխում` այո, բայց ոչ ընդմիջում: ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ «Լրագիր» 30-10-2009-