Իսկ ինչո՞վ է զբաղված կաթողիկոսը . «Չենք լռելու»

«Չենք լռելու» երիտասարդական նախաձեռնությունը շարունակում է բարձրաձայնել հայ ժողովրդի պատմամշակութային ժառանգության պահպանման խնդիրը: Նախաձեռնությունն այսօր հանդես է եկել հերթական հայտարարությամբ, որում մասնավորապես ասվում է.
«Հայտնի է, որ Վրաստանը քաղկեդոնական շրջանի 10 հայկական վանքերի յուրացման փորձեր է ձեռնարկում: Վրաց պաշտոնյաները, եկեղեցապետերն ու մամուլը պարբերաբար անդրադառնում են այդ հարցին` վանքերի բարձիթողի վիճակը դարձնելով հիմնական խաղաքարտ: Հստակ գիտակցելով դա` ո՛չ Հայ Առաքելական եկեղեցին, ոչ էլ մշակույթի նախարարությունը սրբատեղիների փրկությանն ուղղված որևէ քայլ չեն ձեռնարկում` ապացուցելու համար վրացիներին, որ հայ ժողովուրդը տե՛ր է քաղկեդոնական շրջանի իր պատմությանը: Դրա փոխարեն Գարեգին Բ-ն և աշխարհիկ իշխանությունները նախընտրում են «բրախել» մեր պատմությունը բախտի քմահաճույքին` երկար լեզու դնելով հարևանների բերանը:
Հայկական քաղկեդոնական ճարտարապետության գլուխգործոց համարվող Կիրանցի վանքը (XIII դար) մեկն է վիճարկվող 10 սրբատեղիներից, որոնք, չնայած բացառիկ նշանակության, այսօր զուրկ են որևէ հոգատարությունից:
Հատկանշական է, որ հայկական քաղքեդոնական եկեղեցիներն ու վանքերը խորհրդային ժամանակներում երբեք դուրս չեն մնացել Մշակութային ժառանգության պահպանման վարչության տեսադաշտից: Ցավոք, անկախ Հայաստանում դրանք որևէ մեկին պետք չեն: Հայ ժողովուրդը ավելի շատ սիրում է թափահարել օդում բռունցքներով Թուրքիայում կործանվող հայկական պատմական ժառանգության կործանման համար: Ինչ խոսք, դա կարևոր գործ է, բայց երբ այդ նույն ժառանգությունը անտերությունից կործանվում է քո երկրի տարծքում, բռունցքներն անիմաստ ու ծիծաղելի են դառնում:
«Չենք լռելու»-ն սթափության կոչ է անում Մայր Աթոռին ու Հայաստանի իշխանություններին, ինչպես նաև խնդրում է բարերարներին միավորվել հայ ժողովրդի անցյալի փրկության հարցում»:
Իր հայտարարության մեջ նախաձեռնությունը ներկայացնում է նաև քաղկեդոնական շրջանի հայկական եկեղեցիների պատմությունը.
Արևելյան ժողովուրդների շրջանում բյուզանդական կայսրության քաղաքականության ազդեցության տարածման և ամրապնդման համար 451թ. Կոստանդնուպոլսի արվարձան Քաղկեդոնում գումարվում է տիեզերաժողով, որին Հայաստանի հոգևոր դասի որևէ ներկայացուցիչ չի մասնակցում:

Ժողովում ընդունվում է Հիսուս Քրիստոսի երկու բնույթի մասին դավանաբանական ուսմունքը (երկբնակներ): Չնայած նրան, որ հայերը Քրիստոսի միաբնակության դավանանքի հետևորդն էին, սակայն Բյուզանդիայի վարած պայքարը տալիս է սպասված արդյունքը: 607թ. վրացիները, մերժելով հայ միաբնակ եկեղեցու վարդապետությունը, ընդունում են քաղկեդոնականություն, և ապա 630թ. Ամենայն Հայոց Եզր Կաթողիկոսի գլխավորությամբ՝ նույնն անում են նաև հայերը: Եզր Ա Փառաժնակերտցի (630-641) Կաթողիկոսից մինչև Հովհան Օձնեցի Կաթողիկոսի գահակալության սկիզբը 85 տարի շարունակ քաղկեդոնականությունը երկրում տիրապետող դավանանքն էր:
Իրավահաջորդ հայ-քաղկեդոնական հովվապետերի գահակալության ընթացքում Հայաստանում կառուցվում են հայ-քաղկեդոնական գաղափարաբանության դրոշմը կրող ճարտարապետական գոհարներ, որոնք դարեր անց ընդհանրացվելով՝ արժևորվել և բնութագրվել են որպես հայ ճարտարապետության ոսկեդարյան հուշարձաններ: 726թ. Օձնեցին Մանազկերտում գումարում է եկեղեցական ժողով և մերժում քաղկեդոնականության ուսմունքը:
Սակայն նախքան Կաթողիկոսության մակարդակով քաղկեդոնականության ընդունումը՝ բյուզանդածես եկեղեցու ազդեցությունը կրող առանձին գավառներն ու համայնքները ոչ միայն չէին վայելում միաբնակ դավանաբանական ուսմունքի մեջ դեռևս անսասան մնացած Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության հովանավորությունը, այլև անտեսված ու մերժված էին: Հարակից Վրաստանն անմիջապես իր հովանավորությունն է առաջարկում դավանաբանական անջրպետով միաբնակ ազգականներից մեկուսացած հայերին: Այդ պատճառով մինչև քաղկեդոնականության` Կաթողիկոսության մակարդակով ընդունումը, այդ շրջաններում գրավոր պաշտոնական լեզուն վրացերենն է եղել: Եվ արձանագրություններն էլ կառույցների, եկեղեցիների որմերին վրացերենով է եղել:
Այժմ վրացական կողմի պահանջների գլխավոր հիմնավորումն այն է, որ 10-13-րդ դդ. եկեղեցիների գրառումների մեծ մասը վրացերենով է: Ընդ որում, մոռացության է մատնվում այն հանգամանը, որ այդ շրջանում հայ-քաղքեդոնականների պաշտոնական լեզուն վրացերենն էր։ Այդպես որ, այդ գրառումները չեն կարող սրբավայրերը Վրացական եկեղեցուն վերադարձնելու մասին վրացական կողմի պահանջների հիմնավորում ու առիթ հանդիսանալ»: