ՖԻԼՄԻ ՊԵՍ ԱՎԱՐՏ ԿՈՒՆԵՆԱՆ

Հարցազրույց արվեստագետ Կարինե Մացակյանի հետ -Մերօրյա արվեստագետները արվեստն առանց քաղաքականության չեն պատկերացնում: Ուստի… -Այստեղ ուզում եմ ընդհատել և ասել, որ այն քաղաքականությունը, որն այսօր տարվում է, այնքան հեռու, այնքան կտրված է այն իրականությունից, որ մենք էինք պատկերացնում: Այսինքն` 1987թ.-ն, երբ “3-րդ հարկի” ավանգարդիստներով ժամանակակից արվեստի շարժում սկսեցինք, մենք պատկերացնում էինք ուրիշ տեսակ, մեր պատկերացումներն ազատության մասին այլ էին, ինչպես և մեր ժողովրդի պատկերացումները, երբ միտինգի էին դուրս գալիս: Մենք ընդհանուր պատկերացում ունեինք ազատության մասին, որ պետք է մարդկանց իրավունքները պաշտպանված լինեն և այլն: Իսկ դա մի մեծ բլոկ էր, որտեղ, իհարկե, շահում էին քաղաքական դրված կամ թելադրված խնդիրները: Մեր առաջին պրոբլեմը հենց ազգային խնդիրն էր, որի հետ մենք հակասության մեջ ընկանք, որովհետև ազգային խնդիրները մենք այդպես չէինք պատկերացնում, ինչպես սղագրված էր վերևից: Այսինքն`գլոբալիզացիայի նոր շրջանը մենք չէինք գիտակցում, կամ Ղարաբաղ շարժումը ևս ընդհանուր էինք հասկանում` որպես մարդու իրավունքների պաշտպանություն: Եվ մեր այս գաղափարները ֆիասկո ապրեցին, որովհետև տեսանք, որ ուրիշ ուղղությամբ են դրանք գնում: Եվ մի հատ էլ շատ ուժեղ ֆիասկո, շատ ուժեղ հարված ապրեցինք, երբ 98-ին հանկարծ ավելի հաստատվեց հին տոտալիտար համակարգը, այսինքն` նոստալգիան օգտագործելով` եկավ իշխանության ավելի բուրժուական, ավելի շուտ մաֆիոզ ստրուկտուրան` իր սովետական նախկին կլիշեով, օգտագործելով նախկին սովետական արժեքները և ժողովրդի էմոցիոնալ ֆոնը: Եվ դա մինչև այսօր շատ լավ օգտագործվում է: Այսինքն` սովետական համակարգի մեջ եղած գաղափարախոսությունները փոխարինվեցին ազգային մանիպուլյացիոն գաղափարախոսություններով: Օրինակ` ցեղասպանություն, Հայ Դատ և այլն. այս կլիշեները շատ լավ օգտագործվում են և փաստորեն նորից խուսանավեցին այն հիմնական գաղափարներից, որոնք արժեքազրկվել էին նախկինում: -Սակայն արդյոք իշխանությունը վերջին մեկ տարվա քաղաքականությամբ չապացուցեց, որ ցեղասպանությունն այլևս “մատի փաթաթան” չեն դարձնելու: -Մատի փաթաթան չեն էլ կարող դարձնել, որովհետև դա արդեն շատ խիստ դրսից թելադրված պահանջարկ է, այսինքն` մեր քաղաքական դաշտն ուրիշ ընտրություն չունի, դրա համար էլ գնում է այդ կոմպրոմիսին և ստիպված է գնում: Եթե մենք նախապես ունեինք գաղափարներ, որ կարող էինք մարդու իրավունքներով դա կատարել, այդ կապիտալի կուտակումը իշխանություն վերցրեց, ու դրա հետ միասին արժեզրկվեցին մարդու իդեալները: Այսինքն` աշխարհը տեսավ, որ մենք այն հասարակությունը չենք, որ իսկապես կարողանում է պայքարել դրա համար. և մեր տարածքները, և մարդու իրավունքները դրանով պաշտպանել, որ դրանք այլևս քաղաքացիական արժեքներ չեն: Այսինքն` ապացուցեցինք, որ մենք շատ հետադեմ ժողովուրդ ենք` կախված մնացած ազգերի կամ ուժեղ պետությունների կամքից, և դա շատ ձեռնտու է իշխանավորներին, որոնք միշտ սպեկուլյացիայի են ենթարկում, շահագործում են դրանք և դրանց վրա հարստանում: -Եվ քանի որ հետադեմ հասարակություն ենք, ուրեմն ի՞նչ եք կարծում` նաև հետադեմ ընդդիմությո՞ւն ունենք, որը չի կարողանում պայքարել: -Ընդդիմությունն, ինչպես մեր “3-րդ հարկը”, շատ ավելի առաջադեմ գաղափարներ էր որդեգրել, քան ենթադրվում էր, որ մեր հասարակությունը պատրաստ է դրան: Ինքը միանգամից վերցրել էր իսկապես քաղաքացիական արժեքները, սակայն այդ պրովոկացիաները խանգարում էին, որպեսզի ժողովուդը կարողանար հասկանալ ու հասունանալ: Պարզվեց, որ սա իդեալ է, և դրա համար ընդդիմությունը տանուլ տվեց: Լևոն Տեր-Պետրոսյանի առաջ քաշած խնդիրներից հետո մենք պետք է տասը տարի սպասեինք, կախման վիճակի մեջ լինեինք ռուսներից, լրիվ կորցնեինք մեր իրավունքները և համաձայնվեինք այս պայմաններին: Երրորդ նախագահի ժամանակ արդեն մի թույլ պետություն պետք է ենթարկվի ամեն ինչին, որովհետև արդեն ուրիշ ելք չունի: Եթե Լևոնի ժամանակ մեր իրավունքների համար երկարատև պայքարելու ելքեր կային, հիմա մեր առաջ այդ երկաթյա վարագույրը ընդմիշտ փակվեց: Եվ ընդիմիշտ քաղաքացիական իրավունքներից զրկվեցինք: -Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հիմա ընդդիմադիր կարգավիճակում է, ինչպե՞ս եք գնահատում նրա գործունեությունը, երբ Ձեր ասած քաղաքացիական հասարակության ձևավորման համար այլևս հիմքեր չկան: -Ըստ իս` Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հասարակությունից առաջ է, հասարակությունը հետ է նրանից, այսինքն` նա ոչ թե անհատների, այլ մասայի հետ գործ ունի և ստիպված է հաշվի նստելու այդ հասարակության հետ: Այդ գաղափարների շուրջ հավաքված մարդիկ ինձ հույս էին տալիս, քանի որ գիտենք` սպառողական ստրկական իրավիճակում հայտնվելը թելադրում է դառնալ հարմարվողական (մանավանդ մտավորականությանը): Երբ այդքան մարդ էր հավաքվում միտինգներին, դա վկայում է այն մասին, որ հասարակությունն այդքան էլ իներտ վիճակում չէ: Եթե նույնիսկ տասը հոգի էլ հավաքվեր, էլի կզարմանայի, որովհետև այս տասը տարվա ընթացքում, այս “պաուզայի” ընթացքում մեր հասարակության մասին շատ ավելի վատ կարծիքի էի, քան այսօր: Եվ ուրեմն բռավո հասարակությանը: Պարզվեց` ժողովրդի զգալի մասը կողմ էր ընդդիմության առաջ քաշած գաղափարներին: Միգուցե այս քսան տարվա ընթացքում մարդիկ կարողացել էին հասկանալ այդ ամբողջ ավանտյուրիզմը, և նրանց գիտակցության մեջ արդեն հասունացել էր, որ պետք է գնահատեն իրեն որպես քաղաքացի աշխարհի մասշտաբով և ոչ թե մի փոքր Հայաստանի: Հիմա Լևոն Տեր-Պերտոսյանն ի՞նչ կարող է մենակ անել, այսինքն` եթե նորից բարձրացնում է բարձր արժեքներ… -Ասում են` ժամանակն է նոր գաղափարների: -Մի շարք պրովոկացիաներ են տեղի ունենում, և կարծում եմ` Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չի ցանկանա գնալ այդ վտանգներին ընդառաջ: Արդեն մի քանի վտանգներ են եղել, և նրա լռությունը բոլորովին էլ նշան չէ, որ ինքը տանուլ է տվել: Դա ժամանակի խնդիր է, որպեսզի ամեն անհատ հասկանա և գիտակցի, որ ինքն ամեն օր առնչվում է իր իսկ իրավունքների ոտնահարման հետ ամենատարբեր ոլորտներում`սկսած դատականից, վերջացրած հասարակ համայնատիրությամբ, բոլորը մաֆիոզներ են, ինչը նշանակում է, որ ոչ մի բանով պաշտպանված չենք: Եվ այս պարագայում անընդհատ շահարկել ցեղասպանության հարցը, թե այ հիմա մեր ազգային արժանապատվության խնդիրն է, ուղղակի մանիպուլյացիա է, ուրիշ ոչինչ: Այսօր ամեն ինչի նկատմամբ անվստահության չափազանց մեծ խնդիր կա: Այս իմաստով ես ատում եմ նոր գաղափարները, որովհետև դրանք անընդհատ` Սովետից սկսած, մանիպուլյացվել են: Եվ թերևս ընդդիմությունն իմ համակրանքը շահում է այն պատճառով, որ այդ մասշտաբային մտածողությունից հեռու է կանգնում, որովհետև ստիպված է լինելու այդ միտինգի մեջ գաղափարներ դնել և ստիպված է լինելու ինքն էլ մանիպուլյացիա անել: Այդ իրար հաջորդող միտինգները հասնունացնում են ընդհանուրի միտքը, քաղաքական մտածողությունը, համեմատվելու կարողությունը: Միշտ աշխարհը չափազանց անարդար է, այսինքն` բոլոր դեպքերում ինքը փնտրելու է իր շահերը: Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հետ կապված ամեն ինչ կատարվում է նույնությամբ և շատ բացահայտ: Նույն ինքը` Օբաման, որ ընտրված է, հակառակ Բուշի` ինքը դեմոկրատ է, իր ազգային, իր երկրի շահերը ավելի վեր է դասում և պետք է կոմպրոմիսների գնա, որ իր հարաբերությունները Թուրքիայի հետ ավելի ամրանան. բա հո փոքր երկրի շահերը չի° պաշտպանելու: -Իսկ մե՞ր շահերը, մենք ի՞նչ շահ կունենանք այս հարաբերություններից: -Թուրքիայում մեծաքանակ մտավորականություն կա, որոնց հետ մենք շփվում ենք, և որպես մտավորական` մենք նույն արյունից ենք: Ինքն այդ մարդկային արժեքները բարձր է դասում: Բայց այն մասան, որն ատելությամբ է լցված երկուստեք միմյանց հանդեպ, շարժվում է ատելությամբ: Այսինքն` երբ շփվում ենք միմյանց հետ, ոչ ես ունեմ խնդիր, ոչ թուրք մտավորականը, մենք այդ արժեքներով չենք առաջնորդվում, մենք համագործակցության արժեքներով են շփվում, և ինքն էլ նույն իդեալն ունի մադկության նկատմամբ, ինչ ես ունեմ: Բայց իմ ենթագիտակցության մեջ էլ կա դա. երբ ես հայտնվում եմ ուրիշ դաշտում, ասենք Եվրոպայում, բավական է մի թուրք արվեստագետ խոսի իր ստանդարտից և ցեղասպանությունը համարի հայերի կողմից իրականացված, այդտեղ ես պոռթկում եմ, քանի որ այս ստանդարտներն այնքան ուժեղ են մեր յուրաքանչյուրի մեջ: Դա հենց առաջին անարդարությունն է, քանի որ զոհի կարգավիճակը մենք հոգեբանորեն չենք վերացրել մեր միջից, և այդ անարդարության զգացողությունը մեզանում շատ ուժեղ է ընդգծված: Մեզանում ինչ կատարվում է, գլոբալիզացիայի անմիջական հետևանք է, այսինքն` ամբողջ աշխարհը պետք է դառնա սպասարկող երկիր մի քանի օբյեկտների համար, որոնք կետրոնացված կլինեն Ամերիկայում և եվրոպական մի քանի երկրներում: Ի վերջո, դա է գլոբալիզացիայի գերխնդիրը: -Այսինքն` Ձեր խոսքերից կարելի՞ է ենթադրել, որ եթե գերտերությունները ցանկանան, մեզ մոտ իշխանափոխություն կլինի կամ ասենք մարտի մեկ: -Եթե ինձ այդ հարցը տայիք քսան տարի առաջ, կասեի` ոչ, մենք ունենք ասելիք, բայց երբ սումգայիթյան ջարդերն իրականացրին, ինձ համար ամեն ինչ պարզ դարձավ, որ ինչպես են խաղում մարդկանց ամենաթանկ զգացումների հետ: Եվ որպեսզի իշխես, դու այդ բաները պետք է կարողանաս գործի դնել, մանիպուլյացիաներ անել: -Ձեր կարծիքով, գործող իշխանությունն ինչի՞ վրա է դրել ակցենտը: -Կերուխումի, հարսանիքի սեղանների ճոխության և ընտանիքի շահի պաշտպանության: Սա ինձ հիշեցնում է ամերիկյան հայտնի ֆիլմից` “Կնքահայրից” մի հատված: Հույս ունենք, որ ֆիլմի պես ավարտ կունենան: ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ «Լրգիր» 17-11-2009-