ԼՈՒՐՋ ՓՈՓՈԽՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԿԱՆ

Միքայել Հովհաննիսյան. Արևելագետ -Միքայել, վերջին շրջանում հաճախ է բարձրացվում ապստամբության իրավունքի մասին հարցը և Սահմանադրության մեջ դրա ամրագրման անհրաժեշտությունը: Ի՞նչ եք կարծում այս կապակցությամբ: -Նախ պետք է ճշտենք` ինչ ենք հասկանում ապստամբություն ասելով, քանի որ տարբեր մարդիկ այն կարող են օգտագործել ծայրահեղ տարբեր իմաստներով: Նույնիսկ նույն մարդը մի համատեքստում կարող է օգտագործել ծայրահեղ դրական իմաստով իսկ մյուսում` ծայրահեղ բացասական: Դրա համար ավելի նախընտրելի է դիսկրիպտ սահմանումներ տալը: Իմ կարծիքով «ապստամբություն» և «հեղափոխություն» բառերը ավելի շատ հետևանքներ են, ոչ թե պատճառներ, և կարևոր է պատճառը` ինչի՞ց է բխում, ի՞նչն է ստիպում գնալ ապստամբության: Եթե սովը կամ համաճարակն են ստիպում, այդ պարագայում մի սցենարով է ընթանում, եթե ներսում մարդու արժեհամակարգում տեղի ունեցած ինչ-որ ֆուդամենտալ փոփոխությունն է, այդ դեպքում բոլորովին այլ բան է ստացվում: Հիմա վերադառնանք Հայաստան. իրականում մեզ մոտ երկու զուգահեռ պրոցես է ընթանում` տնտեսական ճգնաժամը և նրա հետևանքները, մյուս կողմից քաղաքական, բարոյահոգեբանական, արժեքային ինչ-որ պրոցեսներ են ընթանում: Հիմա շատ հավանական է, որ այն, ինչ տեղի ունենա, բխի այս երկու պրոցեսներից որևիցե մեկից: Իհարկե ցանկալի է, որ սովի բունտ չլինի, որովհետև դա շատ վտանգավոր է: Ղրղզստանում իմ կարծիքով սովի տարբերակն էր, ինչը, խիստ անցանակալի է: Այդ կարգի պրոցեսները վերահսկելի չեն, համակարգված չեն, չեն ծառայում կոնկրետ նպատակի, չեն տեղավորվում կոնկրետ ծրագերի մեջ ու այդքանով արդեն շատ վտագավոր են: Իսկ իմ ուզած ապստամբությանը պետք է պատրաստ լինել: Իմ կարծիքով ինչ-որ բաներ անընդհատ տեղի են ունենում, մասնավորապես վերջին երիտասարադական նախաձեռնությունները` կինո Մոսկվայի ամառային դահլիճ, Ուսանողական այգի և այլն, ըստ իս, շատ կարևոր է նման գործընթացները դոմինոյի էֆեկտի նման լինեն, որովհետև երբ նախադեպերի կրիտիկական զանգված է հավաքվում այդ նախադեպերը վերածվում են նորմի: Այս ամենն ընթացքում ակումուլյացվում է: Հասարակության ակտիվության, բողոքի դրսևորումները առաջ էլ են եղել, պարզապես ուսանողական այգու կամ կինո Մոսկվայի ամառային դահլիճի նման նոր իրավիճակների կատալիզացման արդյունքում հանրային կարծիքի արտահայտումն ավելի վառ և ընդգծված տեսք են ստանում, և հաջորդ նախադեպերը ավելի ընդգծված են լինելու: Կարևոր է նշել նաև լեզվի օրենքում փոփոխություն մտցնելու մասին այս համատարած դժգոհությունը, ինչը բնական է, որովհետև այդ որոշումն ինքնին ախմախ քայլ է: Եթե ուզում եք խրախուսել օտար լեզուների դասավանդումը Հայաստանում, կարելի է խրախուսել մասնավոր դպրոցներում օտար լեզուների ուսուցումը, կարելի է խրախուսել հանրակրթական դպրոցներում օտար լեզուների ավելի որակյալ դասավանդումը, ավելի լավ մասնագետի օգնությամբ, ավելի նոր մեթոդամաբանություններ կիրառելով: Լեզուների վատ իմացության պատճառը ոչ թե օտարալեզու դպրոցների բացակայությունն է այլ միջնակարգ կրթության ողջ համակարգի խայտառակ վիճակը: Եվ այս առումով դպրոցների հետ կապված նախաձեռնությունը, կինո Մոսկվան քանդելու գաղափարը, ասպիրանտուրայի տեղերի կրճատումը, Ուսանողական այգու ապականումը... այս ամենը մի մեծ անտրամաբանության փոքր-փոքր անտրամաբանությունիկներն են: -Իսկ ո՞րն է ամենամեծ անտրամաբանությունը: -Այդ մեծ անտրամաբանությունը սեփական երկիրը, սեփական ժողովրդին չհարգելն ու չսիրելն է, այդ մեծ անտաամբանությունը ժլատությունն է և կոնստրուկտիվ ամբիցաների բացակայությունը, անգրգագիտությունն է, արժանապատվության բացակայությունը: -Դրա հաղթահարման տարբերակ մեր շարքի մասնակիցները մշակութային հեղափոխությամբ են պատկերացնում: -Դրա հաղթահարման ձևը բազմակոմպոնենտ է: Չի կարելի ասել, որ այ եթե այս ճանապարհով գնանք, խնդիրը կհաղթահարենք: Իսկ այդ կոմպոնենտներից հիմնականներն իմ կարծիքով կրթությունն է, ընդ որում` շատ տարբեր մակադրակներում և ձևերով, նախադեպերի ստեղծումն է, հասարակության կոլեկտիվ մտածելակերպի ձևավորումն է, դրա խրախուսումն է, ընդհանուր առմամբ քաղաքացու դաստիարակությունն է, քաղաքացու արեժհամակարգի ձևավորումն է, որը բարդ պրոցես է, բայց իր բարդ լինելը ժամակային սահմանափակում չունի և կախված իրավիճակից` այն կարող է տեղի ունենալ շատ արագ կամ շատ դանդաղ: -Սա կարելի՞ է անվանել հեղափոխությունների փուլ, ինչը տարբեր մարդկանց մոտ տարբեր ժանանակներից է սկսվել` 2007, 2008... -Սա ինդիվիդուալ հարց է: Ինձ համար սկսվել է 2004-ից, որովհետև ես այդ ժամանակ եմ իմ մեջ փոփոխվել, հեղափոխվել, մարդ կա իր համար չի էլ սկսվել այդ փուլը: Իսկ եթե խոսենք մեծ հեղափոխության մասին, շատ դժվար է դրան բնութագիր տալ` դեռ ընթացքի մեջ լինելով: Խոսք գնաց մշակութային հեղափոխությունից, վարդերի, թավշյա և այլն, սակայն դրանք արդեն կարծրատիպեր են, և այդ կարծրատիպերը վտանգավոր են նրանով, որ գալիս են փոխարինելու բուն հասկացությանը իր ամբողջ իմաստով: Այսինքն`եթե դու սկսում ես կարծրատիպերով մտածել, դու ինչ-որ բան ասելով` պատկերացնում ես ոչ թե այդ հասկացությունը, այլ դրա մասին քո ունեցած սահմանափակ պատկերացումը: Հեղափոխությունը կտրուկ փոփոխություն է տարբեր մակարդակներում, տարբեր հարթություններում, ոլորտներում: Հիմա եթե Հայաստանում լինի կտրուկ փոփոխոթյուն, հենց նրանից, ինչից կբխի, այդ բխիչի անվամբ էլ կանվանվի հեղափոխությունը, որը կարող է լինել ձմերուկի կամ կերպարվեստի: -Եվ ո՞վ պետք է Ձեր նշած ամենամեծ անտրամաբանությունը հաղթարելն իր վրա վերցնի: -Իրականում քաղաքացու դաստիարակությունը պաթետիկ հորդոր չէ, և քաղաքացու աճեցումը կարող է սկսվել այդ նախադեպերին մասնակցելուց: Օրինակ` այն երիտասարդները, ովքեր մասնակցում են, ներգրավված են այս պրոցեսներում, այդ պրոցեսներում նրանք մեծանում, ձևավորվում են որպես քաղաքացի: Հասարակության այն հատվածը, որը տանը նստած իր խոհանոցում բողոքում է բոլորից, իր աճը որպես քաղաքացի սահմանափակում է իր խոհանոցի առաստաղով: Այդ հատվածը որպես քաղաքացի չի կայանա մինչև իր խոհանոցից դուրս չգա: Այսինքն` կան բաներ, որոնք կազմակերպելու չեն, կյանքն է կազմակերպում: Սակայն կան բաներ, որոնք կարող են մեծապես նպաստել այդ կազմակերպմանը: Շատ կարևոր է հարթակներ ձևավորելը, հանրային դիսկուրսի կազմակերպումը, որովհետև արդյունավետ կազմակերպումը շատ արդյունավետ է դարձնում ոչ միայն պրոցեսը, այլ նաև պրոցեսից արդյուք ստանալը, պրոդուկտը, իսկ որքան շատ են փոփոխությունները, այնքան ավելի բազմազան են քո գործիքների արսենալը, իսկ ինչքան մեծ է քո գործիքիների արսենալը, այնքան բարձր է քո անսպասելի օրիգինալ ու արդյունավետ լուծումների գեներացման հնարավորությունը: Եվ այստեղ ոչ թե կարևոր է ովը, այսինքն` ով իր վրա կվերցնի, այլ ինչպեսը, հենց այդ ինչպեսը ով էլ անի, լավ է, բայց այստեղ էլ հարց է առաջանում` ով կարող է դա անել: Իմ խորին համոզմամբ, ՀՀ ներկայիս իշխանությունները դա անել չեն կարող, որովհետև այդ արժեհամակարգը չունեն, իրենց դա պետք չէ, հո իրենց դեմ չե՞ն պայքարի: Ամենահետաքրքիրն այն է, որ հեռուստացույցով տեսնում ես աշխարհի ամենակոռումպացված չինովնիկը ինչպես է լուրջ դեմքով, խոհեմ հայացքով խոսում կոռուպցիայի դեմ պայքարի մասին: Հետևաբար դա պետք է կազմակերպի հասարակությունը, ընդդիմությունը, դա պետք է կազմակերպեն արդեն կայացած քաղաքացիները: -Եվ եթե այսքան ժամանակ ընդդիմությունն էլ դրան չի հասել, նշանակում է ճիշտ կազմակերպման խնդի՞ր ունի: -Իհարկե, կազմակերպչական խնդիր ունի, և ինձ թվում է` ինքն էլ է դա շատ լավ գիտակցում, որ ունի ու չի կարող չունենալ: Թեև, օրինակ, գազի գնի թանկացման հետ կապված ՀԱԿ-ը նման նախաձեռնություն իրականացրեց: Ես, օրինակ, ուրախ կլինեի, եթե ՀԱԿ-ը ակտիվ ներգրավվեր այս կարգի խնդիրների մեջ, այսինքն` նույն ուսանողների ասպիրանտուրայի, մագիստրատուրայի տեղերի կրճատման հետ կապված, Ուսանողական այգու, կինո Մոսկվայի ամառային դահլիճի հետ կապված: Առանձին անհատներ մասնակցում են, բայց կարևոր է ավելի մեծ ներգրավվածությունը, և ես հույս ունեմ, որ նման բան դեռ կլինի: -Առաջիկայում ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ զարգացումներ կլինեն, արդյոք այս նախաձեռնությունները մեծ թափ կհավաքեն: -Ամառը մի քիչ կսառի ամեն բան, բայց եթե այս կարգի նախաձեռնությունները շատանան, կուժեղանան, եթե շատանան, իրենք պոտենցիալ կկարողանան հասնել այն տեսքին, որ դառնան նորմ, կառավարման համակագում էլ ստիպված կձևավորվի այն ենթակառուցվածքը, որը այդ նորմը կսկսի համակարգել, և դա արդեն լուրջ փոփոխություն կլինի: Եվ ի վերջո պետք է ոչ թե անձերին փոխարինեն, այլ անձերի տեսակը փոխվի, համակարգը փոխվի, մտածելակերպը փոխվի: Շատ լավ քայլ է ծրագրեր գրելը ՀԱԿ-ի կողմից, դրանց գրելու անհրաժեշտություն կա, բայց ըստ իս` դրանք գրելուց հետո պետք է ակտիվ քննարկվեն: Ծրագիրը պետք է առաջարկվի լայն, կոնստրուկտիվ քննարկման, ինչը շատ կարևոր է, որովհետև դրա միջոցով այն ավելի հասկանալի ու ծանոթ կդառնա մարդկանց ավելի լայն շրջանակի համար, մյուս կողմից քննակումների արդյունքում ի հայտ կգան ուղղումներ նոր գաղափարներ, որոց միջոցով հնարավոր կլինի այդ ծրագրերը դարձնել ավելի արդյունավետ: -Ի վերջո, Սահմանարդության մեջ ամրագրում ենք, որ ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի ապստամբելու իրավունք: -Եթե մեր սահմանադրությունը այնպես, ինչպես գրված է, կյանքի կոչվի, այդ լրացուցիչ տողի անհրաժեշտությունը չի լինի: Եթե յուրաքանչյուր ոք իրավունք ունենա ազատ արտահայտվելու, ազատ հանրահավաքներ, ժողովներ կազմակերպելու, եթե անհատի խղճի, կրոնի, դավանանքի, խոսքի, մտքի և այլ ազատություններն ապահովված ու պաշտպանված լինեն, ապստամբելու անհրաժեշտություն չի լինի: Ըստ իս` ավելի կարևոր է ստեղծել իրավիճակ, որում Սահամանդրությունը կգործի, ոչ թե ինչ-որ նոր կետեր ավելացնել: Միգուցե դրա համար պետք է ապստամբել: ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ «Լրագիր» 21-5-2010