Չկա տոտալ վստահության քվե

Մեր զրուցակից է քաղաքական վերլուծաբան, Ազատ Դեմոկրատներ կուսակցության փոխնախագահ Անուշ Սեդրակյանը

-Անուշ, շատերը փաստում են, որ այսօր արդեն աշխարհում կուսակցությունների ժամանակներն անցել են: Ո՞րն էր կուսակցություն ստեղծելու նպատակը և ո՞րն է լինելու ասելիքը:

-Միանգամայն ճիշտ է, որ համաշխարհային մակարդակով կուսակցությունների ժամանակներն անցել են, սակայն Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակում դրանց ժամանակը նոր է գալիս, որովհետև մենք դեռևս քաղաքական հայեցակարգով և քաղաքական վարույթով կուսակցություն չենք ունեցել: Այսինքն` մենք ունեցել ենք իշխանական բիզնեսներ, որոնց անվանում ենք կուսակցություններ, մենք ունեցել ենք բիզնեսը պաշտպանող համակարգեր, որոնք նորից կուսակցական ձևով են հանդես գալիս, և մենք ունեցել ենք նաև մարդկային պրոտեստային կուսակցություններ, այսինքն` մարդուն ոչ թե կուսակցության քաղաքացիական և քաղաքական համակարգն է գրավում, այլ վառ արտահայտված ընդդիմադիր կեցվածքը: Եվ մենք չենք ունեցել քաղաքական վարույթով կուսակցություն, որը հիմնված չլինի լիդերային սկզբունքի վրա: Օրինակ` Հանրապետական կուսակցության լիդերը վառ արտահայտված լիդեր չէ, բայց տիրապետում է իշխանական բոլոր լծակներին, և սա արդեն բավականաչափ խարիզմա է, գալով ՀԱԿ-ին (երկխոսող կենտրոն)` այստեղ անվիճարկելի լիդերային խարիզմա է, բայց դա դեռևս երաշխիք չէ կուսակցության ռեալ քաղաքական վարույթին: Իսկ կուսակցության քաղաքական վարույթի առնաձնահատկությունն այն է, երբ դու քո լիդերին չես սիրում, չես հավատում, չես մեծարում, պարզապես նրան լսում ես, թե նրա խոսքը որքանով է գաղափարական, պրագմատիկ, երբ դու լսում ես ոչ թե միայն քո լիդերին, այլ կուսակցության բոլոր անդամներին, որից հետո սկսվում է քո երկարաժամկետ երկխոսությունը մարդկանց հետ:

-Անուշ, այնումենայնիվ, արդյոք մեզանում կուսակցության ինստիտուտը վերջնականապես վարկաբեկված չէ, կա՞ արդյոք որևէ մեկը, որ դեռ հույսեր կապի կուսակցությունների հետ:
-Ես չեմ ուզում որևէ մեկը հույսեր կապի «Ազատ դեմոկրատների» հետ, որովհետև մարդը կարող է հույսեր կապել Աստծո հետ, կուսակցության հետ զուգահեռ պետք է հիմնադրել քաղաքացիական վստահության և դրա բացակայության վրա հիմնված հարաբերություններ: Կուսակցության հետ հույս կապելը մանկամտություն է: Կուսակցությունից պետք է պահանջել հաշվետվություն: Կուսակցությունը հաշվետու է ոչ միան իր անդամների առջև, այլև այն մարդկանց, որոնց հետ նա որոշակի քաղաքական և քաղաքացիական հարաբերությունների մեջ է մտնում: Սա քաղաքացիական և քաղաքական վարույթի այբուբենն է:
Իսկ այն, որ մեր կուսակցական ինստիտուտը վարկաբեկված է, պետք է ասեմ, որ վարկաբեկված է ակնկալիքների և պասիոնարության այն համակարգից, որ մենք դրել ենք կուսակցության մեջ, երբ մարդն այլախոհական կուսակցության մեջ փնտրում է առաքելական, միսոներական ֆունկցիա: Երբ մարդը հասկանա, որ ինքն է այդ կուսակցությունների բաղկացուցիչ մասը և վերահսկողություն իրականացնողը, մենք կունենանք կուսակցական վարույթ: Առայժմ ամենուր տեսնում եմ ավտորիտար կուսակցության վարույթ:

-Անուշ, քաղաքական դաշտի խաղացողները որքանո՞վ թույլ կտան կուսակցությանը դաշտում առաջ գնալուն, հիմնական խաղացողները ՀԱԿ-ն ու ՀՀԿ-ն են:
-Այո, հիմնական խաղացողները նրանք են և իրենց այդ հաշվեկշռով իրենք փոխադարձաբար իրար ոչ թե ուժեղացնում, այլ թուլացնում են, երկու կողմերն էլ անընդհատ խաբում են դիմացինի ակնկալիքները: Այսինքն`այդ վստահության «քարտ բլանշը» չկա նաև այդ երկու կողմերի մեջ. ՀԱԿ-ն ակնկալում է, որ ՀՀԿ-ն ավելի թափանցիկ կխոսի, ՀՀԿ-ն ակնկալում է` ՀԱԿ-ն ավելի նրբանկատ կլինի, ՀԱԿ-ը դա չի անում և փոխադարձաբար իրար թուլացնում են, բայց միևնույն ժամանակ այդ ալյանսի մեջ որևէ մեկը հնարավորություն չունի վճռական գործողություններ ձեռնարկել մյուսի հանդեպ: Դրա համար, երբ հերթական հանրահավաքից առաջ ինձ հարցնում էին` ինչ ակնկալիքներ կունենամ հանրահավաքից, քաղաքական այս խճանկարի մեջ (ես չեմ ասում` սա բացասական կամ անբարոյական խճանկար է) վճռական գործողությունները բացառում եմ, ոչ թե որովհետև մեկը դավաճան է, մյուսն էլ անհասկանալի է, թե ինչ, պարզապես երբ նման խաղի կանոնների մեջ ես, ի՞նչ վճռական գործողությունների մասին է խոսքը... Վճռական գործողություններն իրենց մեջ կտրուկ գաղափարական հակասություններ են ենթադրում: Իսկ երբ երկխոսում ես, նշանակում է`դու չունես գաղափարական կտրուկ հակասություններ:

-Բայց հաճախ նշվում է, որ երկիրն այնպիսի սոցիալ- տնտեսական ծանր վիճակում է, որ մեկ ցնցում ` և երկիրը կգնա կործանման, և այլն, որ այս երկխոսությունը ցնցումներից փրկելու համար է:
-Այսինքն`ստացվում է` երկխոսում են, որ երկիրը չգնա՞ կործանման: Հայաստանի անկախացումից հետո ես անընդհատ այդ արտահայտությունն եմ լսում, բայց երկիրը չի գնում կործանման, երկիրը գնում է գավառականացման, աղքատացման, արտագաղթի: Դրանք գուցե ի վերջո երկրի կործանման պարամետրերն են, բայց դրանք միանշանակ ոչ հեղափոխական և ոչ էլ արտաքին գործոնների հետևանքով կլինեն, այլ կլինեն մանր և մեծ խաղերի արդյունքում, որի մեջ մեկ բան է ակնհայտ. Հայաստանում ցանկացած քաղաքական կուսակցություն դեռևս չի ձևավորել պետական շահի առաջնահերթություն, այլ ձևավորվում է անձնական շահերի հիման վրա, ընդ որում` այդ անձնական շահը դրսևորվում է անձնական վրեժխնդրության,անցյալի պատմությունների կոմպենսացիան տալու համար: Պետք է այնքան սառը, հաշվարկային, պրագմատիկ ձևակերպես երկրի պետական շահը և դա պաշտպանելու մեխանիզմը, որ ուղղակի այլընտանք չլինի: Մենք հիմա առաջնային պետական շահի բաղկացուցիչները ձևակերպելով ենք զբաղված:

-Անուշ, Դուք բազմիցս նշել եք, որ պրագմատիկ գործողությունների գնսցող գործիչներ եք ուզում տեսնել մեր քաղաքական դաշտում, հիմա «Ազատ դեմոկրատներում» արդյոք այդ պրագմատիկ գործողությունների ձգտողներն են:
-«Գործիչ» բառը շատ վսեմ է հնչում, ես կասեի քաղաքական, քաղաքացիական դաշտում աշխատողներ, որոնք պետք է ունենան բավականաչափ պրոֆեսիոնալիզմ: Ես հուսով եմ, որ խոսք կգնա ոչ թե քաղաքական մեկ գործչի, այլ մի խումբ մարդկանց մասին, որոնք կկարողանան պրագմատիկ մեխանիզմների ձևակերպում ներկայացնել հանրությանը, ընդ որում առանց միտինգային, էմոցիոնալ ֆորմատի, որովհետև մենք ապրել և ապրում ենք մի այնպիսի քաղաքական պատմություն, որն ամբողջովին հիմնված է էմոցիաների, ատելությունների, պախարակումների վրա:

Ես չեմ ասում` այս քաղաքական գործիչը շորթող է կամ խաբեբա: Ես ուրիշ հարց եմ բարձրացնում` ո՞ւմ է պատկանում Հայաստանի ընդերքը, ինչպե՞ս է այն շահագործվում, որո՞նք են այդ ընդերքի շահագործման մեծանիզմները: Ընդերքի ո՞ր մասն է գնում անձին և ո՞րը`բյուջե: Կամ առողջապահությունը` ինչու է այն կողմնորոշված ինչքան հնարավոր է շատ հիվանդներ ունենալու վրա: Այնինչ ամբողջ առողջապահական համակարգի քաղաքականությունը պետք է միտված լինի նրան, որ մենք ոչ թե հիվանդ մարդիկ բուժենք, այլ առողջ մարդիկ ունենանք: Ընդդիմադիր ուժի համար առաջին խնդիրը պետք է լինի քաղաքացու առողջությամբ զբաղվելը, հետո նոր սոցիալական և այլ հարցեր: Այս բոլոր հարցադրումները հետևողականորեն բարձրացված լինեին որևէ քաղաքական ուժի կողմից, ես կմիանայի նրան: Հիմա տեսնելով չկա, հուսահատվելով` մենք ստիպված ենք նախաձեռնել սեփական քաղաքական վարույթը, քաղաքականություն վարելու քաղաքացիական ձևը:

-Ուզում եք ասել`դուք հիմա այդ ծրագրերի մշակման փուլո՞ւմ եք:
-Սրանք բնականոն մարդկային հարցադրումներ են, որ մեր բոլորի տներում հնչում են այս կամ այն ձևակերպումներով: Քաղաքական ուժի խնդիրն այն չէ, որ ինքը ասի` բոլորը գող են, ես գող չեմ: Քաղաքական գործիչը պետք է ցույց տա իր գնային, տնտեսական, լիբերալիզացիոն, կրթական, բանակային ծրագրերը: Եվ եթե այդ ծրագիրը մենք չիրականցնենք, մարդիկ պետք է մեզ էլ անվստահություն հայտնեն: Հայաստանում երբեք չի գործել անվստահությունների քաղաքակիրթ համակարգը:

-Անուշ, ձեր կուսակցության ներսում կան մարդիկ, ովքեր քաղաքական անցյալ ունեն, դա արդյոք չի խանգարում նրանց քաղաքական դաշտում դրսևորվելու և վստահություն ներշնչելու համար:
-Ես էլ կարող եմ այսպիսի հարցադրում անել` արդյոք անցյալը չի խանգարում Լևոն Տեր-Պետրոսյանին ներկայում դրսևորվելու համար, արդյո՞ք անցյալը չի խանգարում Գագիկ Ջհանգիրյանին այսօր քաղաքականությամբ զբաղվելու համար: Հայաստանում քաղաքականությամբ զբաղվելու համար ամուր նյարդեր են պետք և որոշակի պասիոնարություն:

Ինչ վերաբերում է անվստահությանը, Հայաստանում իշխանության չեն վստահում և ճիշտ են անում, բայց ժողովուրդը չի վստահում նաև ընդդիմությանը, այլապես չէր լինի օր օրի աճող արտագաղթը, որովհետև մարդիկ կմտածեին, որ ընտրությունները մոտ են, բայց ակնհայտ է, որ չկա տոտալ վստահության քվե: Մարդիկ տեսնում են` շատ վատ է, որ եթե գա նոր ուժ, էլ ավելի վատ է լինելու, որովհետև որևէ մեկը երբևէ չի մտածել ժողովրդի մասին: Մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանում բավական է մի քաղաքացիական նախաձեռնություն լինի, որը հստակ պահանջ ձևակերպի և այդ պահանջը տեղ է հասնում, լսվում է: Ո՞ր կուսակցությունն է հստակ ձևակերպում քաղաքացիական պահանջների օրակարգը... Եվ մինչև հիմա միակ կուսակցությունը, որ այդ քաղաքացիական սխեմաներով է առաջանորդվում, Ժառանգությունն է: Քաղաքացական շարժումը այն է, որ մարդն իր վրա է վերցնում քաղաքական կառավարման լծակները և ինքն ընդհանրապես իրեն այլևս չի պատկանում, և ոչ թե հիացական ճառեր պետք է հղեն առ Աստված, հակառակ դեպքում այդ մարդու վզից պետք է բռնեն և ուղղակի ՊԱՀԱՆՋԵՆ:

-Անուշ մեզ հետ զրույցում միշտ նշել եք, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ունի խարիզմա, որ որևէ քաղաքական գործիչ չունի: Հիմա՞ էլ եք նույն կերպ մտածում:
-Այո, նա այս պահին էլ ամենամեծ խարիզմա ունեցող քաղաքական գործիչն է, բայց հիմա դա այն խարիզման է, ինտելեկուալ վարույթը, որը ներկա պահին չի աշխատում, այդ խարիզման կոնստրուկտիվ արդյունքների չի բերում: Ստացվում է այնպես, որ այդ քաղաքական գործիչը վատնում է իր խարիզման, որ ունենա նվիրյալների բանակ, բայց քաղաքական գործընթացներում տագնապալի, փակուղային պատային վիճակ է, երբ ոչ մի կողմ առաջխաղացման տեղ չունի: Քաղաքական խարիզման պետք է նպաստի երկրի քաղաքական օրակարգի լուծմանը. իսկ փոխվե՞լ է արդյոք սպառողական զամբյուղը, փոխվե՞լ է արտագաղթի հարաբերակցությունը, լուծվե՞լ են մենաշնորհային կլանային համակարգի փլուզման հարցերը… դե իհարկե ոչ: Սրանք այն հարցերն են, որի համար պետք է ընդդիմությունը պայքարեր և դրական տեղաշարժեր արձանագրեր: Իսկ արտահերթ ընտրությունն ինձ համար նվաճում չէ: Ո՞վ կտա երաշխիք, որ արտահերթ ընտրություններից հետո այս պարամետրերը կփոխվեն...
ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆ