Եկեղեցու ապագան

«Լրագիր» 7-9-2011- Կաթողիկոսը նշեց իր 60-ամյակը, որը շատ լավ առիթ էր իր և իրեն հակադրվող հասարակության ակտիվ մասի միջև երկխոսություն սկսելու համար: Բայց հոբելյանին նախորդեցին մի շարք հոգևորականների հայտարարությունները կաթողիկոսին հեռացնելու մեխանիզմ չլինելու մասին և «արդարացումներ»։ Իսկ եթե այժմ հետևենք մամուլին, հեռուստատեսությանը, կաթողիկոսը փորձում է ավելի շատ երևալ, որը ըստ էության փիառ ակցիա է և ոչ հոգևոր կապի դրսևորում։ Այս ամենը գալիս է ասելու, որ չկա գիտակցում, թէ ինչու են իրենից դժգոհ, կամ ավելի շուտ փորձում է չտեսնելու տալ պրոբլեմները։ Այդ պրոբլեմները սկսել են ո՛չ այսօր Սանահինի եկեղեցին անտերության մատնելով, ո՛չ երեկ Երևանում նստավայրի շինարարություն սկսելով, որը բերելու է Էջմիածնի դերի և նշանակության նվազեցման։ Դա եղել է մի գործընթաց, որը դրսևորվել է և 2008-թ մարտի 1-ի դեպքերին ուղղված միակողմանի հայտարարությամբ, և՛ սփյուռքի համայնքները, և՛ թեմերը՝ որպես ֆինանսական գրպան դիտարկմամբ և հարևան երկրների հոգևոր առաջնորդների հետ հանդիպմանը ոչ սկզբունքային պահվածքով և հասարակության հետ հոգևոր կապի բացակայությամբ ու նաև շատ հոգևորականների՝ հոգևորականին ոչ վայել կենցաղավարությամբ:
Սկսած ներկայում գործող կաթողիկոսի ընտրման պահից, ձևից, առ այսօր եկեղեցին հանդիսանում է մեր օլիգարխիկ իշխանության կցորդը: Եկեղեցու գործերը պետք է լինեն թափանցիկ։ Հոգևորականը պետք է ապրի ժուժկալ, բարոյական կյանքով, առավել ևս մեր օրերում, մեր երկրում, այլապես հասարակությունը ինչպե՞ս համոզվի, որ նրանց համար հոգևորն ավելի թանկ է, քան նյութականը։ Եթե հոգևորականը իր բարոյական կերպարով, կեցվածքով կրողը չէ հոգևոր արժեքների, նա ընդամենը վերածվում է արարողակարգեր կատարողի, աստվածաշունչը սերտան մարդկանց խմբի, ինչքան էլ կոչվեն հոգևորական, այդպիսիները կապ չունեն հոգևորի հետ։ Եթե հիշենք անգամ կինոմոսկվայի ամառային դահլիճը քանդելու կոչ անողներին, որոնք բազմիցս շեշտել են, որ հանուն եկեղեցու պատրաստ են քանդելու ցանկացած մշակութային արժեք, բայց իրական հոգևոր արժեքները չեն կարող հակադրվել գեղեցիկին՝ ավերել մշակույթը՝ անկախ նրանից, թե նրանք քրիստոնեական, մուսուլմանական, թե այլ կրոնի ներկայացուցիչ են։
Եկեղեցին մարդուն պետք է տանի մաքրագործման։ Եկեղեցին շահագրգռված է նոր վանքեր, տաճարներ կառուցելով, բայց այդ տաճարները պետք է կառուցել նախ մարդկանց հոգիներում։ Հասարակության լայն շերտերի համար գլխավոր տեսանելին այն կրոնի դոգմաները չեն, որոնք քարոզվում են, կլինի քրիստոնեական, մուսուլմանական, թե մեկ այլ, այլ այն, թե քարոզողը ինչքանով է բարոյական իր վարքով, կեցվածքով, ինչպիսի օրինակ է ծառայում։ Մեր կյանքի յուրաքանչյուր դրվագում առկա է հոգևոր շերտ, դա կլինի ընտանիք, հայրենիք, թե հասարակություն և թե ինքդ քո հետ հարաբերություններում։ Այս հարաբերություններում մեր ներքին ձայնը հակված է ունկնդիր լինելու նրան, ով դրա բարոյական իրավունքը նվաճել է, բայց, ցավոք, մեր եկեղեցին այստեղ բացակա է։

Առկա հակասությունների պայմաններում տեսականորեն ի՞նչ լուծումներ են հնարավոր։
1. Երբ կաթողիկոսը չի հեռանում կամ հեռացվում, այդ դեպքում հասարակության մի ստվար զանգված երես է թեքելու առաքելական եկեղեցուց, որի մի մասը համալրելու է աղանդավորների շարքերը։ 2. Կաթողիկոսը հեռանում կամ հեռացվում է (որը քիչ հավանական է)։ Այս պայմաններում գործելու են հին խաղի կանոնները՝ հանրապետության նախագահը աջակցելու է մեկին իր անձնական հաշվարկներից և շահերից ելնելով, գործելու են որոշակի խմբերի շահերը, իսկ արժանավոր հասկացությունը մղվելու է հետին պլան։ Ո՞րն է ելքը։ Պետք է կաթողիկոսի հրաժարականի պահանջը մտնի որոշակի ծրագրված հուն, այսինքն՝ պետք է հստակեցնել և ողղորդել կաթողիկոսի ընտրական գործընթացը այնպես, որ ընտրվի հնարավորինս իդեալական անձնավորություն։ Պետք է հասկանալ նաև, որ թեմերի և Էջմիածնի միջև հակասությունների խորացումը կարող է բերել նոր համայնքների անջատմանը Էջմիածնից կամ նոր կաթողիկոսության առաջացման, որը կարող է ավարտվել հոգևոր պատկերացումներում բաժանարար գծերի առաջացումով, որը տեսականորեն իր մեջ ունի պոտենցիալ վտանգ ապագայում ազգի մասնատման։ Ոչ միայն պետք է թույլ չտալ հոգևոր մասնատման, այլ, ընդհակառակը, ամեն ինչ պետք է անել, որպեսզի առաքելական եկեղեցին դառնա մեկ միասնական կաթողիկոսություն հայկական շահերի ոլորտում՝ զերծ և՛ Ռուսաստանի, և՛ արևմուտքի ազդեցությունից։
Մեր եկեղեցին՝ որպես համահայկական ազգային հաստատություն, պետք է լինի ոչ միայն առաքելական, այլ նաև բոլոր հայերի համար ձգողության կենտրոն՝ անկախ դավանաբանական հակասություններից, կրոնական պատկանելությունից, կլինի անձը քրիստոնյա, մուսուլման, թե նույնիսկ աթեիստ։ Չպետք է կաթողիկոսի կողմից հայկական աշիրաթները անտեսվեն մուսուլման լինելու համար։
Չնսեմացնելով անհատների դերը՝ պետք է նկատել, որ նույնիսկ վերջին 120 տարվա ընթացքում, երբ ունեցանք այնպիսի հայրենասեր, ըմբոստ, ազատատենչ կաթողիկոս, ինչպիսին Խրիմյան Հայրիկն էր, նույնիսկ այդ ժամանակ ,առավել ևս իրենից հետո հոգևորականի կերպարը էապես չփոխվեց։ Մեր եկեղեցին իր էությամբ այնքան էր ներծծված հնազանդության կերպարի մեջ, որ 15-թ ին Տեր-Զոր առաջնորդողների հենց առաջին շարքերում մեր հոգևորականներն էին։ Ի վերջո ցանկալի է, որ մեր եկեղեցին ոչ թե անարդարության դեմ հնազանդության, այլ հանուն արդարության ըմբոստության կոչ անող դառնա։
Եթե նախկինում հայ առաքելական եկեղեցու ուղղափառ միաբնակ լինելու հանգամանքը(իր տարբերությամբ) ապահովում էր մեր եկեղեցու անկախությունը մեծ եկեղեցիներից և դա բավարար էր հայերին չձուլվելու համար, քանի որ շատ մեծ էր եկեղեցու ազդեցությունը հասարակության վրա, ապա այսօր միաբնակության դերը առաջնային չէ և պետք են նոր լուծումներ։
Այս պայմաններում շատ կարևոր է, որ բոլոր շահագրգիռ ուժերը, գիտակցելով ազգային գերակա շահը, քրիստոնեական եկեղեցիների ճգնաժամը, անցյալում մեր եկեղեցու կողմից կատարված ազգային ճակատագրական սխալները, հաշվի առնելով նաև մեր ժամանակների ծառացած խնդիրները՝ գլոբալիզացիայի արդյունքում փոքր ազգերի վերացման վտանգը, որը մեզ էլ է սպառնում, մեզ ստիպում է գնալ դավանաբանական ռեֆորմների։
Փոքր ազգերին պետք է որոշակի խթան ինքնապահպանման համար, և դա կարող է լինել մեր բացառիկությունը, մեզ բնորոշ դրական գծերը, առավել ևս, որ մեր անցյալը դրա կողմնակիցն է։ Եկեղեցին պետք է կարողանա զուգորդել այսօրվա խնդիրները, աշխարհընկալումը և հոգևորը, որպեսզի չկտրվի իրականությունից։ Եկեղեցին պետք է հանդիսանա ազգային երազանքներին ոգեղենություն հաղորդող մի միջոց, այլ ոչ լոկ կղերական կառույց։ Հայ մարդը առաքելական եկեղեցուն պետք է աջակցի ոչ թե աղանդավորների շատացման վտանգից, կամ մեր 1700 ամյա կապից, որը իհարկե շատ կարևոր է, այլ այն պետք է հոգեհարազատ լինի մեզ, իսկ պատկերացումներում լինի լավագույնը։ Եկեղեցին պետք է փորձի նորից դառնալ բարոյական նորմերի ստանդարտների կենտրոն, բոլոր հայերի հոգեպես միասնական զգալու կենտրոն։
Վաղ թե ուշ եկեղեցին ստիպված է լինելու գնալու ռեֆորմների։ Բայց, մինչև ռեֆորմները, հայ առաքելական եկեղեցին պետք է ներողություն խնդրի իր բոլոր սխալների համար, (ինչպես դա ժամանակին արեց Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին)՝ սկսած հեթանոսական տաճարների ավերումից, վերջացրած մեր օրերի սխալներով։ Եթե այս խնդիրները չփորձի լուծել առաքելական եկեղեցին, կգտնվեն այլ կրոնական հոսանքներ, որոնք իրենց համար կլուծեն այս խնդիրները՝ դառնալով միաժամանակ պահանջված և ազգային։ Այդ ժամանակ առաքելական եկեղեցին կվերածվի մի աղանդի, որը կունենա բազմաթիվ օբյեկտներ ամբողջ հանրապետությունում, բայց՝ քիչ հետևորդներ։
Արտավազդ Վարդանյան