Ինքնության ճգնաժամի մեջ

Մեր զրուցակիցն է մշակութաբան Անի Ասատրյանը (Freedomchild)

-Անի, ըստ Ձեզ` ինչպիսի՞ն են այսօր մեր պատկերացումներն անկախության վերաբերյալ: Մանվել Սարգսյանի կարծիքով, պաշտպանվածությունը որպես կատեգորիա հայերի համար շատ ավելի մեծ նշանակություն ունի, քան ազատությունը, և կարևոր չէ`ով է պաշտպանում` Ռուսաստանը, թե մեկ ուրիշը: Համաձա՞յն եք:
-Ինչ վերաբերում է վերջին մտքին` էական չէ Ռուսաստանն է պաշտպանում, թե մեկ ուրիշը, լիովին համամիտ եմ: Մեր ամբողջ պատմությունը ցույց է տվել, որ փոքր ժողովուրդ ենք, միշտ աշխարհաքաղաքական բարդ իրավիճակում ենք, կամ սրա նրա բարի կամքի դրսևորման, ազդեցության կամ հովանավորության ներքո: Ռուսաստանի նկատմամբ ուղղվածությունը սկսվեց նկատվել 18-19-րդ դարերից: Տարբեր շրջափուլերում մենք դիմել ենք արևմտյան տարբեր երկրների` ակնկալելով նրանց ողորմությունը: Հիմա այդ հովանավորի դերում Ռուսաստանն է, ինչը պայմանավորված է զուտ աշխարհաքաղաքական մի շարք գործոններով, այլ ոչ, ինչպես մենք ենք կարծում, հայերիս հանդեպ նրանց ունեցած եղբայրական անկեղծ զգացմունքներով:
Այսինքն` մեզ միշտ պետք է եղել որևէ հովանավոր, որ կարողանա մեզ պաշտպանել: Սա փոքր ժողովրդի ճակատագիր է, որ արդյունքում բերել է թերարժեքության բարդույթի, ինքնության ճգնաժամի: Փոքր ժողովուրդների համար բնական երևույթ է: Սակայն ուզում եմ, որ հստակ տարանջատենք, երբ այդ ազդեցությունը դիտարկում ենք քաղաքական, տնտեսական ու մշակութային մակարդակներում, որովհետև այս դաշտերից յուրաքանչյուրը կրում է ռուսական ազդեցություն տարբեր չափերով, տարբեր պատճառներով ու տարբեր խորություններով:
Օրինակ` Gallup-ի վերջին ուսումնասիրության արդյունքները, որ հայաստանցիների 75 տոկոսը աջակցում է Ռուսաստանի որդեգրած քաղաքականությունը, անիրական են նախ այն տեսանկյունից, որ տրամաբանական հարց է առաջանում` արդյոք մեր բնակչության 75 տոկոսը տեղյակ է Ռուսաստանի վարած պաշտոնական քաղաքականությունից, եթե այո, ապա ինչ ճանապարհով է տեղեկացված և այլն, այսինքն` դեռ հարցականի տակ է` արդյոք մենք այդ թվով մարդիկ ունենք, որոնք տեղյակ են Հայաստանի վարած քաղաքականության մասին, ուր մնաց Ռուսաստանինը իմանան: Այսինքն` այստեղ միանգամայն ակնհայտ է, որ քաղաքականության հարց չէ:
Մշակութային առումով մենք շատ քիչ ազդեցություն ենք ունեցել ռուսական մշակույթից, իրականում շատ լավ կլիներ ռուսական մշակույթից մեծ ադեցություն կրած լինեինք, որովհետև իրենք իսկապես հզոր մշակույթ ունեն: Իսկ մենք այսօր որ կողմ գլուխը թեքենք, նայենք մարդկանց հագուկապին, կեցվածքին, բարքերին, ընտանիքի ինստիտուտին և այլն, կտեսնենք, որ ուղղակիորեն մեր ավանդական, թուրքական, պարսկական մշակույթների սինթեզի կրողն ենք ամբողջովին: Այ ազդեցության հաջորդ փուլը խորհրդային տարիներն են:
Ինչ վերաբերում է առհասարակ ռուսամետությանը, շատ կարևոր բան կա, ինձ համար ռուսամետությունը շատ քիչ է տարբերվում օրինակ հայամետությունից, այսինքն` այս երկուսն ինձ մոտ նույն հարթության վրա են, որովհետև ես այսօր ունեմ ու տեսնում եմ ավելի առաջնային խնդիրներ, մենք ռեալ խնդիր ունենք ունենալ ազատամետության, մարդամետության, եսամետության, կրթամետության, պայքարամետության, սիրամետության, սեքսուալ հեղափոխությունամետության, մարդակենտրոնամետության, ազատ ընտրությունամետության խնդիր: Ինձ համար ազգակենտրոնության ժամանակներն արդեն անցել են, եթե չեն անցել, ապա անցնելու ժամանակն է: Իմ դատողության սանդղակը, չափման միավորը մեկ մարդու չափն է: Եվ այստեղ այդքան էլ կարևոր չէ` դու որ ազգին ես պատկանում, որքան որ կարևոր չէ ինչ համարի կոշիկ ես կրում երկրի վրա քայլելիս: Հայկական կոշիկ կրելս պայմանավորված չէ հայ լինելովս: Ես այսօր կրողն եմ այն մշակույթի, այն արժեքների, որոնք նախևառաջ ինձ հարմար են, հետո հաճելի, և պարզապես ներդաշնակ:

-Անկախության այդ քսան տարիներին արդյոք դրվեց դա հաղթահարելու խնդիր:
-Անկախության այս քսան տարիները կարելի է անվանել հետխորհրդային ժամանակաշրջան, որից մենք առաջ չենք անցել, դեռ մի բան էլ ավել՝ լիովին տեղավորվել ենք այդ շրջանի մեջ, իսկ անկախությունը ինձ համար երկրորդական հարց է, եթե դրված չէ մարդու անկախության հարցը, այսինքն` մենք առաջնահերթ խնդիր ունենք ոչ թե ազատագրվելու, անկախանալու Ռուսաստանից պետական անկախություն ունենալով, այլ նախևառաջ ունենք անհատի, մեկ մարդու ազատագրման կարիք հասարակությունից, ինքնիրենից, անցյալից, Արարատից և այլն: Այսինքն` մենք մինչև անհատական մակարդակով չունենանք անկախության մինիմոդելը, մեծ անկախությունը պսևդո ինչ-որ բան է:

-Մինի մոդել ասելով ի՞նչ եք հասկանում, որտե՞ղ է այդ անկախությունը, ներքին ազատությունը ո՞րն է:
-Եթե խոսքն առհասարակ ազատության մասին է, ապա չեմ սահմանի այն, որպեսզի ազատությունը չդնեմ սահմանների մեջ: Իսկ եթե փորձեմ պատասխանել, թե ինչ է ազատությունն ինձ համար, ապա պիտի ասեմ, որ դա ես եմ, իմ կյանքը ու իմ լինելու ձևը:
Անկախության մասով առհասարակ պարադոքսալ է, տեսեք, մենք ասում ենք անկախացում, բայց եթե անկախացումը դիտում ենք ոչ թե սկիզբ-ավարտ ունեցող գործողություն, այլ ձև, պրոցես, արժեք, ապա տրամաբանական է, որ չի կարող էստեղ խոսք գնալ մի պետության անկախացումը մեկ այլ պետությունից ու դրանով սահմանափակվել, դա ինձ համար անկախություն չէ: Անկախությունը մարդու անկախացումն է ինչպես այլ պետությունից, այնպես էլ սեփական պետությունից, ազգային, միջազգային ու նպանատիպ այլ արժեքներից:

-Անի, իսկ ո՞ւր մնաց մեր զինանշանը, մշակույթը, շատերը հենց դա էլ կարևորում են, դրանով հպարտանում:
-Ինձ համար դրանք կեղծ արժեքներ են: Եթե ես ամեն առավոտ պատուհանից տեսնելու եմ Արարատը և դրանից էսթետիկ հաճույք չեմ ստանալու, դա ինձ համար կեղծ արժեք է: Եթե ես Կուստուրիցայի ֆիլմից եմ էսթետիկ հաճույք ստանալու, դա ինձ համար Արարատից կարևոր արժեք է: Եթե մեր դրոշի գույները ինձ դուր չեն գալիս, դա նորից կեղծ արժեք է: Ես սիրում եմ իմ ընկերներին, որովհետև նրանք ունեն մարդկային որոշակի որակներ ու դա չեմ պայմանավորում նրանց հայ կամ թուրք լինելով, ինչպես 36 կամ 41 համարի կոշիկ կրելով: Ինձ համար արժեք է իմ ու ընկերներիս ինքնավստահությունը, կյանքից հաճույք ստանալու ու ստեղծագործելու կարողությունը, կրթվածությունը, հասարակական կարծիքի հետ հաշվի չնստելը, գորշ հասարակության մեջ գունավոր լինելը, իսկ թե ինչ գույն ունի մեր դրոշը՝ զուտ ճաշակի հարց է:
Ի դեպ, շարունակեմ նախորդ միտքս, այսօր շատ արդի են դարձել այն խոսակցությունները, որ ԿԳԲ-ի արխիվները պետք է բացել Վրաստանի և այլ պետությունների օրինակով, որպեսզի ազատագրվել ռուսական-խորհրդային ազդեցությունից: Եթե մենք սրան մոտենանք պետական շահի տեսանկյունից, շատ ճիշտ, գրագետ ու անհրաժեշտ քայլ է, բայց ըստ իս, եթե հարցին մոտենում ենք մարդու ազատությունների տեսանկյունից, սա ուղղակիրորեն տգիտություն է, մարդ-անհատի ազատությունների սահմանափակում, մարդու ստորադասում պետությանը: Օրինակ, մեկը, ով եղել է այլ համակարգում ազնիվ ծառայող, այսօր այս համակարգում է ապրում ու պարզվում է, որ նա այլևս բանի պետք չէ, մարդու կյանքը չպիտի կախված լինի համակարգի փոփոխություններից:

-Ստացվում է` Վիկիլի՞քսն էլ ինչ-որ առումով անհատի ազատությունների սահմանափակում է:
-Վիկիլիքսն այսօր ինֆորմացիա է տրամադրում, ոչ թե դրանից գործողությունների սահմանափակում է դնում:

-Վրաստանում մի շարք փոփոխություններ տեղի ունեցան ԿԳԲ արխիվների բացմամբ:
-Նորից եմ ասում՝ պետական շահի տեսանկյունից շատ անհրաժեշտ քայլ է, մարդու ազատությունների տեսակետից` բարբարոսություն: Առաջին հերթին, միշտ ես ասել եմ, որ այստեղ բանալին Սահակաշվիլու կերպարն է, ամենաերիտասարդ նախագահն է /35 տարեկան/, ինքը Խորհրդային միջավայրի ծնունդ չէ, դրա կրողը չէ: Ես էլի եմ կրկնում` մենք նախ պետք է ազատվենք մեր և իշխանության, և ընդդիմության, և մշակութային դաշտերի բոլոր ներկայացուցիչներից: Վրաստանի բանալին նաև արդիականացումն էր: Մենք այսօր արդիականացման լուրջ խնդիրներ ունենք, բայց այդ արդիականացումը մեզ մոտ եվրոպականացման մոդելով է:

-Այսինքն` մենք խորհրդային անցյալից ազատագրվելու խնդի՞ր ունենք, ի նկատի ունեմ առաջին դեմքերի մակարդակով:
-Այո, և առաջին, և վերջին դեմքերի մակարդակներով: Խորհրդային մնացորդը Հայաստանում ինձ համար առաջին հերթին մարդն է, ով դեռ դրա կրողն է: Իսկ այդ մարդիկ ոչ միայն առաջին դեմքերի մակարդակով են, այլ ամենուր, նրանք անմահ են բոլոր ոլորտներում, ու զարմանալին այն է, որ ակտիվ են, իրենց ոլորտների առաջին դեմքերն ու էս նույն երևույթի դեմ առաջին պայքարողներն են: Կարող եմ անգամ անուններ նշել. լրագրության ոլորտում ակտիվ պայքարողներից, բայց միևնույն ժամանակ դրա կրողներից ամենաակնառուն կենտրոնի Ղազարյան Պետրոսն է, h1-ի կոմսոմոլ երիտասարդ քաղաքական մեկնաբան Ալթունյան Գևորգը, բուհիս 35-ից բարձր դասախոսների 90 տոկոսը, արվեստի ոլորտից վերջերս տեղի ունեցած Սամվել Սևադայի “Կույսի համաստեղություն” ցուցահանդեսը, Վարդան Պետրոսյանի “Սեռասարսափ” ներկայացումը, Արան Գևորգյան ու “Էմփիռեյը”,Մենուան Հարությունյան, Միրզոյան Լավրենտին, Անանյան Լևոնը, Աղամյան Կարենը ու մեծ թվով հրապարապախոսներ և այլոք…

-Անի, ի՞նչ արդիականացման մասին է խոսքը` մշակութայի՞ն, արժեքայի՞ն...
-Առաջին հերթին մշակութային արդիականացման մասին է խոսքը, որովհետև մենք, քաղաքական, տնտեսական մակարդակներում, եթե ուզում ենք գոյատևել, հարաբերվել ժամանակակից աշխարհի հետ, ուզած-չուզած որոշ նոր մոդելներ բերում ներդրվում են, և այստեղ արդիականացում կա, բայց մշակութային տեսանկյունից ամեն ինչ կայուն է: Մի ժամանակ շատ էի կիրառում մշակութային հեղափոխություն տերմինը, հիմա հասկացել եմ, որ մշակութային հեղափոխություն տերմինը պսևդո է: Ի տարբերություն քաղաքական հեղափոխության, որի ժամանակ մարդիկ կարող են վեր կենալ և իշխանափոխություն իրականացնել, մշակութայինը կարճ ժամկետներում չի կարող փոփոխվել, այսինքն` հեղափոխությունն այս մակարդակում անհնար է, բայց հենց առաջին հերթին մշակութային արդիականացում է մեզ պետք:

-Որոշակի ծրագրե՞ր են պետք այդ ամենը արդիակացնելու համար, թե՞ անհատի գիտակցական մակարդակում պետք է այդ փոփոխությունը տեղի ունենա:
-Ծրագրեր իրականում պետք են, բայց ես անձամբ դեմ եմ այդ տարբերակով իրականացնելուն, որովհետև սա նշանակում է` ստեղծվում է ծրագիր, և այդ ծրագիրը ստեղծվում է մարդկանց խմբի կողմից և մյուսներին առաջարկվում արտադրանքի տարբերակով: Այսինքն` դա այդքան էլ արդար չէ, ուղղակի կարող եմ ասել, որ պետք է այլընտրանք ստեղծենք, իսկ կընտրվի այն, թե դեն կնետվի, անկեղծ ասած ինձ քիչ է հուզում:

Սիրանույշ Պապյան