Գրագետ փիառ եւ իրականություն

Մեր զրուցակից է քաղաքական վերլուծաբան, Ազատ Դեմոկրատներ կուսակցության փոխնախագահ Անուշ Սեդրակյանը -Անուշ, նախընտրական զարգացումներ են. ըստ Ձեզ` բարիքների բաշխման գործընթա՞ց է ներկայում տեղի ունենում, թե քաղաքական գործընթաց է, որտեղ հասարակական շահը քաղաքական ուժերի օրակարգում է: -Վերջերս իմ բոլոր քաղաքական դիսկուրսները բարիքների բաշխման, նյութական խնդրի շուրջ են: Հայաստանում երկար ժամանակ նյութը եղել է գաղափարախոսություն, ինչն էլ քաղաքական և հասարակական զարգացման փլուզման հիմնական պատճառ է հանդիսացել: Նյութը դարձնել գաղափարախոսություն, և դրա վրա հիմնված քաղաքական-հասարակական մոտեցումը վերջնականապես հանգեցնում է նրան, որ յուրաքանչյուր քաղաքական շահ դիտարկվում է իբրև նյութի ձեռքբերման շահ, իբրև այդ նյութը վերաբաժանելու ցանկություն և այդպես շարունակ: Դրա համար չպետք է այդ թեման վանենք մեզնից, չպետք է խուսափենք և պետք է բացահայտ խոսենք նյութական բարիքների մասին: Դա պետք է լինի հանրային քաղաքական համատեղ քննարկման միջոցով: Նախևառաջ պետք է հարց դնել` ով է տիրապետում նյութական բարիքներին, բայց չքննարկել պատմությունը, պատմությունը քննարկելն այլևս անհնար է, պետք է քննարկել ներկայիս նյութի գործառության շրջանակը: Այսինքն` բոլորն էլ գիտեն` ով տիրապետում է նյութի առավելագույն քանակին, պարտավոր է առավելագույնը ծառայել քաղաքականությանը, ընդ որում` անկախ իր կամքից: Սա քաղաքականության սկզբունքն է: -Բայց ո՞վ է քաղաքականության այդ սկզբունքին մինչև օրս հետևել: -Այդ սկզբունքին որևէ մեկը չի հետևել, և մենք պարտավոր ենք քաղաքական սկզբունքն արդեն ձևակերպել նյութի գործառնության տեսանկյունից: Հասարակությունը ոչ թե պետք է ասի՝ բոլորը գողանում են, թալանում են, և ես էլ եմ ուզում համատեղ գողանալ, թալանել, այդ հարցադրումը քաղաքականությունից պետք է ընդհանրապես հանել: Պետք է այն փոխարինել հետևյալ հարցադրումով. յուրաքանչյուր մարդ իրավունք ունի վաստակելու իր նյութական մաքսիմումը: Եթե դու ինչ-ինչ պատճառներով զրկվում ես այդ մաքսիմումը վաստակելու հնարավորությունից, ուրեմն նախ դու պետք է պահանջես այն վաստակելու հնարավորությունները, երկրորդ` եթե անգամ դու չես ուզում այդ մաքսիմումը վաստակել, պետությունը պարտավոր է ապահովել քո նյութական մինիմումը, որտեղ յուրաքանչյուր մարդ, որ ծնվում է պետության շրջանակներում, ի ծնե արդեն մինիմումի իրավունք ունի, և դա էլ մարդը պետք է հասկանա, որ ինքը ոչ թե ողորմություն է ստանում ինչ-որ տեղից, այլ ստանում է այն, ինչ իր համար է նախատեսված: -Սա Սահմանադրությա՞ն մեջ գուցե պետք է ամրագրել: -Ես շատ եմ տեսնում իմ հարազատ-ընկերների դիսկուրսներում, ֆեյսբուքյան, լրագրողական ամենատարբեր քննարկումներում այն մոտեցումը, որ սա սովետական ժառանգություն է և այլն: Բայց հենց սովետական ժամանակաշրջանում մարդը հստակ գիտեր՝ ինչ ասել է նյութական, նա հաստատ գիտեր, որ ինքը սոված չի մնա, որ պետությունը մինիմումը տալու է, և համոզված էր, որ դիմացինն իրավունք չունի մաքսիմումն ունենալ, և դրա համար աշխատում էր զրպարտությունների մի ամբողջ սխեմա, որտեղ մեկին, որը մի քիչ ավել փող էր ունենում, զրպարտում էին, ատում, բամբասանքներ տարածում, այսինքն` նյութի պատկերացումը սովետական մարդու մոտ շատ պարզ էր: Երբ եկավ անկախությունը, սովետական մարդը վերացավ, եկավ անկախ մարդը, որը չէր հասկանում` ումն է նյութական բարիքը, և նա երբեք չմտածեց, որ այդ նյութական բարիքն իրենն է իբրև անհատ, իբրև պետության քաղաքացի, իբրև հասարակության ներկայացուցիչ, նա մտածեց` նյութական բարիքն ուժեղինն է, որովհետև նրան ստիպեցին այդպես մտածել: Եվ ցայսօր մենք ապրում ենք այդ վտանգավոր իներցիայի մեջ, որ նյութական բարիքն ուժեղինն է: Ոչ, նյութական բարիքը բոլորինն է, քաղաքացիներինն է, մարդ կա, որ ավելի բանիմաց է, տասնապատիկ ավել ունեցվածք ունի, պարտավոր է պաշտպանված լինել, բայց այդ ունեցվածքը պետք է ծառայի հանրությանը հարկերի տեսքով, տարբեր տիպի ֆոնդավորմանը մասնակցելու տեսքով, այսինքն` ուղղակի նյութապես հարուստ մարդը երբեք հարուստ չէ միայն ինքն իր համար, դա պետական, անձնական և հասարակական համագործակցությունների ոլորտ է: Հիմա ասում են` մեր օլիգարխը խեղճ է և այլն, ոչ, օլիգարխը մեղք է նրանով, որ իրեն սխալ հարաբերությունների մեջ են դրել նյութական բարիքի համար: Յուրաքանչյուր սեփականատեր իրեն տրված սեփականություն պետք է արդյունավետ օգտագործի: Կապիտալիստական երկրներում ազատ շուկան ինքն է դա կարգավորում, այսինքն` եթե դու արդյունավետ չես շահագործում, դու զրկվում ես ունեցվածքից, և գալիս է ավելի արդյունավետ շահագործողը: Այստեղ նման չափանիշ չկա: Եվ այդ չափանիշը պետք է հակադարձ մեխանիզմներով կարգավորել: -Ի՞նչ հակադարձ մեխանիզմների մասին է խոսքը, և ինչպե՞ս եք տեսնում դրա կարգավորման ճանապարհը: -Ժամանակն է` քաղաքական և հանրային ուժերը համատեղ սկսեն մշակել ընդհանուր երկարաժամկետ գործունեության ծրագիր: Մենք շատ ենք «զոհվել» մեր կարճաժամկետ ծրագրերից՝ միավորվենք ընտրությունների շուրջը, կորչի այս մի նախագահը, այն մի նախագահը, դրանք բոլորը կարճաժամկետ նպատակներ են, ժամանակն է, որ երկրի ստրատեգիական զարգացմանը զուգահեռ զարգացման ստարտեգիական ընկալումը լինի ամեն անհատի մոտ, որովհետև միայն այդ կերպ է հնարավոր կառուցել պետություն և այդ ձևով կարելի է ունենալ նորմալ հասարակություն: Իհարկե, մարդկանց պետք է հանել մուրացկանի, ընչազուրկի հոգեբանությունից: -Անուշ, մի ժամանակ ասում էիք, որ ճիշտը ընտրություններին չմասնակցելն է, Սարդարապատ նախաձեռնությունը հիմա դա է առաջարկում: Հրաժարվե՞լ եք նախկին պահանջից: -Եթե ազգովի, ապա հրաշալի է, եթե որևէ մեկը չգնա ընտրության, սքանչելի արդյունք կլինի, բայց դուք հաստատապես գիտեք, որ ունենք 20 տոկոս ստաբիլ ընտրողների բանակ` պետական ապարատ, բանակ, ոստիկանական ապարատ, դրանց բարեկամները, ուսանողները, եթե այդ քսան տոկոսը գնում են ընտրությունների, դրանք լինում են ժողովրդավարական, դեմոկրատական` առանց որևէ խնդրի: Իսկ այս պարագայում ընտրություններին քո չմասնակցությունը նրանց հետ դառնում է ուղղակի համահանցագործություն: Բայց ես չեմ կարծում, որ որևէ լծակով կարելի է ստիպել, որ պետական ապարատի ընտանիքը չգնա ընտրության: Այդ քսան տոկոսը, եթե անգամ, Աստված մի արասցե, երկրաշարժ էլ լինի, միևնույն է, գնալու է: -Սերժ Սարգսյանը հայտարարում է, որ մինչև հիմա ընտրություն կոչվածը մեզ մոտ այլ բան է ընկալվել, սակայն ինքը հակված է այդ մտայնությունը փոխել: -Ես շատ կուզենայի լսել հետևյալ արտահայտությունը՝ եթե ընտրությունները կեղծվեն, իշխանությունը խոստանում է հրաժարական տալ, այդ դեպքում կլիներ շատ հզոր երաշխիք, հավատի արժանի բան, այլապես երբ մենք ասում ենք՝ աննախադեպ ընտրություններ ենք ունենալու, ես այստեղ ավելի շատ տեսնում եմ գրագետ փիառ, որովհետև հրապարակային բոլոր մեսիջները ուղղված են դեպի Արևմուտք, իսկ հիմա նաև արևելք: Ռուսաստանում էլ հիմա նմանատիպ ընտրական երկրաշարժի իրավիճակ է, ու նաև Ռուսաստանն էլ բոլորովին մտադիր չէ Հայաստանում թևերը փռել անօրինական ընտրությունների վրա, ինչպես անում էր ժամանակին: Հիմա Ռուսաստանն ինքը պետք է լուծի իր պրոբլեմները, կնճռոտ խնդիրները: Արդեն հասկանալի է, որ այս պարագայում պետք է անընդհատ բարձրաձայնել աննախադեպ արդար ընտրությունների խնդիրը: Ասել, որ աննախադեպ և արդար ընտրիություններ չի կարելի կայացնել, սուտ կլինի: Ես միշտ այն կարծիքին եմ, որ եթե կա ընտրությունը կեղծելու մեխանիզմ, միշտ կա դրան նաև հակազդող մեխանիզմ` պայմանով, որ բռնություն չի լինելու այս անգամ, այսինքն` չեն լինելու սափրագլուխների ջոկատներ: Ինձ թվում է` այս ընտրություններին բռնության տեսակարար կշիռն իջնելու է, և դա է լինելու այս ընտրությունների աննախադեպությունը: -Ստեփան Դանիելյանը ասում է, որ համակարգային փոփոխություններ խոստացող քաղաքական ուժը նախ ինքն իր մեջ պետք է այդ փոփոխություններն իրականացնի, ցակացած ուժ նախ իր ներքին խնդիրները պետք է լուծի, որից հետո նոր ինչ -որ բան պարտադրի: -Սա հայտնի կատարսիսի տեսությունն է, որը գալիս է հունական թագավորների և աստվածների ժամանակներից, ցանկացած էլիտա իր բարոյական կոդը պրոյեկտում է հասարակության վրա: Ֆրանսիական թագուհիներից մեկը հրաշալի նորաձևության պատվար է, նրա դեկոլտեն անընդհատ իջնում էր, և ամբողջ հասարակությունը սկսեց հագնել բաց դեկոլտե, հետո տիկինը թառամեց, դարձավ կրոնամոլ, և քանի որ արդեն շատ բան ուներ ծածկելու, դեկոլտեն բարձրացավ, և ամբողջ արքունիքը սկսեց հագնել այս դեկոլտեն: Մշակութաբանորեն, բարոյապես, քաղաքականապես էլիտան մեսիջ է ուղարկում հասարակությանը` ինչ է կարելի անել և ինչ չի կարելի անել: Հիմա շատ է հնչում՝ ինչու այս բանը Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք կարելի էր անել, իսկ հիմա՝ ոչ, որովհետև դրանք բոլորը ոչ հրապարակային մեսիջներ են: Դրանք պտտվում են հասարակական, քաղաքական, գաղափարական ալիքներից այլ շրջանակներում: -Կուսակցական ֆորում ստեղծելու գաղափարին, որտեղ ֆունդամենտալ հարցեր կդրվեն, ինչպե՞ս եք վերաբերվում: -Կարծում եմ՝ ավելի կարևոր է ֆունդամենտալ հարցի քննարկումը, քան կուսակցականությունը, որովհետև կուսակցությունները, երբ ֆորումներ են կազմակերպում, ինչ որ հարցեր քննարկում, արդյունքում ֆորումները մասնատվում են ոչ թե որովհետև այդ կարծիքները իրար չեն համընկնում, այլ մարդիկ իրար հետ յոլա չեն գնում: Ես առաջարկում եմ, որ այդ բոլոր ֆորումները լինեն ոչ թե անձնական հանդիպումներով, այլ հրապարակային, ինչ որ տպագիր խոսքի կոնսենսուսում, մարդիկ կարողանան իրար հետ շփվել նաև գրավոր խոսքով. մենք չափազանց շատ ենք շփվել բանավոր խոսքով: Երբ քաղաքական կուսակցությունները, ինչու չէ՝ նաև նրանց լիդերներն իրենց տեսակետները սկսեն գրավոր շարադրել հրապարակային քննարկմանը, այդտեղից ռացիոնալ հատիկի կարելի է հասնել: -Անուշ, ի՞նչ գրավոր տարբերակների մասին է խոսքը, ո՞ր կուսակցությունը մինչև հիմա իր նախընտրական ծրագրում այդ ամենը չի ներկայացրել, բայց դրանք այդպես էլ կյանքի չեն կոչվում: -Հին հույներն իրենց բժիշկներին ասում էին` բժշկվիր ինքդ, այսինքն` այն, որ դու ներկայացնում ես սոցիալական, առողջապահական ծրագիր, դու ներկայացնում ես քաղաքական ծրագիր, նախևառաջ պետք է պատրաստ լինես այդ ծրագիրը կիրառել քեզ վրա իբրև քաղաքական ուժ, իսկ եթե դու պատրաստ չես քո ներսում բացարձակ ժողովրդավարացման, թափանցիկ քննարկման, ազատ քննարկման և նաև սոցիալական արդարության, դու ինչպես կարող ես այդ ծրագիրը հանել դուրս: Կուսակցությունը բաղկացած է անդամներից, մարդիկ իրար ճանաչում են, այդ ներքին խոհանոցը, միևնույն է, դառնում է հրապարակային, ուրեմն կուսակցությունը պետք է լինի բարոյապես այդ արժեքների կրողը, որ կարողանա այդ արժեքները փոխանցել, դու չես կարող դեկլարատիվ արժեք փոխանցել: Սա անձերի երկիր է, և մենք պետք է դրա հետ համակերպվենք: Յուրաքանչյուր մարդ մտնում է քաղաքականություն իր դպրոցի,բակի, համալսարանի ընկերների հիշողությունների ներքո, նրա մասին տեղեկությունները տասնապատկվում են, այսինքն՝ երբ դու մտնում ես քաղաքականություն 40 տարեկանում, դու արդեն 10 տարեկանից պետք է իմանաս, որ մտնելու ես քաղաքականություն, և համապատասխան վարքով-բարքով մտնես քաղաքականություն: Սիրանույշ Պապյան «Լրագիր» 6-2-2012.