Նոր պատերազմն ու Հայաստանի մոդելը

Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ ապագա պատերազմի վերաբերյալ հարցը, վերջապես, սկսել է ակտիվորեն քննարկվել, չնայած քննարկումը դեռ բանավեճ չէ, պարզապես կան առանձին փորձագետների որոշակի դատողություններ: Երկար ժամանակ այդ դատողություններն արվում էին նեղ պրոֆեսիոնալ ոլորտում, սակայն ոչ հրապարակային համատեքստում: Պետք է ասել, որ տվյալ բանավեճը որոշակիորեն ուշացել է, եւ այժմ տարատեսակ հրապարակումները լուրջ չեն եւ առաջարկվում են այնպիսի հեղինակների կողմից, որոնց պատշաճ շրջապատ եթե հրավիրեն էլ, ապա նրանց լուրջ չեն ընդունի: Չնայած բոլոր հնարավորությունները կային ապագա պատերազմի ծավալման սցենարներ մշակելու համար, տվյալ հեղինակները գերադասեցին իրենց հանդեպ ուշադրության ու անգաժմենտի չիրականացած հույսերը հատուցելու ճանապարհը: Դա տեղի չունեցավ, լիովին հասկանալի սուբյեկտիվ պատճառներով: Հիմնականում երկու հարց է քննարկվում, ավելի ճիշտ, «երկու պատասխան», որոնք միայն մասնավոր նշանակություն ունեն՝ պատերազմում Ռուսաստանի մասնակցությանը հնարավոր աջակցություն եւ Արեւմտյան հանրության արձագանքը ճակատային գծում տեղի ունեցողին: Ընդ որում, ընդհանրապես նշանակություն չի տրվում հնարավոր պատերազմում Թուրքիայի դերին, ինչպես նաեւ այնքան կարեւոր հարցին, ինչպիսին է Ռուսաստանի եւ Արեմտյան հանրության դիրքորոշումների համատեղումը կամ դիմակայությունը Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում (կամ էլ այն պատերազմում, որը լինելու է): Ընդ որում, «արմատական» ընդդիմության կողմնակիցները, չգիտես ինչու, պնդում են, որ պատերազմն ընդհանրապես հնարավոր չէ (լավ կլիներ պարզաբանեին, թե ինչու): Նախեւառաջ պետք է հասկանալ հետեւյալը: Ղարաբաղյան հակամարտությունը եւ Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ պատերազմն այժմ արդեն Արեւմուտքում դիտարկվում է ոչ թե որպես հավանական իրադարձություն, այլ բավական օպերատիվ, ներգրավելով անհրաժեշտ տեղեկատվություն եւ ընթացիկ քննարկումներում օգտագործելով սահմանումների ողջ համակարգը: Իրավիճակն այնպես է դասավորվել, որ «շահերի կենտրոնները» շատացել են, եւ ամեն ինչ հիշեցնում է խաղ, երբ կռվին բոլորը մասնակցում են բոլորի դեմ: Արեւմտյան հանրությունը (ԱՄՆ եւ Եվրոպայի քիչ թե շատ համաձայնեցված դիրքորոշումների պարագայում) մտադիր է զսպել Թուրքիայի եւ Ռուսաստանի էքսպանսիան, որոնց հավակնությունները հավասարապես վտանգավոր են դիտարկվում, չնայած, ամեն դեպքում, Թուրքիայի էքսպանսիան ավելի վտանգավոր է կայունության եւ անվտանգության վերաբերյալ Արեւմուտքի պատկերացումների համար: Արեւմուտքը միջոցներ է փնտրում Թուրքիային եւ Ռուսաստանին Եվրոպայի եւ ԱՄՆ համար վտանգավոր ուղղություններից շեղելու համար: Այսինքն, այնպիսի արտահայտություններ, ինչպիսիք են «շեղել», «ներգրավել», առավել համարժեք են դարձել Արեւմտյան հանրության քաղաքականության համար: Ընդ որում, ոչ մի կասկած չկա, որ անկախ առճակատման առաջին փուլերից, Ռուսաստանին եւ նրա գործընկերներին կհաջողվի ոչ միայն պատժել Թուրքիային եւ նրա գործընկերներին, այլեւ իրավիճակը փոխել Եվրոպայի եւ ԱՄՆ համար օգտական ուղղությամբ: Տվյալ նպատակներին հասնելու առավել կրիտիկական կետը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ պատերազմն է: Այդ կապակցությամբ Արեւմուտքը ոչ մի պատճառ չունի տվյալ իրավիճակը, այսինքն՝ «դիպուկահարների պատերազմի», կայունացնելու համար: Ռուսաստանը դեռեւս լիովին գլուխ չի հանել այս իրավիճակում, կամ էլ շատ վստահ է, որ «դիպուկահարների պատերազմը» ձեռնտու է նաեւ իրեն: Մայիսի 20-ին Չիկագոյում ՆԱՏՕ-ի վեհաժողովը կհաստատի այն ենթադրությունը, որ այն դառնալու է ՆԱՏՕ-ից Թուրքիայի դուրս գալու առաջին փուլը: Բանն այն չէ, որ Թուրքիան կցանկանար լքել ՆԱՏՕ-ն, ոչ, նա ցանկանում է պահպանել իր ներկայիս իրավիճակը, սակայն խնդիրն այն է, որ ԱՄՆ-ն, Ֆրանսիան, Գերմանիան եւ շատ այլ պետություններ Թուրքիային մղում են ՆԱՏՕ-ից դուրս գալուն: Թուրքիայի եւ Ռուսաստանի առճակատման հարցում Արեւմուտքի խնդիրները եւ նպատակները ճիշտ հասկանալու համար պետք է նկատի առնել, որ Արեւմուտքը շահագրգռված է Սեւ ծովի եւ Կովկասի տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության պահպանմամբ: Խաղն այնքան էլ դժվար չէ ընկալելու եւ հասկանալու համար, նույնիսկ անհույս գավառական բնույթի փորձագետների համար: Ընդ որում, ցանկացած տարբերակ բավականաչափ ֆանտաստիկ է մինչեւ հանգուցալուծման պահը, երբ մոռացվում են բոլոր հեղինակներն ու տարբերակները: Ելնելով նման նախադրյալից, գալիս է ընկալումը, թե որն է Հայաստանի, այդ թվում խորհրդարանական ընտրությունների եւ ներքին քաղաքականության նկատմամբ Արեւմտյան հանրության քաղաքականության տրամաբանությունը: Ամերիկացիները եւ եվրոպացիները շահագրգռված են Հայաստանում իշխանության լեգիտիմ վարչակարգով, ընդ որում, լեգիտիմ բավականաչափ կոշտ սցենարով, որը թույլ չի տա իրադարձությունների անսպասելի շրջադարձ: Հայաստանում ամեն ինչ իր տեղն է դրված, երկրին նշանակալի տնտեսական եւ ռազմատեխնիկական օգնություն է տրվելու: Ինչու՞ հենց Հայաստանին: Որովհետեւ Ադրբեջանի ռազմական ջախջախումը չի նշանակելու տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության արմատական փոփոխություն, իսկ Հայաստանն առավել անկախ է դառնալու Ռուսաստանից՝ վերջինիս հետ պահպանելով ռազմա-քաղաքական հարաբերությունները: Հայաստանից ցանկանում են ռազմա-տնտեսական ճամբար ստեղծել, իսկ Հայաստանի խնդիրն այդ «ճամբարի» մոդելի ընտրությունն է՝ փորձելով թույլ չտալ Իսրայելի, Վրաստանի եւ Ադրբեջանի մոդելների իրականացումր, ինչպես նաեւ լուծելով տվյալ սցենարի երկրորդ կոնտուրին անցնելու խնդիրը, հակառակ դեպքում անիմաստ է դառնում նաեւ առաջինը: Իգոր Մուրադյան