Պետք է փոխել խաղի կանոնները

Մեր զրուցակիցն է քաղաքական վերլուծաբան Անուշ Սեդրակյանը

-Անուշ, այս տարի անկախության 20-ամյակին բազմաթիվ միջոցառումներ են նախատեսված: Ըստ Ձեզ`որքանո՞վ ենք անկախ և որքանո՞վ ազատագրված ռուսական հզոր կայսրությունից: Այս առումով տեղաշարժեր կա՞ն:

-Սկսենք նրանից, որ Ռուսաստանի կայսրությունն այլևս հզոր կայսրություն չէ, և կան պետություններ, որոնք քաղաքականորեն և պատմականորեն ի վիճակի են դնել անջրպետ Ռուսաստանի և իրենց տնտեսությունների, բարոյահոգեբանական կեցվածքի, մշակույթի միջև: Մենք, սակայն, ինչպես միշտ, մնացել ենք պատմության այն քառուղիներում, որտեղ ժամանակը չի հոսում: Վերջերս մի հոդված էի կարդում, որտեղ գրված էր` Ռուսաստանը հսկայական լծակներ ունի Հայաստանի վրա, բայց ոչ մի լծակ չունի Վրաստանի և Ադրբեջանի վրա: Եկեք քննարկենք`տարածքը նույնն է, տեղանքը նույնն է, Վրաստանն էլ մեզնից ոչ պակաս վիճարկելի, կոնֆլիկտի գոտի հանդիսացող տարածքներ ունի, բայց ի՞նչ խնդիր կա, որ ցայսօր Հայաստանը մնում է այսպիսի հսկայական ազդեցության գոտու տակ: Տեսեք`բոլորը վարձ են պահանջում զինվորական բազաների տեղակայման համար: Բավական է մենք այդ հարցը բարձրացնենք, բոլորն ասում են, որ Թուրքիան կգա և կբնաջնջի Հայաստանը: Բոլորին ուզում եմ տեղեկացնել և թող որևէ մեկը փորձի հերքել`պատերազմի սկսման դեպքում բոլոր ռազմաբազաների առկայությամբ Հայաստանի գրավումը տևելու է տասը րոպե: Այսինքն`բոլոր զորքերը, պահակակետերը, հրթիռները կդիմանան տասը րոպեից ոչ ավել:
Ես հասկանում եմ, թե իշխանությունները ինչու են կախված Ռուսաստանից, որովհետև Հայաստանը և Ռուսաստանը եղել են անվտանգության և ինֆորմացիոն նույն համակարգում, իսկ դա նշանակում է` բոլորը բոլորի մասին ամեն ինչ գիտեն, և սա մեր պաշտոնյաներին իրենց կամքից անկախ դարձնում է շատ խոցելի: Այս խոցելիությամբ էլ պայմանավորված է նաև մնացած բոլոր գործողությունների տրամաբանությունը:

-Wikileaks-ը, սակայն, ցույց տվեց, որ աշխարհում բոլորը բոլորի մասին կարող են իմանալ` անկախ նրանից` նրանք անվտանգության ինֆորմացիոն նույն համակարգո՞ւմ են, թե ոչ:
-Wikileaks-ը հենց այն հակաքայլն էր, որը ցույց տվեց`չարժե վախենալ, որովհետև այսպես թե այնպես ինֆորմացիոն հոսքերը արտահոսելու են, և կարիք չկա կախում ունենալ մի գերտերությունից: Եթե դու անգամ կախում ունես երկու գերտերությունից, դա արդեն կոմպլեմենտարիզմ է, իսկ եթե դու փորձում ես ոչ թե անջրպետվել մոդեռն աշխարհից, այլ հարաբերություններ հաստատել, պայմանագրեր կնքել ժամանակակից աշխարհի տարբեր հատվածների հետ, դա արդեն անկախ պետականության ինքնության առաջին քայլն է, որը մենք երբևէ չենք ունեցել:

-Ի՞նչն է խանգարել մեզ, որ չենք ունեցել:
-Եթե որևէ մեկը որպես պատճառ փորձի ասել, որ մենք պատմականորեն թույլ ենք եղել, ես միշտ հակված եմ մտածելու, որ մենք պատմականորեն թույլ ենք եղել և աշխարհաքաղաքականորեն այսքան խոցելի ենք եղել մեր մտածողության պատճառով:

-Այսինքն` Դուք ռուսաֆիլությունը չե՞ք պայմանավորում մեր 70 տարվա խորհրդային անցյալով:
-Բնավ: Երբ ասում են`օրհնվի էն սհաթը... ես կուզեմ քննարկվի`այս սհաթի դերը պատմականորեն եղեռնի հարցում որքանո՞վ որոշիչ եղավ... սա ամբողոջովին մեր քաղաքական գործիչների՝ իրադրության սխալ պատկերացումն էր: Եվ ես չեմ էլ ուզում մեր քաղաքական գործիչներին մեղադրել, նրանք զբաղված էին իրենց սեփական գաղութային քաղաքականությամբ, ավելին չգիտեին: Եվ երբ մենք խոսում ենք եղեռնի մասին, ամեն ինչի մասին խոսում ենք, չենք խոսում այդ պահին ժամանակակիցների քաղաքական անհեռատեսությունից և մեր դաշնակցի քաղաքական երկդիմի, երկերեսանի խաղի մասին:
Եվ այստեղ ես մեկ այլ բաղադրիչ նշեմ. Այո, մենք ազգապահպանման հզոր բնազդ ունենք, այո, մենք մեր բոլոր ջանքերն ուղղորդում ենք մեր բնազդին, բայց մենք երբևէ չենք մտածել, որ ազգային պետության կայացման հիմքում ընկած է այնպիսի կարևոր հատկանիշ, որը մենք միշտ անտեսել ենք. այդ հատկանիշն ազգային հպարտությունն է, այսինքն`ազգի և ազգային միավորի գոյատևելը, ոչ թե ազգային լոպազությունը, դրանք տարբեր բաներ են. ազգային լոպազություն է` չկա մեր նման խաղող, գինի, նուռ, Մաշտոց, բոլորս գրում ենք հայատառ, բոլորս պարում ենք քոչարի, սա արտաքին տպավորություններն են, սակայն ազգի իսկական ինքնահաստատումը կդրսևորվեր այն դեպքում, երբ մարդիկ չէին հանդուրժի ստորացումը, հակաօրինական իշխանությունը, երբ մարդիկ չէին հանդուրժի պատմականորեն օտարի լուծը, երբ մարդիկ չէին հանդուրժի սեփական անձի մշակութային աղավաղումը: Հայաստանն անընդհատ ենթարկվել է մշակութային աղավաղումների, մի շրջան մոնղոլ-թաթարական, մի շրջան պարսկական, հետո թուրքական և այսպես շարունակ: Մենք մեր ազգի լոպազությամբ հանդերձ իրականում ոչ միայն ռուսասեր, այլև օտարասեր ենք: Մեր ազգի ինքնաբավությունը որպես ֆենոմեն գոյություն չունի: Հիմա բոլորը խոսում են Վրաստանի առաջընթացի և ֆենոմենալ հաջողությունների մասին, և բոլորը սա վերագրում են Սահակաշվլիի կերպարին: Բայց ինչի՞ վրա հենվեց Սահակաշվիլին, երբ եկավ իշխանության: Իրականում նա էքսցենտրիկ լիդեր է, նա ամեն ինչ չէ, որ ճիշտ և գեղագիտորեն պատճառաբանված է անում: Բայց նա իբրև դաշնակից օգտագործեց վրացական ազգային հպարտությունը, որը միշտ եղել է: Սովետական Միության տարիներին, եթե Վրաստանը չապստամբեր, մենք Անդրկովկասում ռուսերենն ունենալու էինք իբրև պետական լեզու: Մենք Վրաստանին ենք պարտական վերջնական ասիմիլացիայի բացակայության համար: Այն, որ հիմա մենք ամեն ինչ անում ենք, որ բացվեն ռուսական դպրոցներ, և եթե հարցում ենք անում, և մարդիկ կողմ են այդ դպրոցների բացմանը, սա նշանակում է` ազգային հպարտության բացակայություն: Եթե Ֆրանսիայի նման գլոբալիստական երկրում փորձես հարցում անել` կցանկանա՞ք չորս անգլիական դպրոց բացեն, Ֆրանսիան կպայթի հեղափոխությունների ալիքով, որովհետև ֆրանսիացիները նույնպես կրողն են այդ ազգային հպարտության:

-Անուշ, հնարավոր է` ռուսի ոչ հեղափոխական կերպարն է փոխանցվել հային: Հնարավո՞ր է, որ դեմոկրատիայի բացակայության պայմաններում ռուս ժողովուրդը հեղափոխական դադարել է լինել, և դա փոխանցվել է հայերին:
-Պուշկինը հրաշալի է ասում` Не приведи Бог видеть русский бунт, бессмысленный и беспощадный, որովհետև ռուսական հեղափոխական ալիքը ոչ թե կառուցողական լուծում առաջարկող ալիք է, այլ ամեն բան և ամեն մեկին ոչնչացնող քաղաքական գործիք է: Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանում դեմոկրատիայի բացակայությանը, ապա պետք է նկատել, որ այն չկա և չի էլ կարող լինել, որովետև ազգի տիպը ուրիշ է, բայց այնտեղ կա սուրբ սոցիալական արդարության զգացում: Այսինքն` այնպես չէ, որ ռուս միջին քաղաքացին երազում է լինել այն մարդկանց շրջանում, ովքեր վերջիվերջո կյուրացնեն ուրիշների փողերը: Ռուս քաղաքացին այն մարդն է, ով ի վերջո երազում է կողոպտել բոլոր հարուստներին:

-Եթե ամփոփենք, քսան տարվա ընթացքում ի՞նչ ունենք և ի՞նչ չունենք:
-Սկսած մեր առաջին իշխանություններից մինչև վերջինները, ես ուզում եմ հարց տալ` ի՞նչ քայլեր ձեռնարկվեցին այս իրականության հասարակական «ցեմենտը» ապահովելու համար: Մենք ունեցանք լեզվի տեսչություն, ցուցանակների խնդիր, բայց դա ՀՀ սկիզբն էր, այն էյֆորիան, որ մենք դնում էինք սեփական անկախության հիմքերը, իսկ հետո սկսեցին աշխատել բացարձակ ուրիշ լծակներ: Արդեն Հայաստանի նորանկախ Հանրապետության երրորդ տարվա վերջում ակնհայտ դարձավ այդ շարժը, հետքայլը դեպի կայսերապետության պաշտամունքը: Արդյունքում`Ռուսաստանի հետ դաշնային հարաբերություններ հաստատելու ֆոնի տակ մենք ունեցանք ոչ թե կայսերապետություն, այլ ռուսականացրինք մեր ողջ պետությունը, տնտեսությունը`մոռանալով, որ եթե տնտեսության որևէ չափաբաժին պատկանում է ուրիշ երկրի տնտեսությանը, ցանկացած ոչ ստաբիլ իրավիճակում մենք կարող ենք ունենալ այդ երկրի ռազմական ներկայությունը մեզ մոտ: Կարևոր է՝ ինչ անել հանրային տրամադրությունների, ազգային հպարտության բացակայության հետ, այ սա է ինձ համար թիվ մեկ խնդիրը: Վրաստանը ունի ազգային հպարտություն: Մի օրինակ բերեմ. բոլոր հյուրանոցներում`անկախ աստղերի քանակից, թերթեր են բաժանվում, որտեղ վրացերենի ուսուցում են կատարում, որևէ ցուցանակ չեք տեսնի, որ գրված լինի անգլերեն կամ ռուսերեն: Մարդիկ հիպերզգացմուքնային ձևով պաշտպանում են իրենց ազգային հպարտությունը:

-Ինչպե՞ս ազգային հպարտությունը վերականգնել:
-Սա մտել է ազգային տոտալ մասսայական հոգեբանական ենթագիտակցության մեջ: Տարիներ շարունակ մենք տապալում ենք մեր հանրային պրոյեկտները` պետությունը, հանրային կառույցը, ինտեգրացիոն պրոյեկտները, մշակութային էքսպանսիան տապալում ենք և այս տապալված պրոյեկտների մեջ հանկարծակի առաջանում է հարց`իմաստ ունի՞ հարգել այս ազգը, իմաստ ունի՞ պաշտպանել այս ազգը: Եվ ահա թե ինչ են անում (հատկապես մեր սփյուռքահայերի օրինակի վրա է դա երևում). վերցնում են ազգային մի քանի կոմպոնենտ` Արարատ, ջրվեժ, խորոված, և այդ բոլորը շատ հաջող տեղափոխում են դեպի ռուսական սեփական պրոյեկտ, դեպի ամերիկյան պրոյեկտ, որովհետև իրենք հասկանում են`հայկական պետական պրոյեկտը, այնուամենայնիվ, պետք է պահանջի ազգային հպարտություն և հանրային պրոֆեսիոնալիզմ: Իսկ հանրային պրոֆեսիոնալիզմը հանրության մեջ ապրելու պրոֆեսիոնալ հմտություններ են` սկսած նրանից` ինչպես ես փողոցն անցնում, վերջացրած նրանով`ինչպես ես վերաբերվում կոռուպցիային: Վրացիներն իրենց քննադատում են, ասում`ոգևորված չեն, բայց շեշտում են, որ կոռտուպցիա չունեն և դրա համար են այդտեղ մնում, դա իրենց համար ազգային հպարտության թեմա է, չեն ասում` Սևանի, Արարատի, մորաքրոջս համար ենք այստեղ մնում: Նշում են հասարակական երևույթ: Ի դեպ, վրացիների մոտ տեղական ֆենտիշներ չկան, ինչպես ամերիկացները չունեն, նրանց բոլոր ֆետիշները հանրային են: Մենք պետք է տեսնեք` ազգն ինչ ուղենիշերով է շարժվում: Որո՞նք են մեր ուղենիշերը` Արարա՞տը, որ մերը չէ, թե կոնյակը, որը անհույս փչացած է: Պետք է նախևառաջ այդ ուղենիշերը պարզվեն:

-Անուշ, մեր ժողովրդավարության խոչընդոտ համարու՞մ եք արդյոք Ռուսաստանին:
-Վստահ եմ, որ Հայաստանը հենց այն երկիր է, որտեղ ամենահեշտը կկառուցվի ժողովրդավարությունը, եթե փոխվեն խաղի կանոնները, սա պայմանավորված է մի քանի գործոնով: Ինչո՞ւ եմ վստահ, որ Հայաստանում ամենապրոդուկտիվն ու ամենաարդյունավետը կաշխատի ժողովրդավարությունը: Քանի որ մենք չենք ունեցել պետության այլընտրական մոդել, ամեն մոդել, որ մեզ սովորեցվի, մենք տեղնուտեղը կընդունենք, քանի որ մենք չենք ունեցել դիկտատորական պետության կամ կրոնապետական պետության մոդել: Բավական է մտնել ժողովրդավարական երկրի խաղի կաննոների մեջ, միանշանակ Հայաստանը ամենաակտիվ և հեշտ տրանսֆորմացիան կունենա:

-Խաղի կանոների փոփոխությո՞ւն է պետք:
-Պետք է խաղի կանոնների փոփոխություն վերևից: Եվ սա ժողովրդավարությանը հասնելու երկրորդ պատճառն է: Հենց իշխանությունը ամենաբարձր մակարդակներում մի գիշերում պետք է արթնանա և փոխի խաղի կանոնները: Մենք` իբրև ժողովուրդ, չենք հակառակվում խաղի կանոնների փոփոխությանը: Տեսեք` լույսերը անջատեցին, համակերպվեցինք, գազն անջատեցին, համակերպվեցինք, այսինքն` ինչ գալիս է վերևից, մենք դրան համակերպվում ենք: Եվ բավական է գա ժողովրդավարական մոդել, մենք հաստատապես կհամակերպվենք: Եվ երրորդ պատճառը` ժողովրդավարությունը Հայաստանում ձեռնտու է բոլորին, ձեռնտու է երկու գերտերություններին, Ղարաբաղին (վերջապես վարչապետն էլ խոստովանեց, որ Ղարաբաղում շատ ավելի բարենպաստ մթնոլորտ է բիզնեսի և տնտեսական առումով, քան Հայաստանում), դա ձեռնտու է բոլորին: Ամերիկային, Ռուսաստանին ձեռնտու է ունենալ կանխատեսելի երկիր:

-Անուշ, ստացվում է մի գիշերում արթնանալն է դժվար:
-Մարդիկ դա անվանում են քաղաքական կամք, իսկ ես անվանում եմ` ուրիշ ելք չկա, այլապես երկիրը մնալու է փլատակների տակ: Հայ ժողովուրդը ազգային հպարտությունը ազգային թերահավատության է փոխարինել:

-Գուցե երիտասարդ է, պատանի...
-Ի՞նչ երիտասարդ պատանու մասին է խոսքը, երբ մենք մտել ենք միանգամից մեր պետականությունը կառուցելու շրջապտույտի մեջ` առանց հանրային ծրագիր ունելու, և սա Հայաստանի համար մեկ խնդիրն է: Փորձառու ծերունին չի կարող լինել միամիտ և ռոմանտիկ: Միայն 88-91թթ. էր, որ մարդիկ հաշվի են առել, որ քաղաքականությունը արվում է ժողովրդի համար, ժողովրդի հետ մեկտեղ: 91-ից ժողովուրդը իբրև գործոն դուրս եկավ օրակարգից: Եվ ամբողջ քաղաքականությունը իրականացնում են մի շարք խմբեր, բայց այդ տիպի քաղաքականության հետևանքով չի կարող կառուցվել պետություն:
Սիրանույշ Պապյան