Եթե քո տերը Աստվածը չէ

Մեր զրուցակիցն է ՌԱՀՀԿ տնօրեն Մանվել Սարգսյանը

-Պարոն Սարգսյան, Հայաստանի անկախության 20-ամյակին ընդառաջ հարց է առաջանում` որքանո՞վ ենք անկախ եւ որքանո՞վ կարողացանք արժեւորել անկախությունը, մասնավորապես Ռուսաստանից անկախ զգալ:

-Կոնկրետ անկախության հետ կապված գնահատականները պետք է Ռուսաստանից, ռուսական բարեկամությունից անջատ դիտարկել: Խնդիրն այն է`ընդհանրապես մարդիկ ինչպես են գնահատում անկախությունը, կարո՞ղ է ռուսական կայսրության փոխարեն մեկ ուրիշ կայսրություն լիներ, որից ազատվեին և անկախ դառնային, բայց այդ դեպքում կլինե՞ր տարբերություն, թե՞ չէր լինի: Խնդիրը ռուսաֆիլությունը չէ, այլ այն արժեքը, որը նկատվում է մարդկանց գիտակցության մեջ: Այսօր Հայաստանի բնակիչների` անկախության նկատմամբ մոտեցումը միանշանակ չէ: Եվ խնդիրը միայն այն չէ` անկախությունից մարդկանց սպասելիքներն իրականացվե՞լ են, թե ոչ: Իհարկե, եթե երկիրը լիներ շատ ավելի լավ վիճակում, բնական է, մարդիկ անմիջապես իրենց վրա կզգային անկախության արժեքը և կասեին` այ, տեսաք, անկախությունը ինչքան մեծ առավելություն ունի: Բայց քանի որ սպասելիքները չարդարացան, և այն իրականությունը, որը ստեղծվել է Հայաստանում անկախությունը հռչակելուց 20 տարի անց, բնական է, տարակարծություն է ձևավորվել, որը պետք է իսկապես փորձել հասկանալ:
Ես ունեցել եմ զրույցներ տարբեր մասնագետների, այդ թվում` ռուս մասնագետների հետ, որոնց շատ է հետաքրքրել` ինչպես են մարդիկ վերաբերվում անկախությանը: Եվ մի հետաքրքիր գաղափար կա. բացի ամեն ինչից, անկախ Հայաստանի արժեքը շատերի մոտ գնահատվում է յուրովի. այսինքն` մարդիկ ապրում էին մի հոգեբանական ահռելի մեծ տարածության մեջ, իրենց կյանքը ծավալում էին որպես այդ տարածության մի անդամ, որտեղ դեռ շատ հեռու տեղեր կա գնալու, գալու, աճելու: Բայց հետո գալիս, ապրում են մի փոքր երկրում, որտեղ այդ հոգեբանական տարածքն ավելի է փոքրանում: Ըստ իս, շատերի համար տարածության կորուստը դիսկոմֆորտ է ստեղծել, այսինքն` կյանքն արժեզրկվել, մանրացել է, գավառ է դարձել, և շատերի` Հայաստանից դուրս գնալը, աշխատելը, կարծում եմ, նաև դրա հետ է կապված: Ընդհանրապես, հայերի մոտ պատմականորեն (չգիտեմ մյուս ժողովուրդների մոտ ինչպես է) ձգտումը՝ լինել տարածքի տեր, մեծ տարածքում ապրել, շատ մեծ է:

-Որքան էլ տարածքը փոքր է, բայց մյուս կողմից անկախ, ժողովրդավար պետությունը միանգամայն այլ արժեքներ է ենթադրում: Այս գիտակցումը ինչո՞ւ չկա:
-Սա ինչ-որ տեղ նորից կապված է ժողովրդի ավանդական գիտակցության հետ: Ինչքանո՞վ է անկախությունը արժեք ժողովրդի համար: Տպավորություն է ստեղծվում, որ պաշտպանվածությունը որպես կատեգորիա հայերի համար շատ ավելի մեծ նշանակություն ունի, քան ազատությունը: Այստեղից էլ գալիս է անտարբերությունը դեպի անկախությունը: Հայերի համար պաշտպանվածության խնդիրը բոլոր դարերում շատ լուրջ է եղել, մարդը հաճախ զոհում էր իր ազատությունը որևէ արտաքին հովանավորչություն ձեռք բերելու համար, որ լինի պաշտպանված և կարողանա տարբեր խնդիրներ լուծել, հովանավորի որոնումը ինքնին արդեն դիտարկվում է որպես մեծագույն արժեք:

-Դուք մեր փոքրությա՞մբ եք պայմանավորում նման ձգտումները` գտնել հովանավորներ, պաշտպանություն...
-Միայն փոքրության խնդիրը չէ, սա ընդհանուր մտածողության հետ կապված հարց է: Եվրոպական գիտակցություն ունեցող ցանկացած մարդ, երբ տեսնում է` ունի ինչ-որ խնդիրներ և համոզվում է, որ ի վիճակի չէ մենակ լուծել, անմիջապես փորձում է շրջապատում գտնել ուրիշներին, ովքեր նույն խնդիրն ունեն և միասնական ջանքերով փորձում են լուծել այդ հարցերը, բայց առաջին միտքը, որ ծագում է հայի գլխում` ում միջոցով լուծել, երբեք չենք մտածում` միասնական լուծենք, անմիջապես սկսում ենք որոնել հեռու կամ մոտիկ` ում միջոցով այն լուծել:
Հիմա Ռուսաստանն է, երեք հարյուր տարի առաջ ռուսական գաղափար գոյություն չուներ, բայց գոյություն ուներ Պարսկաստան, Բյուզանդիա, կայսերապաշտական ուժի կենտրոններ, և այն ժամանակ էլ ձգտում էին ուժի հովանավոր ունենալ, որը կունենա մեծ հնարավորություններ: Հիմա արդեն շատ կոնկրետ հարաբերություններ են ստեղծվել, հովանավորի միջոցով են շատ հարցեր լուծվում, այլապես եթե չլուծվեն, մարդը երբեք չի դիմի: Հայաստանում ո՞վ կարող է դիմել եվրոպացուն, ասել` արի իմ հարցերը լուծի, որովհետև գիտի` դիմի-չդիմի, չի գալու, կամ գնա Եվրոպա, աշխատանք գտնի, փող ուղարկի և այլն: Իսկ Ռուսաստանում շատ հեշտ ստացվում է: Հարյուր հազարավոր մարդիկ իրենց դրսևորում, գտնում են աշխատանք, և այս ամենը սկսում է գնահատվել որպես արժեք:

-Ընտրությունների ընթացքում Ռուսաստանի իշխանություններն ուղղակիորեն աջակցում են Հայաստանի գործող իշխանություններին: Արդյոք պատճառը Ռուսաստանի քաղաքականության գաղափարի կրող լինելն է:
-Գաղափարի կրող լինելու խնդիր չկա, Ռուսաստանը ունի իր քաղաքական ավանդույթները և աջակցում է ըստ իր պատկերացումների, այսինքն`ուրիշները լինեն իշխանության, նրանց կաջակցի, մեզ էլ կթվա` այ, տեսաք, այս մարդկանց աջակցել է, հիմա եթե ՀԱԿ-ը վաղն աջակցություն գտնի Ռուսաստանում, ասելու են` ինչ լավ է: Երբ 2004-ին Հայաստանում ներքին քաղաքական աղմկոտ դեպքեր տեղի ունեցան, բացահայտ խոսում էին, որ կգնան, ռուսներին կտեսնեն, աջակցություն կստանան, և բոլորը դա շատ լավ էին ընդունում: Այսինքն` եթե իշխանություններին է աջակցում, վատ է ընդունվում, եթե ընդդիմությանը` լավ, սա հեքիաթ է: Սա կապ ունի այդ հովանավորի աչքերին նայելու, հովանավորներ փնտրելու մոլուցքի հետ: Այս պահին դա ռուսներն են, հիմա եթե ամերիկացիները մի քիչ ակտիվանան, այդ հովանավորչությունը դեպի Ամերիկան է ուղղվում, այ տեսեք ամերիկացիներն ուժեղ են: Ես ընդհանրապես չեմ ընդունում, որ կա ռուսամոլություն, չկա նման բան, կա այդ հովանավորչության տակ ելք գտնելու խնդիր:

-Ինչո՞ւ Վրաստանի դեպքում որոշակի այլ իրավիճակ է ստեղծվել, թե՞ այնտեղ էլ Արեւմուտքում են հովանավորություն փնտրում:
-Դեռ 2000 տարի առաջ ասվել է` երջանիկ է այն ժողովուրդը, ում տերը Աստվածն է: Եթե քո տերը Աստվածը չէ, այլ չգիտեմ ով է, արդեն դու երջանիկ չես, և դրա համար էլ մենք ոչ երջանիկ վիճակում ենք: Եթե մենք այդ բանը հասկանանք, որ դրանով ենք պաշտպանված, այս զրույցներն ընդհանրապես չեն լինի: Սակայն հայերը եկեղեցական ժողովուրդ են, բայց անհավատ: Դրանք տարբեր բաներ են, դու կարող ես գիշեր-ցերեկ եկեղեցիներ կառուցել, բայց երբեք էլ չհավտալ Աստծուն: Մենք այդ ազգերից մեկն ենք: Դրա համար էլ մարդիկ չեն հասկանում` ինչ է, երբ հույսը դնում ես քեզ վրա և քեզ պահում ես ճիշտ, ինչպես Աստված է թելադրում:

-Իսկ ե՞րբ կհասկանան, որ կարելի է ապրել նաեւ առանց հովանավորների:
-Հայաստանում հազարավոր մարդիկ ապրում են բոլորովին այլ ձևերով, այնպես, ինչպես իրենք են հասկանում աշխարհը, և հույսը դնում են իրենց վրա, ոչ թե ռուսների: Բայց իհարկե այդ գիտակցությունը գերիշխող չէ, մանավանդ քաղաքականության մեջ աբսուրդի է հասնում, երբ մարդը հենց մտավ քաղաքականության մեջ, առաջին քայլը հովանավոր փնտրելն է:

-Պարոն Սարգսյան, եթե ամփոփենք անկախության 20 տարիները, որո՞նք են ձեռքբերումները:
-Ձեռքբերումներ կան, որոնք եկել են այն ճանապարհից, որոնք մենք ձեռք ենք բերել այն. մենք կռվով, պատերազմով եկանք անկախության: Սա շատ էական հանգամանք է, երբ դու պատերազմով ես գալիս և հաղթահարում ես դա: Մի բան է դու թուրքմենների կամ բուլղարների նման գաս, այլ բան է պատերազմով գնաս, այսինքն դու դրա համար կյանք տաս: Ես չգիտեմ` եթե դա չլիներ, այսօր ընդհանրապես Հայաստանում մարդ կլինե՞ր, թե ոչ: Օրինակ, բուլղարացի պաշտոնյաների հետ ես շատ եմ խոսում, այդ երկիրը կիսով չափ դատարկվել է, անկախություն ստանալու պահից նրանք ցրվել են: Այսինքն` իրենք ոչ մի արժեք չեն տեսել իրենց երկրում, կարող է Հայաստանում էլ այդպես լիներ. հենց անկախություն ստանայինք, ոչ մեկը չմնար այստեղ:

-Պարոն Սարգսյան, սակայն արտագաղթը այսօր էլ մեծ թափով առաջ է գնում:
-Իհարկե մեծացել է, որովհետև անկախ ապրելու արժեքը չի գիտակցվել:
Անկախությունը շատերը շփոթում են սոցիալապես բարվոք ապրելու հետ, հաճախ են ասում՝ այ, սովետի ժամանակ սոված չէինք, գործարան կար աշխատող:
Այո, բայց դա ասողն այստեղ է ապրում, իսկ նա, ով գնացել է, ինքը հաց էլ ուներ, տուն էլ, մեքենա էլ, սրանք շատ տարբեր բաներ են: Մարդիկ հիմնականում գնում են դիսկոմֆորտից, չեն ընդունում այս իրականությունը, նվաստացուցիչ հանգամանքներ են տեսնում այս երկրում և չեն ուզում ապրել: Այսինքն` սա շատ ավելի խորքային, հոգեբանական խնդիր է. մի անգամ ոստիկանը կարող է լպիրշ մի բան անել մարդուն, և նա երբեք չմնա երկրում:

-Հիասթափված են ամեն ինչից, քաղաքականությունից...
-Մեզ մոտ քաղաքականությունը դրված է ստի, խաբելու վրա, այսինքն` բոլոր քաղաքական ուժերը համոզված են, որ խաբելը հզոր քաղաքական լծակ է, մարդիկ այդպես են համոզված, բայց դա մթնոլոտ է ստեղծում, այսինքն խաբելը արժեք է դարձել: Այս ամենը համակարգային երևույթ է, որովհետև այն արժեքները, որոնց շուրջ մարդիկ հավաքվել են, գերիշխող մթնոլորտ են ստեղծել, մարդիկ փորձում են դուրս գալ դրա միջից, առանձնանալ, մարդիկ կան, թողնում-գնում են, մարդիկ էլ կան, հակառակը, ուժեղացնում են այդ մթնոլորտը, որովեհտև դա իրենց հարազատ է, սա փոքր մասն է, բայց այդ փոքր մասը թունավորում է մեծամասնության կյանքը, և սկսվում է երկրի քայքայում, և արդեն ոչ մի սեր դեպի երկիր, ոչինչ չի ձգում:
Վրաստանում հաղթահարման գործընթացներ են սկսվել, այսինքն` ազգը կոլապս ապրեց, վրացիները տեսան, որ ազգ չեն, կեղծիքի մեջ են, հասկացան, որ եթե այսպես ապրեն, իրենց երկիրը կորցնելու են: Սարից փչել են՝ ամբողջ պետությունը քանդվել է` բանակ, պետություն, կառավարություն, իրենք տեսել են, որ կեղծիքի մեջ ապրելը բերել է իրենց այդ վիճակին հասցրել, դրա համար նրանք փորձում են հաղթահարել այդ վիճակը, կհաղթահարեն, կկայանան:
Թվում է, թե մեր պատերազմից հետո մենք էլ պետք է հասկանայինք` ինչ վիճակ է, բայց այդ հաղթահարման փորձերը ծածկվել են 4 ուրիշ փորձերով` պոկել, քցել, փախնել, արդարանալ: Այսպիսի մի փիլիսոփայություն է ստեղծվել, և սա փորձում է համազգային փիլիսոփայություն դառնալ: Սա ապրելակերպի լավագույն ձև է, վարակում է մարդկանց, վարակում է կրթված, աշխարհ տեսած մարդկանց` Ակադեմիայից սկսած, վերջացրած հասարակական շրջանակներով: Սա բոլոր ազգերում, բոլոր հասարակական խմբերում էլ կա, բայց նրանց մոտ գերիշխող չէ այդ փիլիսոփայությունը, իսկ մեզ մոտ փորձում է գերիշխող դառնալ:

-Մթնոլորտը փոխելու, մթնոլորտից դուրս գալու ելքը ո՞րն է:
-Ելքը ցանկությունն է: Հայաստանում ամենամեծ խնդիրներից մեկը ցանկության բացակայությունն է, մարդը չի ուզում դուրս գալ տեղից: Մարդը ասել է` սա իմ ճշմարտությունն է, լավ եմ անում, աչքդ էլ հանում եմ, ասել եմ` սենց ա, սենց էլ լինելու ա, կերա՞ք... Ֆեյսբուքում դա հարյուր հազար անգամ կարդացել եմ, մարդը ցանկություն չունի, չի ուզում տեղից դուրս գալ, իրեն թվում է` եթե տեղից դուրս գա, պետք է գնա կախվի: Սա կեղծ արժանապատվություն է: Սխալ եմ, ապե, լավ եմ անում, սենց ա ու վերջ, դու ո՞վ ես: Սա գիտակցության ամենացածր մակարդակն է, սա կոչվում է հոգեբանական ծուղակ, երբ մարդը տեսնում է, որ իր մտածողությունն իրեն սպանում է, ասում է ավելի լավ է մեռնեմ, քան փոխեմ մտածողությունս: Այս վիճակը տարածվել է երկրում: Եվ եթե կա ցանկություն ազատվել այդ վիճակից, մարդիկ շատ շուտ ելքեր գտնում են:

-Բայց մի քանի տարի է ասում են` ցանկություն կար երկիրը ժողովրդավար դարձնելու, սահմանադրական կարգ հաստատելու:
-Դա այդպես է, թե ոչ, շատ դժվար է ասել, շատ դժվար է ասել`ցանկություն կա, թե ոչ, ընդամենը աշխարհում ասվող գաղափարներ են, ցանկացած մարդ կարող է այդ գաղափարները հնչեցնել, բայց դա որևէ կերպ չի նշանակում, որ մարդու ցանկությունները նույնն են:

«Լրագիր» 12-9-2011.