Լիդերը պետք է պատրաստ լինի մեռնելու

Մեր զրուցակիցն է ՌԱՀՀԿ տնօրեն Մանվել Սարգսյանը

-Պարոն Սարգսյան, Ձեր դիտարկմամբ մեր քաղաքական, հասարակական միջավայրում ի՞նչ փոփոխություններ են տեղի ունենում: Ակտիվություն արդյոք նկատվո՞ւմ է, մանավանդ կադրային փոփոխությունների ֆոնին իշխանության շուրթերից առավել հաճախ են հնչում արդար և թափանցիկ ընտրություններ անցկացնելու մասին արտահայտությունները:
-Իհարկե կան կադրային փոփոխություններ, բայց հիշենք, որ անցյալ տարի դեկտեմբերին նույնպես կադրային փոփոխություններ տեղի ունեցան, այսինքն`իշխանության կողմից պարբերաբար իրականացվող կադրային փոփոխությունները հասարակության համար քաղաքական պրոցեսին թելադրող անհասկանալի տրամաբանությամբ են ընթանում: Այստեղից էլ ծնվում է տեսակետ, որ սրանով իշխանությունները պատրաստվում են ընտրությունների: Եթե փորձենք հասկանալ Հայաստանի ներքաղաքական պրոցեսների տրամաբանությունը, պետք է ընդհանուր դիտարկենք. օրինակ, ինչ է նշանակում ընտրությունը Հայաստանում: Երևի թե չկա մեկը, որ համոզված չլինի` Հայաստանում ազատ ընտրությունների միջոցով իշխանություն ձևավորելու մեխանիզմ գոյություն չունի, բայց գոյություն ունի ինչ-որ ընտրական ընթացակարգ, որը պարբերաբար անց է կացվում: Հարց է առաջանում` այս պարագայում որն է Հայաստանում քաղաքական գործունեության էությունը և բովանդակությունը, եթե չկա ազատ ընտրությունների մեխանիզմ, այդ դեպքում ինչո՞վ են զբաղված կուսակցությունները: Ըստ սահմանադրության` կուսակցությունները պետք է զբաղվեն գաղափարական, ծրագրային աշխատանքներով, ընտրությունների ժամանակ համոզեն հասարակությանը, որ իրենց մոտեցումները երկրի զարգացման և կառավարման վերաբերյալ լավագույնն են, ստանան քվեներ, անցնեն կառավարման համակարգ և ազդեն գործընթացների վրա: Եթե ցրեն կուսակցությունները և հայտարարեն, որ ընտրական մեխանիզմ չկա, ամեն ինչ շատ պարզ կլինի: Հիմա կուսակցական գործունեությունը այլ բովանդակություն ունի, որը կապ չունի սահմանադրորեն հաստատված գործառույթների հետ, քանի որ գործառույթների պայմանը չկա. սա ամենահետաքրքիր հարցերից մեկն է, և եթե մենք այս հարցի պատասխանը ստանանք, կարող ենք արդեն մի քիչ ավելի պարզ ձևով նայել այն ամենին, թե ինչ կատարվում է Հայաստանում:
Իմ ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ կուսակցությունների գործունեության իմաստն ինչ-ինչ պայմաններ ստեղծելն է, որը հնարավորություն կտա գործող վարչակարգի հետ գործարքների մեջ մտնել, այսինքն`եթե ընտրական մեխանիզմով չես ստանում այն, ինչ պետք է ստանաս, արդեն պետք է ինչ-որ պայմանավորվածությունների միջոցով ստանաս: Կուսակցական գործունեության գործարքների բովանդակությունը բերում է դրան: Դրան հասնելու համար կամ պետք է գործող իշխանություններին ծառայություններ մատուցես, կամ պետք է փորձես վտանգ ներկայացնել, որ նրանք ստիպված քեզ հետ խոսեն, որի ժամանակ արդեն քաղաքական պայմաններ ես դնում:

-Պարոն Սարգսյան, բայց մի՞թե սա նույն իրավիճակն է, ինչ 2008-ի ընտրություններից առաջ կամ հետո: Շատ է հնչում, որ այս հասարակությունը բոլորովին այլ հասարակություն է, փոփոխված, առավել գիտակից, քան 2007-8-ից առաջ, որն անպայման ինչ-որ կերպ կազդի ընտրությունների արդեն հաստատված մեխանիզմի վրա:
-Բայց ես կուսակցությունների մասին եմ խոսում:

-Կուսակցությունները հասարակության մի մասն են:
-Կուսակցությունները հստակ խմբեր են, որոնք պետք է խոսեն հասարակության հետ, բայց եթե նրանց խոսելու ուղղությունը փոխվում է, նրանք հասարակության հետ նույնպես խոսում են ոչ թե սահմանադրությամբ հաստատված, այլ ուրիշ բաների մասին: Բնական է, որ հասարակությունն արդեն պետք է գալիս կուսակցություններին իշխանության հետ գործարքի գնալու պայմանների ստեղծման համար: Մենք միայն մի դեպքում կարող ենք ասել, որ գոյություն ունի ուրիշ, հասարակության շահերին համապատասխանող պրոցես, եթե գոյություն ունի կուսակցություն, որը հրաժարվում է քսան տարվա մեջ հաստատված պրակտիկայից, հրաժարվում է աշխատել իշխանությունների հետ գործարքի գնալու ուղղությամբ:

-Չկա՞ նման ուժ:
-Ես չգիտեմ, որովհետև ստվերային դաշտում շատ դժվար է տեսնել` արդյոք գոյություն ունե՞ն կուսակցություններ, որոնց համար սկզբունք կլինի` հրաժարվել գործող վարչակարգի հետ համագործակցելուց, որից հետո արդեն կարող ենք տեսնել` նման կուսակցությունն ինչով է զբաղված, հասարակության հետ ինչ հարաբերություններ են ստեղծված:

-Պարոն Սարգսյան, ՀԱԿ-ը մի քանի տարի շարունակ խոսում էր, որ հասարակական շահն է իր համար կարևոր, որ իշխանությունների հետ գործարք չի լինի, մի պահ փորձեց երկխոսել, առկախվեց, հիմա դարձյալ խոսում է հասարակական շահի, սահմանադրական կարգի վերականգնման մասին, արդյոք այսօր հասարակական շահի կրողը չէ՞ ՀԱԿ-ը:
-Ես չեմ կարծում, որ Կոնգրեսի հետևորդները, Կոնգրեսի ակտիվ մասը, հասարակությունը մինչև վերջ համոզված են, որ դա այդպես է: Ես հետևում եմ կարծիքներին, տեսնում եմ, որ դրանք շատ տարբեր են, կասկածներն էլ շատ են: Երբ դու իսկապես ներկայացնում ես հասարակական շահը և պարզ ցույց ես տալիս, որ չես համագործակցում և ստվերային հարաբերություններ չունես, այդ դեպքում կասկածներ չեն լինում, իսկ եթե դա միանշանակ չի երևում, կասկածներն այստեղից են գալիս: Շատ դեպքերում մարդիկ մինչև վերջ չէին հասկանում` իսկապե՞ս գոյություն ունեն ինչ-ինչ ուրիշ հարաբերություններ, թե գոյություն ունի այն, ինչ հայտարարվում է: Եվ այստեղից էլ ընդդիմադիր դաշտում ստեղծվել է անորոշ վիճակ:
Առաջին հերթին մենք պետք է մեզ համար պարզենք`Հայաստանում կարո՞ղ են իսկապես ստեղծվել ուժեր, որոնք հրաժարվում են այս պրակտիկայից: Եթե ոչ, մենք կարող ենք տեսնել, թե այս կողմում ինչ է կատարվում: Բայց առողջ հասարակությանը բացարձակապես չպետք է հետաքրքրեր, քանի որ սա միանշանակ սահմանադրական դաշտից դուրս գործունեություն է, ծավալված մի երկրում, որտեղ որևէ փոփոխություն երբևէ ոչ մի կերպ չի առնչվել հասարակական շահի հետ: Կապ չունի` ինչ է կատարվում, ով որտեղից ուր է տեղափոխվում, որ կուսակցությունը ինչ հարաբերություն է ունեցել, կոալիցիոն, թե օպոզիցիոն կոչվող կուսակցություն է:

-Պարոն Սարգսյան, գուցե որևէ ուժի համար հասարակական գերակա շահ պետք էլ չէ:
-Շատ է դրա մասին խոսվում և իզուր չէ, որովհետև եթե իսկապես լինի քաղաքական ուժ, որը իսկապես պայքարում է հասարակական շահի համար, հասարակությունն անհնար է իրեն չճանաչի: Աշխարհում այդպիսի փորձ կա, մենք էլ ունեցել ենք 80-ականների վերջին 90-ականների սկզբին այդ փորձը, և հասարակությունը ճանաչում էր այդ ուժերին, որովհետև կասած չուներ, տեսնում էր` ինչպես է դա արվում: Եթե չի ճանաչում, արդեն պետք է տեսնել ինչ է կատարվել, ինչն է սխալը: Գուցե իսկապես կարող է լինել ուժ, որ գործի, բայց ոչ մի կերպ հասարակության կողմից չի ճանաչվում որպես հասարակական շահ արտահայտող ուժ: Ես, օրինակ, տեսնում եմ, որ մեզ մոտ սա կուսակցությունների որակից է գալիս: Մեր հիմնական մեղադրանքներից մեկը ընդդիմությանը նրա ավտորիտար լինելն է: Մարդիկ չեն հասկանում` ինչպես կարող է մի կուսակցություն 10-20 տարի մի մարդ ղեկավարի, և երբևէ փոփոխություն չլինի:
Բացի այդ, լիդերների գործունեությունն է կասկած հարուցում: Մի արտահայտություն կա` հեղափոխություններն անում են հեղափոխական գործիչները և ոչ թե ժողովուրդը: Ժողովուրդը մասնակցում է հեղափոխությանը, բայց անողները և արդյունք ստացողները, զրկանքներ կրողները և մեռնողները լինում են այդ գործիչները, ոչ թե ժողովուրդը և կուսակցության անդամները: Սա շատ էական է, և 20-րդ դարի շատ շարժումներ հենց դա են ցույց տվել: Այդտեղից է գալիս հավատը: Լիդերները պետք է ամեն օր ցույց տան, որ իրենք են առաջինը:
2008-ին կարծես ցույց տրվեց, որ հասարակությունն է առաջին հերթին:
Իսկ այդպես պետք է չլինի: Նա, ով հայտարարում է, որ գնում է համակարգային փոփոխության, առաջին օրից մինչև վերջին օր պետք է այնտեղ կանգնած լինի: Իսկ մեզ մոտ առջևում կանգնած է հասարակությունը, որը դրանից հետո մտածում է` չհասկացանք, բա ինչու: Այսինքն` մեզ համար շատ ակտուալ է ուժերի որակը և հասարակությունը ինչպես կարող է գնահատել այդ ուժերի որակը: Իմ տեսանկյունից դա է, ամեն տեղ, առաջին տանկի տակ անգամ պետք է լինեն լիդերները: Ղարաբաղյան շարժման սկզբում, օրինակ, լիդերներն էի ստեղծում իրականությունը` սկսած հրապարակից, վերջացրած ռազմի դաշտով, և դրա համար հավատը տարիներ շարունակ եղել է, մարդիկ հավատում էին նրանց, ովքեր անձնական օրինակով էին ցույց տալիս, որ իրենց ասած խոսքը համապատասխանում է գործին: Տեսեք` ինչքան դրական վերաբերմունք կա նոր ստեղծված հասարակական նախաձեռնությունների նկատմամբ` Թռչկանի ջրվեժի, լեզվի հետ կապված: Մարդիկ տեսնում են, որ ասողն անում է, ոչ թե ասում է եկեք դուք արեք, ինքն անում է` անկախ այն հանգամանքից` գալիս են, չեն գալիս, արձագանքում են, թե ոչ, մարդիկ տեսնում են, որ միանշանակ գնահատվում են:
Իսկ այդ նախաձեռնությունները հնարավո՞ր է քաղաքացիականից անցում կատարեն քաղաքականի նախըտրական գործընթացների ժամանակ:
Անշուշտ: Պետք է պարզություն մտցնել երևույթների մեջ: Մեզ մոտ կուսակցությունները շատ են խոսում “փրկության ծարգրի” մասին, սակայն սահմանադրությունն իրավունք չի տալիս փրկության ծրագիր իրականացնել: Եվ բոլոր երկրներում համակարգային փոփոխությունները, թավշյա, արյունոտ հեղափոխությունները արել է հասարակությունը: Հասարակության գործն է Հայաստանում արմատավորել ընտրական մեխանիզմը: Կուսակցությունները երբեք դա չեն անի: Դրա համար էլ մեզ մոտ ընդդիմադիր կուսակցություններն իրար ավելի շատ են խժռում, քան իշխանությունները, որովհետև գործունեության բովանդակությունը պարզ չէ, մրցակցություն է իրար մեջով կարող է իր համար ստեղծել պայմաններ իշխանությունների հետ համագործակցության գնալու համար: Դրա համար են իրար հարվածում, որովհետև իրար մեջ են տեսնում մրցակիցներ, ոչ թե համակարգի, հենց դրա համար էլ երբեք նման կուսակցական վերնախավը չի դնի ֆունդամենտալ խնդիր` հաստատել սահմանադրական կարգ, որի էությունը ընտրական մեխանիզմ արմատավորելն է: Դա անում են քաղաքացիական շարժումները: Մարդիկ շատ տեղերում, երբ ընտրական մեխանիզմը հաստատել են, ստիպել են իշխանություններին կապիտուլյացիայի գնալ: Իրենք անգամ չեն ընտրվել, չեն էլ գնացել ընտրության, դա նրանց պետք չէր, նրանք եղել են հեղափոխական գործիչներ, որոնց ծնել է հասարակությունը:
Կարծում եք` այդ նախաձեռնությունների միջից կծնվե՞ն լիդերներ, և ինչո՞ւ մինչև հիմա չեն ծնվել:
Չկան, որովհետև հասարակությունը հույս է պահում, որ կուսակցական գործիչներն այդ խնդիրը կլուծեն: Հայաստանում նորմալ է դարձել, որ դա կուսակցությունների գործը պետք է լինի, չնայած քսան տարվա պրոցեսները ցույց են տալիս, որ երբևէ կուսակցական վերնախավով ղեկավարվող շարժումը չի բերել որևէ արդյունքի, բայց միևնույն է, այդ հավատը մինչև վերջերս հասարակության մեջ գոյություն ուներ, բայց չստացվեց, որովհետև ինչ-որ պահերի կուսակցական գործիչները կուսակցական շահերի հետևից են ընկնում: 2008-ին ամբողջ ժողովուրդը ոտքի կանգնեց, բայց եթե լինեին հեղափոխական գործիչներ լիդերների մեջ, դա չէր լինի, որովհետև նրանց գործարքը չի հետաքրքրում, նրանք գնում են մինչև վերջ: Լիդերների անձնական որակից է կախված հաջողությունը: Մենք դա ապրել ենք, բայց քսան տարվա մեջ այն մոռացվել է:

-Այնուամենայնիվ, հավանական չե՞ք համարում, որ իսկապես քաղաքական կամք դրսևորվի, և գնան արդար ընտրությունների, Ալիկ Սարգսյանը և Հովիկ Աբրահամյանը ասում են, որ արդար ընտրություններ են լինելու, Միքայել Մինասյանն էլ ասում է, որ հեղափոխական են լինելու այս ընտրությունները:
-Իսկ Միքայել Մինասյանը համաձա՞յն է, որ իր կուսակցությունը ստանա հինգ տոկոս ձայն: Ի՞նչ է նշանակում փայլուն ընտրություններ այն պայմանով, որ մեկ է ես եմ լինելու, բայց ընտրությունները լավն են լինելու, այսինքն` ես այնպես եմ անելու, որ ձեզնից ոչ մեկը ձայն չի ստանալու, բայց դա այնքան հանգիստ է լինելու, որ դուք էլ եք զարմանալու: Գործող վարչակարգի փայլուն ընտրությունը սա է: Իրական փայլուն ընտրությունը այն է, որ ես այսօրվանից ասում եմ` ադմինիստրատիվ ռեսուրս չի լինելու, հանձնաժողովները լինելու են այնպես, որ որևէ մեկը կասկած չունենա, լրատվամիջոցները բաց են բոլորի համար, տեսնենք, և եթե ես 4 տոկոս կստանամ, կգնամ տուն:
Իսկ հեղափոխականությունն ըստ իրենց չէ, ըստ հասարակության է, իսկ հասարակությունն ասում է, որ հեղափոխականությունն այն է, որ դուք հեռանում եք:

-ԲՀԿ-ն Իջևանի քաղաքապետի ընտրություններում հաղթեց ՀՀԿ-ի թեկնածուին: Հանրապետականը հաշտվեց պարտության հետ:
-Բարգավաճ Հայաստան կուսակցությունը Հայաստանի օլիգարխիկ համակարգի հենասյուներից մեկն է: Հասարակությունը պետք է ուրախանա՞, որ մեծագույն օլիգարխը հաղթել է ուրիշ մեծագույն օլիգարխների: Եթե սա է հասարակության ուզածը, ուրեմն անհույս է այս հասարակությունը: Բայց հասարակությունը դրանով չի ապրում, լրատվամիջոցներն են այդպես ներկայացնում: Ընդհանրապես լրատվամիջոցները Հայաստանում շատ դժվար է ազատ կոչել: Լրատվամիջոցը կարող է սոված մարդկանցով աշխատել, բայց դա բնավ չի նշանակում, որ ազատ լրատվամիջոց է: Նույն կլանային մոտեցումն է` ՄԵՆՔ-ն է մեջ դրված, ոչ թե հասարակությունը: Կլանային մտածողությունը կբերի ճգնաժամի: Ֆեյսբուքը դա բացահայտեց, ցանցի 90 տոկոսը կլանային մտածողության մարդիկ են, և այդ ամենի մեջ մարդիկ բացահայտեցին իրենց կլանային էությունը, և բացարձակ կապ չունի` ով ինչ է, ակադեմիկոս է, թե անգրագետ մեկը:
Սա ֆունդամենտալ փոփոխության հարց է, մարդիկ կարո՞ղ են կլանային մտածողությունից դուրս գալ և ձևավորել իսկապես սահմանադրական կարգը հաստատելու խնդիր և դրա համար գնան զրկանքների:

-Այս պահին ընտրության հնարավորություն չունե՞նք:
-Եթե ամեն ինչ մնում է նույնը և եթե օլիգարխիկ համակարգն է հասարակությանն ասում` տեսեք ինչ փայլուն ընտրություն եմ անելու, ապա ի՞նչ ընտրություն, սա ինչ-որ խաղերի մեջ հասարակությանն են ներգրավում, և հզոր սոցիալիզացիա է գնում վերջին տարիներին: Արդեն իսկ փոքրաթիվ կլանային խմբերը մենակ ոչինչ չեն կարող անել, պետք է ներգրավեն հազարավոր մարդկանց: Բարգավաճը դասական օրինակ է` ինչպես է օլիգարխիկ համակարգը ներգրավում հազարավոր մարդկանց, որ դրանց միջոցով արդեն պահպանի, առանց այդ մարդկանց մասնակցության անհնար է, բայց հասարակությունը հայտ է ներկայացրել, որ այսպես չէ: Բայց եթե հասարակությունը լիներ քաղաքացիական, ո՞ր օլիգարխը կարող էր կանչել մարդուն աշխատելու:
Այս վիճակը հնարավոր է շարունակվի, բայց կյանքը ստիպում է ուրիշ որակի մարդիկ լինեն, և կյանքը տեսնում է այդ մարդկանց արածը և կյանքն է գնահատում, ոչ մեկի ձեռքը չէ դա:

Սիրանույշ Պապյան