Եթե մարդիկ ցանկանում են լքել իրենց Հայրենիքը, ապա երկրում ավանդաբար չլուծվող խնդիրներ կան

Panorama.am. 10-8-2012- Արտագաղթն անկախությունից ի վեր և նաև մեր օրերում Հայաստանի ամենաամոթալի իրողություններից մեկն է: Եթե երկրի բնակիչները ցանկություն ունեն լքել իրենց Հայրենիքը, ապա անկախ երկրի զարգացման վերաբերյալ փորձագիտական տեղական և միջազգային բոլոր տիպի գնահատականներից, փաստը խոսում է այն մասին, որ երկրում ավանդաբար չլուծվող խնդիրներ կան: Դրանցից այս պահին առանձնացնենք հոգեբանականը և աշխարհագրականը, որոնք միայն առաջին հայացքից իրար հետ կապ չունեն, իսկ իրականում միասին դառնում են արտագաղթելու երևի թե հիմնական պատճառներից մեկը: Խոսքն ահա թե ինչի մասին է: Յուրաքանչյուր մարդու նպատակն ինքնահաստատումն է: Դրան հասնելու մի տարբերակ կա` ինքնադրսևորում: Երեխան դա անում է ենթագիտակցաբար` ընդօրինակելով ծնողների, հետո` միջավայրի վարքը, մեծահասակը` հիմնականում գիտակցաբար` կատարելով սոցիալական դեր խաղալու` մեծամասնության համար անխուսափելի ընտրությունը: Ինքնահաստատման խնդիր ունեցող ծնողն ինքնահաստատվում է երեխայի հաշվին` նրան անհիմն արգելելով ինչ-որ բաներ և արդարացնելով իր արգելքը` «ես ծնող եմ ու երեխան ինձ պիտի լսի», կամ «որովհետև ես տենց եմ ասել» սկզբում նույնքան անհիմն, իսկ երեխայի մեծանալուն պես` արդեն ծիծաղելի թվացող փաստարկներով: Ինքնահաստատման խնդիր ունեցող, օրինակ, դասախոսը կամ ոստիկանը նույնպես ինքնահաստատվում է իր ձեռքն ընկածի հաշվին` ավելորդ խստություններ կամ «օրենքի տառը» վկայակոչելով: Երեխան նույնպես կարող է ինքնահաստատման ձև գտնել, օրինակ, խաբելով ծնողներին և տեսնելով, որ նրանք նկատեցին դա: Կամ, ինչու չէ` լավ սովորելով, ծնողների ու դպրոցի պարծանքը դառնալով և այլն: Դա էլ տարբերակ է: Այժմ աշխարհագրության ժամանակն է: Բանն այն է, որ բնակչության ինքնարտահայտման սահմանները մոտ 90 տոկոսով համընկնում են երկրի աշխարհագրական սահմանների և ռեսուրսների հետ: Ռեսուրսներ ասածը բաղկացած է երեք գործոնից` սեփականություն, եկամուտ, իրավունքներ: Հայաստանի պարագայում ակնհայտ է, որ երկրի աշխարհագրական դիրքը և սահմանները բնակչության մեծամասնության համար խիստ փոքրացնում են հանրային կամ անձնական սեփականության միջոցով բավարար եկամուտ /ուրեմն` նաև շահույթ/ ունենալու հնարավորությունը, հատկապես այն դեպքում, երբ երկրի գրեթե ողջ տարածքն արդեն սեփականաշնորհված է մի խումբ մարդկանց կողմից: Այսինքն, Հայաստանի աշխարհագրությունը, իսկ ռեսուրսներից էլ` սեփականությունն ու եկամուտը ինքնահաստատման հնարավորություն չեն տալիս, կամ չեն տալիս մեծամասնությանը: Մնում են իրավունքները, որոնց պաշտպանությունը նույնպես մեր երկրում նախանձելի մակարդակի վրա չէ: Վերադառնանք հոգեբանությանը, որն այս պահին անհրաժեշտ է քննարկման մեջ ևս մի գործոն ներմուծելու համար` օտարումը: Ինքնադրսևորման և ինքնարտահայտման խնդիրը, եթե երկար ժամանակ չի լուծվում, վերածվում է բարդույթի: Դա հարցի մի կողմն է: Մյուս կողմն այն է, որ տեղի է ունենում մարդու օտարում իր իսկ Հայրենիքից, իսկ ավելի կոնկրետ` երկրում ինքնարտահայտման հնարավորություններից: Այլ կերպ ասած, եթե մարդ գիտի, որ բարձրագույն կրթություն ստանալուց հետո մեծ հավանականությամբ ստիպված է լինելու գնալ հաշվապահության դասընթացների կամ զբաղվել առևտրով, կամ վարորդ, մատուցող դառնալ, իսկ լավագույն դեպքում` անցնել մեկի հովանու տակ, և ամենավատը` որ իր երեխան էլ, ամենայն հավանականությամբ, գնալու է նույն ճանապարհով, ապա հասկանալի է, որ նա ավելի լավ կյանքի փնտրտունքներում կլքի Հայրենիքը: Արտագաղթի պատճառները նշելիս հաճախ նույն պատճառներն են բերում`սոցիալական ծանր պայմաններ, աշխատելու հնարավորության բացակայություն և այլն: Սակայն կա արտագաղթը խթանող ևս երկու պատճառ, որոնց մասին գրեթե չի խոսվում: Դրանցից մեկն այն է, որ Հայաստանում բնակվող երևի թե ցանկացած ընտանիք դրսում ապաստանելու տեղ ունի: Սա նշանակում է, որ “ուր գնալու” հարցն ի սկզբանե պատասխան ունի, մնում է միայն գնալու ցանկություն կամ առիթ լինի: Արտագաղթը խթանող մեկ այլ երևույթն այն է, որ Հայաստանում գործ ունենք արդեն երկրորդ սերնդի արտագաղթի հետ, երբ դրսերում աշխատանք և կացարան ունեցող մարդիկ Հայաստանից տանում են իրենց ընտանիքներին /որոշ դեպքերում նաև առանց վերջիններիս ցանկության, բայց իրականությունը դրանից չի փոխվում/: Եզարակացությունը լավատեսականների շարքից չէ. հաշվի առնելով վերոգրյալը, պետք է փաստել, որ արտագաղթը կանգնեցնելու իրական միջոցները ընկած են երկրի աշխարհագրության, մարդկանց սեփականության, եկամուտների և իրավունքների ոլորտներում: Առաջինի պարագայում ոչինչ անել հնարավոր չէ` Ռուսաստանի աշխարհագրական պայմանները ավելի գրավիչ են լինելու թե' հնարավորությունների, թե' զուտ գեղագիտական տեսակետից, քան մեր երկրինը: Սեփականության և եկամտի հարցում էլ մոտակա ժամանակներում առաջխաղացում երևի թե հնարավոր չէ, քանի որ մարդկանց երկրում պահում է ոչ թե սեփանակությունը կամ որոշակի եկամուտը, այլ այդ երկուսից էլ ստացվող շահույթը: Իսկ Հայաստանում, ազգային դրամի հետևողական արժեզրկման և գնաճի պայմաններում նույն սեփականությունն ու եկամուտն ավելի քիչ շահույթ են ապահովում: Եվ վերջապես, ինչ վերաբերում է իրավունքներին. թվում է, թե գոնե այս հարցում հայաստանցին շահեկան վիճակում է, քանի որ ավելի լավ է օրինական ապրես քո երկրում, քան անօրինական` մեկ այլ պետությունում: Բայց արի ու տես, որ շատերը գերադասում են ապօրինի կեցությունը մեկ այլ երկրում, որը նրանց տալիս է որպես գիտնական, կամ ծնող, կամ ուսանող, կամ վարպետ` ինքնահաստատման հնարավորություն: Այսինքն` իրավունքներից ավելի կարևոր են պահանջմունքները, որոնց իրացման հետևից էլ մարդիկ մեկնում են արտերկիր: Շատերը` մշտական բնակության, որովհետև պահանջմունքներից թերևս ամենաուժեղը` ինքնահաստատման պահանջմունքը, մշտապես ուղեկցում է մարդուն ողջ կյանքի ընթացքում: Հեղինակ` Մովսես Դեմիրճյան